Thực trạng môi trường, sức khỏe, bệnh tật ở công nhân may Thái Nguyên và hiệu quả một số giải pháp can thiệp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

i

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

HOÀNG THỊ THÚY HÀ

THỰC TRẠNG MÔI TRƢỜNG, SỨC KHỎE, BỆNH TẬT

Ở CÔNG NHÂN MAY THÁI NGUYÊN

VÀ HIỆU QUẢ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CAN THIỆP

Chuyên ngành: Vệ sinh Xã hội học và Tổ chức Y tế

Mã số: 62.72.01.64

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS.TS. NGUYỄN VĂN SƠN

2. GS.TS. ĐỖ VĂN HÀM

THÁI NGUYÊN, NĂM 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết

quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được ai

công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2015

Hoàng Thị Thúy Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

iii

LỜI CẢM ƠN

Để có được những kết quả như ngày hôm nay, tôi xin trân trọng cảm ơn Đảng

ủy, Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các Phòng, Bộ môn và các thầy giáo, cô giáo, cán

bộ Trường Đại học Y Dược - Đại học Thái Nguyên đã trang bị cho tôi kiến thức, tạo

mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành

Luận án.

Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân

thành tới PGS.TS. Nguyễn Văn Sơn - Hiệu trưởng Trường Đại học Y - Dược, Đại

học Thái Nguyên; GS.TS. Đỗ Văn Hàm - Chủ tịch Hội Y học lao động tỉnh Thái

Nguyên, là những người thầy đã dành nhiều thời gian hướng dẫn, tận tình chỉ bảo

và định hướng cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận án.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm, các nhà khoa học, các cán bộ và nhân

viên Khoa Y tế công cộng, các thầy thuốc Bệnh viện Đa khoa TW Thái Nguyên, Hội Y

học lao động Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời

gian học tập, nghiên cứu đề tài Luận án.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Thái Nguyên, Trung

tâm Kỹ thuật Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng tỉnh Thái Nguyên đã tạo mọi điều

kiện để tôi tham gia chương trình học tập và nghiên cứu.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, Ban lãnh đạo công đoàn và các Ban

ngành, đơn vị thuộc các Công ty, xí nghiệp may TNG, TĐT, Chiến Thắng tại Thái Nguyên

đã nhiệt tình hợp tác, giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu nghiên cứu.

Trong quá trình nghiên cứu hoàn thành Luận án, tôi đã nhận được sự động viên,

chia sẻ, giúp đỡ của gia đình, anh em, bạn bè, đồng nghiệp, những người thân. Tôi xin

phép được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc.

Xin trân trọng cảm ơn.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2015

Hoàng Thị Thúy Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

iv

NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Từ đầy đủ

ATVSLĐ An toàn vệ sinh lao động

BHLĐ Bảo hộ lao động

BPB Bụi phổi bông

BNN Bệnh nghề nghiệp

BYT Bộ Y tế

CBCNV Cán bộ công nhân viên

CN Công nhân

CNHH Chức năng hô hấp

CS Cộng sự

CSHQ Chỉ số hiệu quả

CSSK Chăm sóc sức khỏe

CSSKNLĐ Chăm sóc sức khỏe người lao động

CSSKND Chăm sóc sức khỏe nhân dân

HQCT Hiệu quả can thiệp

ILO International Labor Organization (Tổ chức lao động Quốc tế)

KAP Knowledge-Attitude- Practice (KiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh)

