Tiếp biến nghệ thuật trong thơ văn nguyễn trãi.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------------

KHÓA LUÂN T ̣ ỐT NGHIÊP ĐẠI HỌC ̣

NGÀNH CỬ NHÂN VĂN HỌC

Đề tài:

TIẾP BIẾN NGHỆ THUẬT TRONG THƠ VĂN

NGUYỄN TRÃI

Người hướng dẫn:

Th.S Lê An Vinh

Người thực hiện:

Đào Thị Xuân

Đà Nẵng, tháng 5/2013

1

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là : Đào Thị Xuân, lớp 09CVH2, khoa Ngữ văn, trường Đại học

Sư phạm Đà Nẵng.

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện dưới sự

hướng dẫn của Th. S Lê An Vinh.

Tôi xin chịu trách nhiệm về nội dung khoa học của công trình này.

Đà Nẵng, ngày 16 tháng 5 năm 2013

Người thực hiện

Đào Thị Xuân

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu nhà trường,

các thầy cô trong khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Đà

Nẵng, phòng thư viện trường đã tạo điều kiện cho tôi trong

suốt khóa học và nhất là thời gian thực hiện khóa luân.̣

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu

sắc đến ThS. Lê An Vinh, người đã tận tình hướng dẫn, dìu

dắt, quan tâm tôi về mọi mặt.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè

đã luôn khích lệ, động viên tôi trong suốt quá trình học và

hoàn thành khóa luâṇ này.

Dù đã cố gắng nhưng bài khóa luâṇ không tránh khỏi

những sai sót, rất mong sự góp ý của thầy cô và bạn bè.

Xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, ngày 16 tháng 5 năm 2013

Người thực hiện

Đào Thị Xuân

MUC L ̣ UC̣

MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ...............................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu...............................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................4

4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................4

5. Bố cục khóa luận ..............................................................................................5

NỘI DUNG............................................................................................................6

CHƯƠNG 1. QUÁ TRÌNH TIẾP BIẾN CỦA VĂN CHƯƠNG TRUNG ĐẠI

VIỆT NAM............................................................................................................6

1.1. Văn hóa Trung Hoa và văn hóa Ấn Độ trong quá trình giao lưu với văn

học trung đại Việt Nam........................................................................................6

1.1.1. Sự giao lưu tiếp biến với văn hóa Trung Hoa........................................6

1.1.2. Sự giao lưu tiếp biến với văn hóa Ấn Độ .............................................14

1.2. Sự tiếp biến các thể loại văn học................................................................20

1.2.1. Sự du nhập các thể loại văn học nước ngoài.......................................20

1.2.2. Sự tiếp nhận và sáng tạo của các tác giả văn học trung đại ...............23

CHƯƠNG 2. ĐẶC SẮC TIẾP BIẾN NGHỆ THUẬT TRONG THƠ VĂN

NGUYỄN TRÃI..................................................................................................28

2.1. Sự tiếp biến về chất liệu, thi liệu văn học và quan niệm nghệ thuật......28

2.2. Sự tiếp biến về ngôn ngữ ............................................................................41

2.3. Sự tiếp biến về thể loại văn học..................................................................49

2.4. Nguyễn Trãi người phát huy tích cực tính ưu Việt của văn học dân tộc .....59

KẾT LUẬN.........................................................................................................66

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................68

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Nguyễn Trãi là một nhà văn, nhà thơ xuất sắc của văn học trung đại Việt

Nam. Văn chương của Nguyễn Trãi thật đặc biệt, đó là “thứ văn chương có đủ

sức để sửa sang việc đời” như Ngô Thế Vinh đã nói, là một “thanh âm trong

trẻo” còn vang mãi đến sau này. Nguyễn Trãi để lại cho hậu thế một sự nghiệp

văn học thật đồ sộ cả về chữ Hán và chữ Nôm. Mặc cho sự bào mòn của thời

gian, sự “gọt giũa” của độc giả, các nhà phê bình… thì những sáng tác ấy vẫn

như những bài ca đi cùng năm tháng và tên tuổi của ông mãi rực sáng như “Sao

Khuê” trên bầu trời văn học trung đại Việt Nam.

