Thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính nhà nước gây ra ở Việt Nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN ĐỖ KIÊN

THùC HIÖN PH¸P LUËT VÒ TR¸CH NHIÖM

BåI TH¦êNG CñA NHµ N¦íC DO C¤NG CHøC C¥ QUAN

HµNH CHÝNH NHµ N¦íC G¢Y RA ë VIÖT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2014

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN ĐỖ KIÊN

THùC HIÖN PH¸P LUËT VÒ TR¸CH NHIÖM

BåI TH¦êNG CñA NHµ N¦íC DO C¤NG CHøC C¥ QUAN

HµNH CHÝNH NHµ N¦íC G¢Y RA ë VIÖT NAM

Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử Nhà nƣớc và pháp luật

Mã số : 62 38 01 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: 1. TS ĐINH TRUNG TỤNG

2. TS HOÀNG NGỌC THỈNH

HÀ NỘI - 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của

riêng tôi, các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung

thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công

trình nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Đỗ Kiên

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU 1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN

TỚI ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 8

1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan tới đề tài luận án trong

nước và trên thế giới 8

1.2. Đánh giá kết quả các công trình nghiên cứu có liên quan tới thực hiện pháp

luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành

chính nhà nước gây ra và những vấn đề cần tiếp tục tập trung nghiên cứu

trong luận án 23

Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM

BỒI THƢỜNG CỦA NHÀ NƢỚC DO CÔNG CHỨC CƠ QUAN HÀNH

CHÍNH NHÀ NƢỚC GÂY RA Ở VIỆT NAM 31

2.1. Khái niệm, hình thức, vai trò thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường

của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính nhà nước gây ra 31

2.2. Nội dung, yêu cầu và các yếu tố bảo đảm thực hiện pháp luật về trách nhiệm

bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính nhà nước gây ra 59

2.3. Thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức

cơ quan hành chính nhà nước gây ra ở một số nước trên thế giới và những

giá trị Việt Nam có thể tham khảo 76

Chƣơng 3: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM

BỒI THƢỜNG CỦA NHÀ NƢỚC DO CÔNG CHỨC CƠ QUAN HÀNH

CHÍNH NHÀ NƢỚC GÂY RA Ở VIỆT NAM 89

3.1. Khái quát tình hình và hệ thống tổ chức thực hiện pháp luật về trách nhiệm

bồi thường của Nhà nước ở Việt Nam 89

3.2. Những kết quả đạt được đối với thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi

thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính nhà nước gây ra ở

Việt Nam và nguyên nhân 98

3.3. Những hạn chế đối với thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của

Nhà nước do công chức cơ quan hành chính nhà nước gây ra ở Việt Nam

và nguyên nhân 109

Chƣơng 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT

VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG CỦA NHÀ NƢỚC DO CÔNG CHỨC CƠ

QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƢỚC GÂY RA Ở VIỆT NAM 124

4.1. Quan điểm bảo đảm thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà

nước do công chức cơ quan hành chính nhà nước gây ra ở Việt Nam 124

4.2. Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà

nước do công chức cơ quan hành chính nhà nước gây ra ở Việt Nam 132

KẾT LUẬN 153

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN

ĐẾN LUẬN ÁN 156

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 157

PHỤ LỤC 173

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

BLDS : Bộ luật Dân sự

BTTH : Bồi thường thiệt hại

CQHCNN : Cơ quan hành chính Nhà nước

HĐND : Hội đồng nhân dân

KS : Kiểm sát

TA : Tòa án

TAND : Tòa án nhân dân

TNBT : Trách nhiệm bồi thường

TNBTCNN : Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước

TNDS : Trách nhiệm dân sự

TNPL : Trách nhiệm pháp lý

UBND : Ủy ban nhân dân

UBTVQH : Ủy ban Thường vụ Quốc hội

VKSND : Viện kiểm sát nhân dân

WTO : Tổ chức Thương mại thế giới

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Từ khi đất nước ta giành được độc lập đến nay, Nhà nước luôn coi việc xây

dựng, kiện toàn tổ chức bộ máy và hoàn thiện hệ thống pháp luật là nhiệm vụ quan

trọng hàng đầu. Trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền Việt

Nam xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân hiện nay, việc bảo

đảm lợi ích của Nhà nước và các quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức cần

được tôn trọng và thực hiện công bằng giữa các chủ thể trong xã hội. Mối quan hệ

giữa Nhà nước với cá nhân và tổ chức trong xã hội là mối quan hệ đặc biệt, trong

đó, vấn đề công bằng giữa một bên chủ thể là Nhà nước và một bên chủ thể là cá

nhân, tổ chức được xác định thông qua các quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm đối với

nhau và được thực hiện trên cơ sở nguyên tắc “Mọi người đều bình đẳng trước pháp

luật” [93, tr.3] và “Người bị thiệt hại có quyền được bồi thường về vật chất, tinh

thần và phục hồi danh dự theo quy định của pháp luật” [93, tr.5]. Với nguyên tắc

hiến định trên, Nhà nước Việt Nam đã không ngừng nghiên cứu, xây dựng và hoàn

thiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước.

Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước là trách nhiệm bắt buộc khi cơ quan

Nhà nước xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đây không chỉ là

vấn đề dân sự mà còn là vấn đề chính trị - pháp lý - xã hội, phản ánh trình độ phát

triển và dân chủ của chế độ nhà nước, phản ánh một Nhà nước do dân làm chủ. Nhà

nước với tư cách là một chủ thể công quyền trong chế độ chính trị - xã hội, được

hình thành từ nhân dân và được nhân dân uỷ thác cho trách nhiệm điều hành, quản

lý xã hội, trong đó có nhiệm vụ quan trọng là bảo vệ lợi ích Nhà nước, lợi ích tập

thể, các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân trong quốc gia mình. Với tinh thần

đó, trách nhiệm bồi thường của Nhà nước là một trong những yếu tố góp phần nâng

cao tinh thần trách nhiệm, nâng cao hiệu quả hoạt động công vụ, mở rộng dân chủ

xã hội, tạo lập sự công bằng trong mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân.

Những năm qua, mặc dù trách nhiệm bồi thường của Nhà nước đã được ghi

nhận từ rất sớm trong Hiến pháp, từ Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959,

Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001). Những

2

nguyên tắc hiến định về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước được quy định trong

các bản Hiến pháp nêu trên được thể chế hóa thành các quy định của Bộ luật Tố

tụng hình sự năm 1988 (sửa đổi, bổ sung năm 2003), Bộ luật Tố tụng dân sự năm

2004, Bộ luật Dân sự năm 1995 (sửa đổi, bổ sung năm 2005), Nghị định số 47/CP

ngày 03 tháng 5 năm 1997 của Chính phủ về việc giải quyết bồi thường thiệt hại do

công chức, viên chức, người có thẩm quyền của các cơ quan tiến hành tố tụng gây

ra, Nghị quyết số 388/2003/NQ-UBTVQH11 ngày 17 tháng 3 năm 2003 của Uỷ

ban Thường vụ Quốc hội về việc bồi thường cho người bị oan do người có thẩm

quyền trong hoạt động tố tụng hình sự gây ra… Tuy nhiên, trách nhiệm bồi thường

của Nhà nước chưa được đánh giá đúng mức, quan niệm về trách nhiệm bồi thường

của Nhà nước tương đối mờ nhạt và đến ngày 18 tháng 6 năm 2009, tại kỳ họp thứ

5 Quốc hội khoá XII mới thông qua một đạo luật riêng biệt - Luật Trách nhiệm bồi

thường của Nhà nước.

Do hoạt động quản lý hành chính, đặc biệt là hoạt động của các cơ quan hành

chính Nhà nước từ trung ương đến địa phương là hoạt động mang tính quyền lực

tác động tới các quan hệ xã hội trên các lĩnh vực trong đời sống xã hội, liên quan

đến quyền và lợi ích hợp pháp chân chính của cá nhân, tổ chức. Một mặt nó thừa

nhận, bảo vệ, bảo đảm sự phát triển kinh tế xã hội vì dân giàu, nước mạnh, mặt khác

do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan từ phía Nhà nước xâm phạm đến

quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Hoạt động của cơ quan hành chính Nhà

nước liên quan đến nhiều người, nhiều lĩnh vực, nhiều mối quan hệ đan xen, có sự

tham gia của nhiều chủ thể trong xã hội, chịu sự điều chỉnh của nhiều loại quy phạm

của cả luật nội dung lẫn hình thức và phải tuân theo những trình tự, thủ tục khác

nhau. Việc giải quyết bồi thường thiệt hại giữa cơ quan hành chính Nhà nước và

người bị gây thiệt hại được đặt trong mối quan hệ lợi ích giữa Nhà nước và công

dân khi thực thi quyền hành pháp. Vì vậy, trách nhiệm bồi thường trong lĩnh vực

quản lý hành chính, hay nói cách khác trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do

công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra cần được xác định trong các đạo

luật. Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước đã quy định phạm vi trách nhiệm

bồi thường trong lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước, lĩnh vực thi hành án, hoạt

động tố tụng... Đây là bước phát triển đáng kể trong hoạt động lập pháp, đáp ứng

3

đòi hỏi khách quan trong một xã hội dân chủ, thể hiện trách nhiệm của Nhà nước

pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở Việt Nam. Luật này có hiệu

lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2010, vì vậy, vấn đề thực hiện Luật này nói

chung và thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công

chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra nói riêng là vấn đề có tính cấp thiết.