KHKT Khoa học kỹ thuật

KHMT & PTBV Khoa học Môi trường và Phát triển bền vững

MTLĐ Môi trường lao động

NC Nghiên cứu

NLĐ Người lao động

RHM Răng hàm mặt

SCT Sau can thiệp

SGCNHH Suy giảm chức năng hô hấp

SL Số lượng

SNC Sau nghiên cứu

STT Số thứ tự

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

v

SS So sánh

TCCP Tiêu chuẩn cho phép

TCT Trước can thiệp

TCVSCP Tiêu chuẩn vệ sinh cho phép

TMH Tai mũi họng

TNG Thai Nguyen Garment/Công ty may Thái Nguyên

TNLĐ Tai nạn lao động

TP Thành phố

TX Tiếp xúc

TW Trung ương

WHO World Health Organization/Tổ chức Y tế Thế giới

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

vi

MỤC LỤC

STT Nội dung Trang

LỜI CAM ĐOAN ii

LỜI CẢM ƠN iii

NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT iv

MỤC LỤC vi

DANH MỤC BẢNG viii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ x

DANH MỤC HỘP xi

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN 3

1.1 Môi trường, sức khỏe và bệnh tật ở người lao động 3

1.2 Công nghiệp dệt may và môi trường, sức khỏe, bệnh tật ở người lao động 10

1.3 Yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe và bệnh tật ở người lao động 20

1.4 Nghiên cứu can thiệp nhằm giảm thiểu tác hại, bảo vệ và tăng cường

sức khỏe và phòng chống tai nạn, bệnh nghề nghiệp

24

1.5. Các công ty may tại Thái Nguyên và một số đặc thù liên quan đến

ATVSLĐ và CSSK công nhân

28

Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 30

2.1 Đối tượng nghiên cứu 30

2.2 Địa điểm và thời gian nghiên cứu 31

2.3 Phương pháp nghiên cứu 32

2.4 Nội dung và các nhóm chỉ số nghiên cứu 43

2.5 Phương pháp thu thập và xử lý số liệu 45

2.6 Phương pháp khống chế sai số 47

2.7 Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu 48

Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 49

3.1 Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu 49

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

vii

3.2 Thực trạng môi trường lao động, Kiến thức, Thái độ, Thực hành về

ATVSLĐ của công nhân may

51

3.3 Thực trạng sức khỏe, bệnh tật và các yếu tố liên quan của công nhân

may Thái Nguyên

60

3.4 Hiệu quả của một số giải pháp can thiệp đảm bảo ATVSLĐ và chăm

sóc sức khỏe công nhân may Thái Nguyên

69

Chƣơng 4. BÀN LUẬN 78

4.1 Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu 78

4.2 Thực trạng môi trường, sức khỏe, bệnh tật của công nhân may tại

Thái Nguyên

79

4.3 Một số yếu tố liên quan đến sức khỏe và bệnh tật của công nhân may 89

4.4 Hiệu quả của các giải pháp can thiệp đảm bảo ATVSLĐ và giảm

thiểu bệnh hô hấp trong công nhân may Thái Nguyên

92

KẾT LUẬN 98

KHUYẾN NGHỊ 100

TÀI LIỆU THAM KHẢO 101

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

viii

DANH MỤC BẢNG

STT Nội dung Trang

Bảng 3.1. Đặc điểm về giới tính của đối tượng nghiên cứu 49

Bảng 3.2. Đặc điểm tuổi đời của đối tượng nghiên cứu 49

Bảng 3.3. Đặc điểm tuổi nghề của đối tượng nghiên cứu 50

Bảng 3.4. Trình độ học vấn của đối tượng nghiên cứu 50