Nếu như văn thơ chữ Hán thể hiện rõ tính chất bác học, tính quy phạm,

ngôn ngữ cao quý, giàu chất triết luận của một Nho gia, thì những bài thơ Nôm

lại là những hình ảnh, ngôn ngữ rất gần gũi, giản dị. Nhưng dù ở thể loại nào

Nguyễn Trãi cũng thể hiện được sự toàn tài và khả năng tiếp nhận, sáng tạo vô

biên của mình. Thơ văn Nguyễn Trãi là một đại diện tiêu biểu cho sự tiếp biến

văn học, đặc biệt là sự tiếp biến về mặt nghệ thuật.

Nghiên cứu về “Tiếp biến nghệ thuật trong thơ văn Nguyễn Trãi”, cho

chúng ta thấy sự nỗ lực to lớn của thi nhân Nguyễn Trãi trong việc xây dựng nền

văn học mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Sự tồn tại và phát triển mạnh mẽ

của văn chương Nguyễn Trãi đã khẳng định sự tiếp thu chân chính, uyên bác, tài

năng, bản lĩnh của tác gia đối với văn hóa, văn học dân tộc và nước ngoài.

Thực hiện đề tài là một thao tác thực nghiệm lại kiến thức đã được học về

văn học trung đại, đặc biệt là tác gia Nguyễn Trãi. Đồng thời qua đề tài này,

chúng tôi cũng mong sẽ có được cái nhìn sâu sắc, toàn diện hơn về sự tiếp biến

nghệ thuật trong văn chương Nguyễn Trãi. Nghiên cứu về một vấn đề mang tính

chất khoa học nhằm có được kinh nghiệm cho công việc học tập, nghiên cứu sau

này của chúng tôi.

2

Chính vì những lí do trên, chúng tôi chọn “Tiếp biến nghệ thuật trong thơ

văn Nguyễn Trãi” làm đề tài nghiên cứu luận văn.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Nguyễn Trãi - một tác gia lớn trong nền văn học Việt Nam, là “ngôi sao

Khuê” hội tụ ánh sáng văn học của năm thế kỷ trước đó, đồng thời tỏa rạng con

đường phát triển của văn học dân tộc trong nhiều thế kỷ sau. Chính vì vậy chưa

bao giờ dòng thác nghiên cứu về Nguyễn Trãi ngừng chảy. Có hàng ngàn công

trình nghiên cứu về văn thơ Nguyễn Trãi, nhưng với đề tài này, chúng tôi chỉ đề

cập một số công trình đã nghiên cứu, tìm hiểu về sự tiếp biến của thơ văn

Nguyễn Trãi ở phương diện nghệ thuật.

Nguyễn Đăng Na, trong cuốn Giáo trình Văn học trung đại Việt

Nam,(tập1), đã phân tích rất chi tiết sâu sắc về thơ văn Nguyễn Trãi, đặc biệt là

sự tiếp nhận và sáng tạo trong thơ Nôm: “Tập thơ Nôm của Nguyễn Trãi là tác

phẩm đầu tiên viết bằng ngôn ngữ dân tộc hiện còn. Đây đồng thời cũng là tập

đại thành của thơ ca tiếng Việt. Với Quốc âm thi tập, Nguyễn Trãi là người

“khai sơn phá thạch” người đặt nền móng và xây dựng một thể thơ mới cho văn

học dân tộc trên cơ sở tiếp thu và sáng tạo thể thơ Đường luật Trung Quốc”.

Nguyễn Phong Nam, trong cuốn Tác gia văn học trung đại Việt Nam,

cũng đã đi vào nghiên cứu: vị trí của Nguyễn Trãi trong lịch sử văn hóa, văn học

Việt Nam, và tác giả cũng đã đề cập đến vấn đề tiếp biến văn hóa, văn học trong

Quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi: “Quốc âm thi tập là sự khởi đầu ấn tượng của

thơ Nôm Việt Nam. Đây cũng là kết quả mỹ mãn của những nỗ lực lớn lao trong

quá trình tiếp biến khuôn mẫu văn chương Trung Quốc”.