Bồi thường nhà nước là vấn đề hết sức phức tạp, nó thể hiện quan hệ đặc biệt giữa

một bên chủ thể là Nhà nước - với tư cách là chủ thể thực thi và duy trì quyền lực

công theo pháp luật - với một bên là cá nhân, tổ chức bị thiệt hại do chính hành vi

trái pháp luật của người thi hành công vụ gây ra. Bảo đảm sự bình đẳng trước

pháp luật trong mối quan hệ này là không hề đơn giản. Trong bối cảnh đó, việc

thực hiện trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính

Nhà nước gây ra đòi hỏi phải có nhận thức đúng đắn, thực hiện nghiêm minh theo

trình tự luật định.

Những vấn đề nêu trên đặt ra yêu cầu phải nghiên cứu một cách toàn diện,

sâu rộng, có hệ thống đối với thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của

Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra ở Việt Nam. Đồng

thời, cần nghiên cứu thủ tục tố tụng trong việc xác định trách nhiệm của Nhà nước

và yêu cầu chính đáng của công dân theo những mô hình và pháp luật tố tụng phù

hợp. Do đó, cần tổng kết từ thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường

của Nhà nước nhằm tìm kiếm các giải pháp bảo đảm cho việc thực hiện và các vấn

đề cần hoàn thiện pháp luật về lĩnh vực này.

Trên cơ sở nhận thức và với mong muốn làm sáng tỏ những vấn đề cấp thiết

về lý luận và thực tiễn việc thực hiện trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, đánh

giá những điểm tích cực và hạn chế nhằm đưa ra quan điểm và giải pháp về lĩnh

vực này, nghiên cứu sinh đã chọn vấn đề: “Thực hiện pháp luật về trách nhiệm

bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra ở

Việt Nam” làm đề tài luận án tiến sĩ luật học.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu pháp luật thực định, phân tích, đánh giá các quan

điểm trong khoa học pháp lý hiện nay, luận án nghiên cứu toàn diện, có hệ thống

4

những vấn đề lý luận và thực trạng thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường

của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra. Luận án tìm ra

những nguyên nhân, đề xuất các quan điểm, giải pháp có căn cứ khoa học nhằm bảo

đảm thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ

quan hành chính Nhà nước gây ra ở Việt Nam.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích trên, trong quá trình nghiên cứu, luận án giải quyết

những nhiệm vụ sau đây:

- Phân tích khái niệm, hình thức, vai trò thực hiện pháp luật về trách nhiệm

bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra.

- Phân tích nội dung, yêu cầu và các yếu tố bảo đảm thực hiện pháp luật về

trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước

gây ra, trong đó tập trung phân tích sâu, làm rõ các nội dung thực hiện pháp luật về

trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước

gây ra và các bảo đảm đặc trưng đối với hoạt động này.

- Nghiên cứu thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước

do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra ở một số nước trên thế giới, từ

đó rút ra những giá trị Việt Nam có thể tham khảo.

- Phân tích khái quát tình hình và hệ thống tổ chức thực hiện pháp luật về

trách nhiệm bồi thường của Nhà nước ở Việt Nam.

- Đánh giá đúng những kết quả đạt được và hạn chế đối với thực trạng thực

hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành

chính Nhà nước gây ra ở Việt Nam, phân tích rõ các nguyên nhân khách quan, chủ

quan của những kết quả đạt được và hạn chế đó.

- Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, xác định những quan điểm và đề xuất

những giải pháp cụ thể, phù hợp, có tính khả thi nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật

về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà

nước gây ra ở Việt Nam.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận, thực tiễn đối với thực hiện pháp

luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính

5

Nhà nước gây ra ở Việt Nam dưới góc độ khoa học lý luận và lịch sử nhà nước và

pháp luật.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công

chức cơ quan hành chính nhà nước gây ra ở Việt Nam là đề tài rộng, chứa đựng

nhiều vấn đề phức tạp về lý luận và thực tiễn. Luận án nghiên cứu thực hiện

pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước trong phạm vi các cơ quan

hành chính Nhà nước, công chức của cơ quan này và các cá nhân, tổ chức có liên

quan ở Việt Nam.

