Thực trạng phát hiện, quản lý điều trị lao kháng Rifampicin tại Thái Nguyên và một số yếu tố ảnh hưởng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

ĐÀO THỊ HƯƠNG

THỰC TRẠNG PHÁT HIỆN, QUẢN LÝ ĐIỀU TRỊ

LAO KHÁNG RIFAMPICIN TẠI THÁI NGUYÊN

VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

THÁI NGUYÊN - 2021

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

ĐÀO THỊ HƯƠNG

THỰC TRẠNG PHÁT HIỆN, QUẢN LÝ ĐIỀU TRỊ

LAO KHÁNG RIFAMPICIN TẠI THÁI NGUYÊN

VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG

Chuyên ngành: Y tế công cộng

Mã số: 87.20.163

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

HD1: TS. TRẦN THẾ HOÀNG

HD2: PGS. TS. HOÀNG HÀ

THÁI NGUYÊN - 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

và kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công

trình nghiên cứu nào khác.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2021

Người cam đoan

Đào Thị Hương

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn,

đóng góp, giúp đỡ và động viên của tất cả thầy cô, bạn bè đồng nghiệp và gia

đình.

Trước tiên tôi xin bày tỏ lòng tri ân, lòng kính trọng từ đáy lòng mình tới

TS. Trần Thế Hoàng, PGS.TS. Hoàng Hà - Trường Đại học Y Dược, Đại

học Thái Nguyên, hai người Thầy đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trên con

đường nghiên cứu khoa học.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo

sau đại học, Khoa Y tế Công Cộng, Bộ môn Lao và Bệnh phổi Trường Đại học

Y Dược-Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quãng

thời gian thực hiện nghiên cứu.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban giám đốc, các Khoa, Phòng,

bạn bè đồng nghiệp nơi tôi công tác tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi, Trung tâm

y tế huyện/thành, trạm y tế xã/phường tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp

đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và triển khai thực hiện đề tài.

Đặc biệt, tôi xin ghi nhớ công ơn sinh thành, dưỡng dục của Cha, Mẹ tôi.

Xin cảm ơn chồng tôi đã luôn là người bạn, người đồng hành cùng tôi trong

suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2021

Đào Thị Hương

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết

tắt Nội dung

AFB

CBYT

Acid Fast Bacilli-Vi khuẩn kháng a xít

Cán bộ y tế

CTCL Chương trình chống lao

CTCLQG Chương trình chống lao quốc gia

DOTS

Directly Observed Treatment Short course- Hóa trị liệu

ngắn ngày có giám sát trực tiếp

HIV

Human Immunodeficiency Virus-Vi rút gây ra suy giảm

miễn dịch ở người

HTĐT Hoàn thành điều trị

MDR-TB Multi Drug Resistance Tuberculosis-Lao đa kháng thuốc

PCL Phòng chống lao

PCR Polymerase Chain Reaction-Phản ứng khuếch đại gen

QĐ-BYT Quyết định Bộ y tế

QLĐT Quản lý điều trị

RR-TB Rifampicin Resistance Tuberculosis-Lao kháng Rifampicin

RMP Rifampicin

TB Tuberculosis-lao

TYT Trạm Y tế

WHO World Health Organization-Tổ chức y tế thế giới

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN ...............................................................................................

LỜI CẢM ƠN .....................................................................................................

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................

MỤC LỤC...........................................................................................................

ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................... 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................... 3

1.1. Một số khái niệm........................................................................................ 3

1.2. Thực trạng phát hiện và quản lý điều trị lao kháng Rifampicin ................ 6

1.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động phát hiện và quản lý điều trị bệnh

lao kháng Rifampicin...................................................................................... 17

Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 26

2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 26

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ............................................................ 26

2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 27

2.4. Các chỉ số nghiên cứu .............................................................................. 28

2.5. Tiêu chuẩn sử dụng trong nghiên cứu...................................................... 29

2.6. Kỹ thuật thu thập số liệu .......................................................................... 34

2.7. Phương pháp xử lý số liệu........................................................................ 35

2.8. Các biện pháp khống chế sai số ............................................................... 36

2.9. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu ............................................................ 36

Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 37

3.1. Thực trạng phát hiện, quản lý điều trị RR-TB giai đoạn 2016-2020....... 37

3.2. Một số yếu tố ảnh hưởng đến phát hiện và quản ký điều trị RR-TB tại Thái

Nguyên giai đoạn 2016-2020.......................................................................... 45

Chương 4: BÀN LUẬN .................................................................................. 59

4.1. Thực trạng phát hiện và quản lý điều trị RR-TB giai đoạn 2016-2020... 60

4.2. Một số yếu tố ảnh hưởng đến phát hiện và quản lý điều trị RR-TB tại Thái

Nguyên giai đoạn 2016-2020.......................................................................... 66

KẾT LUẬN..................................................................................................... 75

KHUYẾN NGHỊ............................................................................................. 77

TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................

PHỤ LỤC............................................................................................................