Phạm Thị Ngọc Hoa, với bài viết Hệ thống biểu tượng thẩm mỹ trong thơ

văn Nguyễn Trãi, thì lại đi vào nghiên cứu sự tiếp nhận và đổi mới của Nguyễn

Trãi trong việc sử dụng các biểu tượng thẩm mỹ của thơ Đường. Tác giả bài viết

khẳng định: “Hệ thống biểu tượng thẩm mỹ trong thơ là kết quả sáng tạo của

Nguyễn Trãi dựa trên hai nguồn: kế thừa và chủ động sáng tạo ra cái mới".

3

Phạm Thị Ngọc Hoa đã so sánh ý nghĩa của các biểu tượng thẩm mỹ như: tùng,

trúc, mai trong thơ Nguyễn Trãi với ý nghĩa của các biểu tượng thẩm mỹ ấy

trong thơ Đường và nhận định: Biểu tượng thẩm mỹ biểu đạt quan niệm của

Nguyễn Trãi về nhà Nho. Đó chính là sự tiếp biến có sáng tạo và uyên bác.

Nguyễn Tài Cẩn – Vũ Đức Nghiêu, bàn về việc sử dụng ngôn ngữ của

Nguyễn Trãi trong bài Một vài nhận xét bước đầu về ngôn ngữ trong thơ Nguyễn

Trãi đã nhận xét: “Nói đến ngôn ngữ trong thơ Nôm Nguyễn Trãi, điểm đầu tiên

nổi bật là sự phong phú của tác giả về mặt dùng từ.”. Tác giả bài viết đã thống

kê toàn bộ các bài trong Quốc âm thi tập và phát hiện ra hơn một vạn một ngàn

lượt từ (11.067), trong đó có tất cả 2.235 từ khác nhau. Điều đó chứng tỏ khả

năng vận dụng từ ngữ phong phú, điêu luyện của Nguyễn Trãi.

Hoàng Tuệ với bài viết Cống hiến của Nguyễn Trãi đối với tiếng Việt đã

khẳng định: “Cống hiến của Nguyễn Trãi đối với tiếng Việt đó là một cống hiến

hết sức lớn lao”. [25, tr. 826]. Nguyễn Trãi trên cơ sở của thái độ quý trọng và

đề cao chất liệu của tiếng Nôm, văn học dân gian truyền miệng đã sử dụng một

cách thành công bộ phận từ vựng tiếng Việt, ngữ pháp Việt, đặc biệt là tục ngữ

rõ ràng là vật được quý chuộng. Song song với việc sử dụng kho văn liệu Hán

học, Nguyễn Trãi còn cố gắng “xây dựng ngôn ngữ văn học dân tộc trên cơ sở

ngôn ngữ của nhân dân và ngôn ngữ của văn học dân gian”.

Tác giả Phạm Luận trong bài viết Thể loại thơ trong Quốc âm thi tập của

Nguyễn Trãi và thi pháp Việt Nam, sau khi căn cứ vào hình thức loại biệt trong

tổ chức chất liệu ngôn ngữ, tác giả đã chỉ ra ba thể thơ mà Nguyễn Trãi đã sử

dụng là thể luật Đường, thể thất ngôn và thể câu 6 chữ xen câu 7 chữ. Ngoài ra,

tác giả còn khẳng định “trong quá trình sáng tác thơ bằng tiếng Việt Nguyễn

Trãi đã tiếp thu sâu sắc thi pháp thơ luật Đường…” [ 25, tr. 856 ].

Bên cạnh nhiều công trình nghiên cứu kể trên thì còn rất nhiều nghiên

cứu khác về sự tiếp biến về mặt thể loại, quan điểm thẩm mỹ, tư tưởng…. của

văn chương Nguyễn Trãi như: Lê Trí Viễn với bài Chất đại Việt trong Ức Trai