Về mặt thời gian, luận án nghiên cứu thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi

thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra từ năm

1945 tới nay. Tình hình và số liệu thống kê liên quan tới vấn đề này được trích dẫn,

viện dẫn từ các báo cáo chính thức từ năm 1997 tới năm 2013 của Chính phủ, Tòa

án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các Bộ, ngành và Ủy ban nhân

dân các cấp.

4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận

Luận án được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác -

Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam đối

với thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ

quan hành chính Nhà nước gây ra trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền

xã hội chủ nghĩa.

Ngoài ra, trong quá trình nghiên cứu, luận án còn căn cứ vào các văn bản

pháp luật Việt Nam quy định về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công

chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra và tài liệu của một số nước trên thế giới

về lĩnh vực này.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng, Chủ nghĩa

duy vật lịch sử, tác giả lựa chọn phương pháp nghiên cứu phù hợp với từng nội

dung luận án.

6

- Chương 1, tác giả coi trọng phương pháp tổng hợp, phân tích và hệ thống

hóa để đánh giá các công trình nghiên cứu có liên quan tới thực hiện pháp luật về

trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước

gây ra.

- Chương 2, tác giả sử dụng nhiều phương pháp để làm sáng tỏ những vấn đề

lý luận của luận án. Cụ thể là, tác giả chủ yếu dùng phương pháp quy nạp để xây

dựng các khái niệm. Phương pháp tổng hợp, phân tích dùng để nghiên cứu các hình

thức, vai trò, nội dung, yêu cầu và các yếu tố bảo đảm thực hiện pháp luật về trách

nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra

ở Việt Nam. Phương pháp so sánh được áp dụng khi tìm hiểu vấn đề này ở một số

nước trên thế giới và những giá trị Việt Nam có thể tham khảo.

- Chương 3, tác giả đã sử dụng phương pháp nổi bật là thống kê, báo cáo kết

hợp với khảo sát thực tiễn nhằm phân tích, lý giải các số liệu về thực trạng; tọa đàm,

hội thảo trao đổi với các chuyên gia về thực trạng để đánh giá, tổng hợp và chọn lọc

tri thức khoa học, kinh nghiệm thực tiễn có liên quan tới thực hiện pháp luật về

trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước

gây ra ở Việt Nam, từ đó, tác giả làm sáng tỏ nội dung của luận án.

- Chương 4, về cơ bản tác giả sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp để

đưa ra các quan điểm, giải pháp có căn cứ khoa học, góp phần bảo đảm thực hiện

pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành

chính Nhà nước gây ra ở Việt Nam.

5. Những đóng góp về khoa học của luận án

Thông qua việc nghiên cứu toàn diện, có hệ thống đề tài này, nội dung luận

án có một số điểm mới, đó là:

- Xây dựng khái niệm, xác định các đặc điểm và pháp luật về trách nhiệm

bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra. Đặc

biệt, luận án đã xây dựng khái niệm, phân tích rõ các hình thức và nội dung thực

hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành

chính Nhà nước gây ra.

7

- Xác định yêu cầu và các yếu tố bảo đảm thực hiện pháp luật về trách nhiệm

bồi thường Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra.

- Nghiên cứu thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước

do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra ở một số nước trên thế giới, luận

án xác định những giá trị Việt Nam có thể tham khảo.

- Đánh giá kết quả, hạn chế trong việc thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi

thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra ở Việt

Nam và nguyên nhân của những kết quả, hạn chế đó.

- Đề xuất những quan điểm, giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về trách

nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra

ở Việt Nam.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

Về lý luận, nội dung và kết quả nghiên cứu của luận án góp phần hoàn thiện

cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà

nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra. Vì vậy, luận án có thể

được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc học tập, nghiên cứu, giảng dạy về

thực hiện pháp luật nói chung, thực hiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường của

Nhà nước do công chức cơ quan hành chính Nhà nước gây ra nói riêng trong các

trường đại học, cao đẳng chuyên hoặc không chuyên ngành luật.

Về thực tiễn, những kết luận, đề xuất của luận án được nghiên cứu trên cơ sở

lý luận, cơ sở pháp lý và thực tiễn. Vì vậy, các cơ quan có thẩm quyền có thể khai

thác vận dụng để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động, góp phần thực hiện pháp

luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước do công chức cơ quan hành chính

Nhà nước gây ra ở Việt Nam.