Bảng 3.5. Chỉ số nhiệt độ môi trường lao động 51

Bảng 3.6. Nhiệt độ môi trường lao động không đạt TCCP 51

Bảng 3.7. Độ ẩm môi trường lao động không đạt TCCP 52

Bảng 3.8. Tốc độ gió môi trường lao động không đạt TCCP 52

Bảng 3.9. Chỉ số nhiệt độ hiệu dụng không đạt TCCP 53

Bảng 3.10. Ánh sáng môi trường lao động không đạt TCCP 53

Bảng 3.11. Tiếng ồn môi trường lao động không đạt TCCP 54

Bảng 3.12. Bụi môi trường lao động không đạt TCCP 54

Bảng 3.13. Tập huấn về ATVSLĐ của công nhân 56

Bảng 3.14. Phân loại sức khỏe công nhân 60

Bảng 3.15. Tỷ lệ một số bệnh thường gặp trong công nhân 61

Bảng 3.16. Cơ cấu các bệnh ở mũi trong công nhân may 62

Bảng 3.17. Cơ cấu các bệnh ở họng trong công nhân may 62

Bảng 3.18. Tỷ lệ bệnh viêm mũi dị ứng theo tuổi nghề 63

Bảng 3.19. Tỷ lệ các bệnh phế quản, phổi theo tuổi nghề 63

Bảng 3.20. Thông khí phổi của công nhân may theo tuổi đời 64

Bảng 3.21. Tỷ lệ có biểu hiện SGCNHH trong công nhân may 61

Bảng 3.22. Phân loại SGCNHH trong công nhân may 64

Bảng 3.23. Tỷ lệ SGCNHH theo tuổi đời 65

Bảng 2.24. Tỷ lệ có SGCNHH theo tuổi nghề 65

Bảng 3.25. Mối liên quan giữa SGCNHH và thực hành đảm bảo ATVSLĐ 65

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ix

Bảng 3.26. Mối liên quan giữa sử dụng khẩu trang hợp cách với các bệnh

viêm mũi họng

66

Bảng 3.27. Mối liên quan giữa sử dụng khẩu trang hợp cách với các bệnh

phế quản, phổi

66

Bảng 3.28. Mối liên quan giữa thực hành đảm bảo ATVSLĐ với tỷ lệ các

bệnh viêm mũi họng

66

Bảng 3.29. Mối liên quan giữa thực hành đảm bảo ATVSLĐ với tỷ lệ các

bệnh phế quản, phổi

67

Bảng 3.30. Mối liên quan giữa ô nhiễm bụi MTLĐ với tỷ lệ các bệnh viêm

mũi họng

67

Bảng 3.31. Mối liên quan giữa ô nhiễm bụi MTLĐ với tỷ lệ các bệnh phế

quản, phổi

67

Bảng 3.32. Hoạt động truyền thông về ATVSLĐ 69

Bảng 3.33. Hoạt động giám sát hệ thống ATVSLĐ 69

Bảng 3.34. Hiệu quả can thiệp đối với bệnh viêm mũi cấp tính 73

Bảng 3.35. Hiệu quả can thiệp đối với tỷ lệ mắc mới bệnh viêm mũi cấp tính 74

Bảng 3.36. Hiệu quả can thiệp đối với bệnh viêm phế quản 75

Bảng 3.37. Hiệu quả giảm số đợt cấp bệnh viêm phế quản mạn tính 75

Bảng 3.38. Hiệu quả can thiệp đối với bệnh bụi phổi bông 76

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

x

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

STT Nội dung Trang

Biểu đồ 3.1. Kiến thức về ATVSLĐ của công nhân 57

Biểu đồ 3.2. Thái độ về đảm bảo ATVSLĐ của công nhân 59

Biểu đồ 3.3. Thực hành đảm bảo ATVSLĐ của công nhân 60

Biểu đồ 3.4. Kiến thức về ATVSLĐ sau nghiên cứu, can thiệp 71

Biểu đồ 3.5. Thái độ đảm bảo ATVSLĐ sau nghiên cứu, can thiệp 71

Biểu đồ 3.6. Thực hành đảm bảo ATVSLĐ sau nghiên cứu, can thiệp 72

Biểu đồ 3.7. Hiệu quả đối với bệnh mũi mạn tính 74

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

xi

DANH MỤC HỘP

STT Nội dung Trang

Hộp 3.1. Nhận xét về môi trường lao động và công tác CSSK NLĐ của

tổ chức Công đoàn

55

Hộp 3.2. Ý kiến của lãnh đạo Công ty về ô nhiễm môi trường lao động