DANH MỤC BẢNG

Trang

Bảng 3.1. Tỉ lệ phát hiện RR-TB trên 100.000 dân giai đoạn 2016-2020 .. 37

Bảng 3.2. Tỉ lệ xét nghiệm GeneXpert trên 100.000 dân giai đoạn 2016-2020 .. 37

Bảng 3.3. Tỉ lệ phát hiện RR-TB trong số xét nghiệm GeneXpert giai đoạn

2016-2020........................................................................................................ 38

Bảng 3.4. Tỉ lệ phát hiện RR-TB trong tổng số người bệnh lao các thể giai đoạn

2016-2020........................................................................................................ 39

Bảng 3.5. Tỉ lệ người bệnh RR-TB được quản lý điều trị giai đoạn 2016-2020 . 40

Bảng 3.6. Đặc điểm chung của người bệnh RR-TB được quản lý điều trị..... 40

Bảng 3.7. Phân bố tiền sử lao và tình trạng HIV của người bệnh RR-TB ......... 41

Bảng 3.8. Đặc điểm chẩn đoán và chế độ điều trị của người bệnh RR-TB.... 41

Bảng 3.9. Đặc điểm theo dõi trước điều trị người bệnh RR-TB..................... 42

Bảng 3.10. Quản lý điều trị RR-TB tại trạm y tế xã ....................................... 43

Bảng 3.11. Tỉ lệ người bệnh RR-TB tuân thủ quản lý điều trị ....................... 44

Bảng 3.12. Kết quả quản lý điều trị người bệnh RR-TB năm 2016-2020*.... 44

Bảng 3.13.Đặc điểm trình độ chuyên môn cán bộ CTCL tuyến huyện.......... 47

Bảng 3.14. Đặc điểm nguồn nhân lực CTCL tuyến xã, phường..................... 48

Bảng 3.15. Tình hình trang thiết bị phục vụ phát hiện quản lý điều trị RR-TB . 50

Bảng 3.16. Liên quan giữa tuân thủ quản lý điều trị với kết quả quản lý điều trị

của người bệnh RR-TB ................................................................................... 55

Bảng 3.17. Hoạt động truyền thông về bệnh lao (có RR-TB) tại trạm y tế xã. 55

Bảng 3.18. Liên quan giữa các đặc điểm cá nhân với kết quả QLĐT RR-TB.. 57

Bảng 3.19. Liên quan giữa các đặc điểm bệnh với kết quả QLĐT RR-TB ......... 58

Bảng 3.20. Liên quan giữa các đặc điểm quản lý điều trị với kết quả quản lý điều trị

RR-TB.............................................................................................................. 59

DANH MỤC HỘP

Trang

Hộp 3.1. Ảnh hưởng bởi tổ chức thực hiện..................................................... 45

Hộp 3.2. Ảnh hưởng bởi chế độ, chính sách................................................... 46

Hộp 3.3. Thực trạng nhân lực tham gia phát hiện và QLĐT RR-TB tuyến tỉnh 47

Hộp 3.4. Ảnh hưởng bởi nhân lực phụ trách CTCL tại cơ sở......................... 49

Hộp 3.5. Tình trạng trang thiết bị phục vụ khám phát hiện RR-TB............... 51

Hộp 3.6. Ảnh hưởng bởi kinh phí với hoạt động phát hiện và QLĐT RR-TB.... 52

Hộp 3.7. Kiến thức, thái độ và thực hành của người dân về RR-TB.............. 53

Hộp 3.8. Nhận xét của CBYT về nhận thức của người dân đối với RR-TB .. 54

Hộp 3.9. Ảnh hưởng bởi hoạt động TT-GDSK .............................................. 56

Hộp 3.10. Ảnh hưởng bởi sự gia tăng khó kiểm soát của bệnh lao................ 57

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Bệnh lao hiện nay vẫn là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm đe dọa đến

sức khỏe cộng đồng và được coi là một trong mười nguyên nhân gây tử vong

hàng đầu thế giới. Theo ước tính mỗi năm toàn thế giới có khoảng 10 triệu

người mắc lao và 1,4 triệu ca tử vong do lao (chiếm khoảng 14%) [37], [73].

Lao kháng thuốc là tình trạng vi khuẩn lao kháng với kháng sinh điều

trị lao và đại diện là lao kháng Rifampicin đang là hiện tượng nguy cấp trong

những năm gần đây làm cho bệnh lao có nguy cơ không thể điều trị được.

Theo ước tính của tổ chức y tế thế giới, năm 2019 thế giới có 465.000 ca lao

đa kháng/kháng Rifampicin và 182.000 ca tử vong (chiếm tỉ lệ 39%) [72].

Tại Việt Nam, mặc dù đã đạt được thành công nhất định trong công

cuộc phòng chống lao, nhưng theo báo cáo tổng kết Chương trình chống lao

năm 2020, Việt Nam vẫn được xếp vào nhóm những quốc gia có gánh nặng

bệnh lao và lao kháng thuốc cao nhất thế giới (đứng thứ 11 trong tổng số 30

nước có gánh nặng bệnh lao và lao kháng thuốc cao nhất trên toàn cầu năm

2020) với trung bình 100.000 ca lao và 3.110 người bệnh MDR/RR-TB mỗi

năm. Trong đó, tỉ lệ lưu hành lao kháng Rifampicin chiếm 3,6% trong số

người bệnh lao mới và 17% trong số người bệnh đã có tiền sử điều trị lao

trước đó [17], [73].

Năm 2014, Chương trình chống lao quốc gia đã tập trung nguồn lực

và kỹ thuật trang bị hệ thống GeneXpert chẩn đoán lao và lao kháng

Rifampicine cho các tỉnh thành trên toàn quốc trong đó có Thái Nguyên. Từ

đó, Thái Nguyên bắt đầu phát hiện và thu nhận quản lý điều trị người bệnh

lao kháng Rifampicin theo hướng dẫn của Chương trình chống lao quốc gia.

Tuy nhiên hoạt động phát hiện và quản lý điều trị lao kháng thuốc nói chung

và kháng Rifampicin nói riêng vẫn còn nhiều khó khăn, bất cập.