7. Bố cục của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận

án gồm 4 chương, 10 tiết.

8

Chƣơng 1

TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU

CÓ LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN TỚI

ĐỀ TÀI LUẬN ÁN TRONG NƢỚC VÀ TRÊN THẾ GIỚI

1.1.1. Những công trình nghiên cứu có liên quan tới thực hiện pháp luật

về trách nhiệm bồi thƣờng của Nhà nƣớc do công chức cơ quan hành chính

nhà nƣớc gây ra ở Việt Nam

TNBTCNN do công chức CQHCNN gây ra là một nội dung của pháp luật

nói chung, pháp luật bồi thường của Nhà nước nói riêng. Do vậy, nghiên cứu về

lĩnh vực này phải đặt trong mối quan hệ với tổng thể các quy định của pháp luật,

đặc biệt là các quy định của pháp luật có liên quan tới trách nhiệm bồi thường, công

chức, công vụ. Nhiều công trình khoa học nghiên cứu các vấn đề liên quan tới thực

hiện pháp luật về TNBTCNN do công chức CQHCNN gây ra đã được công bố ở

các mức độ và phạm vi khác nhau, điển hình gồm hai nhóm chính sau:

Nhóm thứ nhất, các công trình tiêu biểu liên quan tới trách nhiệm bồi thường:

- Dự án “Nghiên cứu, đánh giá vấn đề bồi thường thiệt hại trong hoạt động tố

tụng”, Bộ Tư pháp [14]. Dự án đã nghiên cứu, khảo sát và đánh giá tổng quan thực

trạng thực hiện pháp luật về bồi thường theo nội dung Nghị quyết số 388/2003/NQ￾UBTVQH ngày 17 tháng 3 năm 2003 của UBTVQH, bồi thường theo nội dung

Nghị định số 47/CP ngày 03 tháng 5 năm 1997 của Chính phủ và BTTH ngoài hợp

đồng theo quy định của BLDS. Qua khảo sát, điều tra, phân tích số liệu bồi thường

tại năm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và phỏng vấn trực tiếp các chủ thể

liên quan của các CQHCNN, cơ quan tố tụng, luật sư, người bị thiệt hại, Dự án đã

phân tích làm sáng tỏ những ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân của hạn chế và đề xuất

việc sửa đổi, bổ sung hoàn thiện pháp luật về BTTH. Mặc dù số liệu điều tra cơ bản

chỉ trong phạm vi ở năm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với đối tượng

khảo sát chủ yếu là những người có liên quan hoạt động tố tụng, nhưng Dự án đã

khái quát được một số thực trạng của pháp luật BTTH Việt Nam trong giai đoạn

từ năm 1997 đến năm 2007. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu của Dự án, một số kiến

9

nghị đã được cơ quan có thẩm quyền tiếp thu, thể hiện trong nội dung của Luật

TNBTCNN ban hành năm 2009. Với việc thực hiện nội dung quy định của pháp

luật TNBTCNN mới, những kết luận, nhận định của Dự án đã lạc hậu, không còn

phù hợp và chỉ có các số liệu có giá trị tham khảo cho việc nghiên cứu luận án.

- Sách chuyên khảo “Bồi thường thiệt hại do người có thẩm quyền của cơ

quan tiến hành tố tụng gây ra”, tác giả Lê Mai Anh [1]. Công trình nghiên cứu này

đã phân tích đặc điểm, bản chất của trách nhiệm nhà nước trong việc BTTH do

người có thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng gây ra. Một số khái niệm, trình

tự, thủ tục, cách thức giải quyết, thực trạng pháp luật, thực tiễn giải quyết BTTH do

người có thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng gây ra đã được nêu ra. Đồng

thời, tác giả cũng đề xuất phương hướng hoàn thiện pháp luật và các giải pháp

nhằm nâng cao trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng trong việc khắc phục thiệt

hại cho công dân. Tuy nhiên, cuốn sách mới phân tích BTTH với chủ thể gây ra là

người có thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng và trong bối cảnh Việt Nam

chưa ban hành Luật TNBTCNN. Công trình này chủ yếu tiếp cận vấn đề BTTH

dưới góc độ pháp luật dân sự, chưa đề cập tới TNBTCNN với chủ thể gây ra thiệt

hại là công chức CQHCNN. Do vậy, cuốn sách chưa giải quyết vấn đề thực hiện

pháp luật về TNBTCNN do công chức CQHCNN gây ra, nhưng một số số liệu của

công trình nghiên cứu này có giá trị tham khảo trong quá trình tác giả viết luận án.