và công tác tập huấn, truyền thông đảm bảo ATVSLĐ và

CSSK công nhân

56

Hộp 3.3. Vai trò của các cán bộ an toàn và y tế về ATVSLĐ và chăm

sóc sức khỏe, phòng chống bệnh tật trong công nhân

58

Hộp 3.4. Vai trò và trách nhiệm của người lao động về vấn đề ATVSLĐ

và các giải pháp phòng chống các bệnh đường hô hấp

68

Hộp 3.5 Hiệu quả các giải pháp đảm bảo ATVSLĐ và phòng chống các

bệnh đường hô hấp trong công nhân qua ý kiến của tổ chức

công đoàn

70

Hộp 3.6. Thảo luận nhóm các cán bộ an toàn và y tế về các giải pháp

đảm bảo ATVSLĐ và phòng chống bệnh tật trong công nhân

72

Hộp 3.7. Thảo luận nhóm người lao động về ATVSLĐ và các giải pháp

phòng chống các bệnh đường hô hấp

76

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Dệt may được hình thành và phát triển từ thời thượng cổ. Tuy nhiên, đến thời

điểm hiện tại, điều kiện lao động của công nhân ngành công nghiệp này tại nhiều

nước vẫn tồn tại nhiều yếu tố nguy cơ bất lợi đối với sức khỏe.

Ở nước ta ngành công nghiệp dệt may đã được Đảng và Nhà nước đặc biệt chú

trọng trong chiến lược phát triển kinh tế, xã hội, song vẫn còn nhiều vấn đề về môi

trường và sức khỏe chưa được giải quyết thỏa đáng. Cũng như nhiều nước đang

phát triển, do đặc điểm ngành nghề, công việc, đặc thù của ngành may ở nước ta là

lao động nữ, chiếm khoảng 80-90% lực lượng sản xuất, thời gian làm việc trung

bình thường trên 8giờ/ngày, nhiều khi công nhân phải làm việc tăng ca tới 10-12

giờ/ngày. Môi trường lao động của ngành may ở nước ta thường bị ô nhiễm do bụi

kết hợp với vi khí hậu bất lợi... Tất cả các yếu tố trên đều có thể ảnh hưởng đến sức

khỏe người lao động. Nếu phơi nhiễm lâu ngày, người lao động dễ mắc các rối loạn

bệnh lý nghề nghiệp, đặc biệt là các bệnh hô hấp nghề nghiệp [17], [48].

Nhiều nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước đã cho thấy môi trường

lao động và sức khỏe công nhân dệt may mang những đặc thù riêng so với các

ngành công nghiệp khác. Trong các nghiên cứu về môi trường và sức khỏe công

nhân dệt may tại Bangladesh và Pennsylvania, Philadelphia (USA), những năm gần

đây các tác giả Bianna D., Ganer A., Boha S. (2013) [80], Denis Hadjiliadis, David

Zieve... (2014) [86], đã ghi nhận về điều kiện lao động còn nhiều bất cập, các tồn tại

về môi trường và điều kiện lao động là rất khó cải thiện như vi khí hậu không thuận

lợi, ô nhiễm bụi... Các tác giả cũng chỉ ra rằng có sự gia tăng tỷ lệ một số bệnh ở

người lao động dệt may, đặc biệt là các bệnh hô hấp là do ảnh hưởng của các yếu tố

nguy cơ đặc thù.

Để góp phần chăm sóc, bảo vệ môi trường và sức khoẻ người lao động dệt

may, phòng chống các bệnh liên quan đến nghề nghiệp, cũng đã có nhiều nghiên

cứu của các tác giả trong nước được tiến hành từ nhiều năm nay. Các nghiên cứu đã

cho thấy có nhiều yếu tố nguy cơ, ảnh hưởng đến sức khỏe, làm gia tăng nhiều bệnh

nghề nghiệp, đặc biệt là gia tăng các bệnh đường hô hấp [39]. Tuy nhiên, còn ít các