- Sách chuyên khảo “Những vấn đề cơ bản của Luật trách nhiệm bồi thường

của Nhà nước năm 2009”, tác giả Tiến sĩ Đinh Trung Tụng chủ biên [152]. Cuốn

sách đã đề cập các quy định pháp luật về TNBTCNN nói chung và giới thiệu Luật

TNBTCNN nói riêng, trong đó tập trung nêu ra sự cần thiết, mục tiêu ban hành và

quan điểm chỉ đạo xây dựng Luật TNBTCNN dựa trên số liệu phân tích khái quát

tình hình thực hiện TNBT của các cơ quan Nhà nước theo Nghị quyết số

388/2003/NQ-UBTVQH. Đồng thời, công trình này đã giới thiệu khái quát pháp

luật một số nước trên thế giới về TNBTCNN như phạm vi, cách thức xác định, thủ

tục, cơ quan giải quyết, trách nhiệm hoàn trả... Tuy nhiên, cuốn sách mới giới thiệu

dưới góc độ các quy định của pháp luật TNBTCNN Việt Nam và một số nước trên

thế giới, chưa đề cập tới việc thực hiện pháp luật về lĩnh vực này trong thực tế. Do

10

vậy, cuốn sách có giá trị cung cấp một số thông tin về pháp luật TNBTCNN tác giả

có thể tham khảo trong quá trình viết luận án.

- Sách chuyên khảo “Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng về tài sản, sức

khỏe và tính mạng”, tác giả Tiến sĩ Phùng Trung Tập [117]. Cuốn sách đã phân tích

có hệ thống về các căn cứ phát sinh TNBT, BTTH trong những trường hợp cụ thể,

phân loại TNBT và chủ thể bồi thường, những trường hợp không phải bồi thường,

thời hạn hưởng BTTH do tính mạng, sức khỏe bị xâm phạm. Công trình nghiên cứu

này đã phân tích BTTH về tài sản, sức khỏe, tính mạng của cá nhân, tổ chức dưới

góc độ pháp luật dân sự, chưa đề cập sâu ở khía cạnh TNBTCNN do công chức

CQHCNN gây ra thiệt hại về tài sản, sức khỏe, tính mạng đối với cá nhân, tổ chức

trong thi hành công vụ. Do vậy, một số nội dung của công trình nghiên cứu này

cũng có giá trị tham khảo đối với luận án.

- Sách chuyên khảo “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra theo

pháp luật dân sự Việt Nam”, tác giả Tiến sĩ Trần Thị Huệ chủ biên [70]. Nội dung

cuốn sách đã phân tích những vấn đề lý luận cơ bản, thực trạng quy định của pháp

luật Việt Nam và định hướng hoàn thiện quy định của pháp luật về BTTH do tài sản

gây ra. Cuốn sách cũng trình bày một số nội dung về chế định BTTH ngoài hợp

đồng trong BLDS, với ý nghĩa nhằm bảo vệ tài sản của nhà nước, quyền và lợi ích

hợp pháp của cá nhân, tổ chức, giáo dục mọi người nâng cao ý thức pháp luật, đồng

thời sử dụng các biện pháp pháp luật một cách đầy đủ và chặt chẽ để tăng cường

hiệu quả điều chỉnh của pháp luật trong lĩnh vực này. Cuốn sách đã đề xuất các giải

pháp nâng cao ý thức pháp luật của cá nhân, tổ chức trong cộng đồng dân cư về

trách nhiệm BTTH do tài sản gây ra trong bối cảnh nước ta đang trong quá trình xây

dựng Nhà nước pháp quyền XHCN. Đây là công trình nghiên cứu về một loại

TNDS được áp dụng cho chủ sở hữu, người chiếm hữu, sử dụng tài sản - những

người có nghĩa vụ trong việc quản lý tài sản, khác với nội dung của TNBTCNN do

công chức CQHCNN gây ra. Do vậy, cuốn sách có nhiều thông tin giá trị, có thể

dùng làm tài liệu nghiên cứu đối với luận án.

- Sách chuyên khảo “Tìm hiểu pháp luật về Trách nhiệm bồi thường của Nhà

nước”, tác giả Thạc sĩ Nguyễn Thanh Tịnh chủ biên [128]. Cuốn sách đã cung cấp

một số thông tin, kiến thức pháp luật về TNBTCNN dưới góc độ phổ biến để cho