Thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

VŨ GIA TRƢỞNG

THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH

THƢƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2020

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

VŨ GIA TRƢỞNG

THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH

THƢƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Ngành: Luật kinh tế

Mã số: 9.38.01.07

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. ĐINH VĂN THANH

HÀ NỘI - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các thông tin, số liệu nêu trong Luận án là trung thực. Các

luận điểm kế thừa trong Luận án được trích dẫn rõ ràng. Kết

quả nghiên cứu của Luận án chưa từng được công bố trong

công trình nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Vũ Gia Trƣởng

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ

THUYẾT NGHIÊN CỨU .......................................................................................... 8

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................................... 8

1.2. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu ........................................................................... 20

Chƣơng 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH

CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN CẤP SƠ THẨM............... 25

2.1. Khái niệm và đặc điểm của thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh,

thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ...................................................................... 25

2.2. Nội dung thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa

án cấp sơ thẩm...................................................................................................... 38

2.3. Các yếu tố ảnh hưởng và yêu cầu đối với thủ tục giải quyết tranh chấp

kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm .................................................. 57

Chƣơng 3: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ

THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI

TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM Ở VIỆT NAM ...................................................... 66

3.1. Thực trạng quy định pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp kinh

doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay........................ 66

3.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp kinh

doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay........................ 91

Chƣơng 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP

LUẬT VỀ THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH,

THƢƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM Ở VIỆT NAM........................ 118

4.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh châp kinh

doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam..................................... 118

4.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp kinh

doanh, thương mại tại Toà án cấp sơ thẩm ở Việt Nam..................................... 127

KẾT LUẬN.............................................................................................................. 148

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN

LUẬN ÁN ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ......................................................................... 150

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................... 151

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLTTDS Bộ luật Tố tụng dân sự Việt Nam

BLDS Bộ luật Dân sự Việt Nam

TTDS Tố tụng dân sự

KDTM Kinh doanh, thương mại

PLTTDS Pháp luật tố tụng dân sự

TAND Tòa án nhân dân

VKSND Viện kiểm sát nhân dân

TANDTC Tòa án nhân dân tối cao

VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao

HĐXX Hội đồng xét xử

VKS Viện kiểm sát

XHCN Xã hội chủ nghĩa

TTTT Thủ tục thông thường

BPKCTT Biện pháp khẩn cấp tạm thời

UNCITRAL Ủy ban Pháp luật Thương mại quốc tế

Liên Hiệp Quốc

VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt

Nam

LTTTM Luật Trọng tài thương mại năm 2010

VIAC Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam

WTO Tổ chức Thương mại Thế giới

ĐKKD Đăng ký kinh doanh

VADS

TCKT

Vụ án dân sự

Tranh chấp kinh tế

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào

nền kinh tế khu vực và thế giới, việc minh bạch hóa, tạo lập môi trường kinh

doanh thông thoáng, tạo cơ sở để các doanh nghiệp cạnh tranh bình đẳng, nâng

cao năng lực doanh nghiệp trong nước và thu hút được nhiều nhà đầu tư nước

ngoài là một nhu cầu cấp thiết. Một trong những giải pháp để nâng cao môi

trường kinh doanh là việc hoàn thiện các phương thức giải quyết các tranh

chấp kinh doanh, thương mại (KDTM), bởi lẽ, khi nền kinh tế phát triển cùng

xu thế hội nhập, các tranh chấp về KDTM xảy ra ngày càng nhiều, càng đa

dạng và phức tạp, luôn là vấn đề phát sinh và cần phải giải quyết nhanh chóng,

kịp thời, đúng đắn làm cơ sở cho sự phát triển kinh tế.

Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/05/2005 của Bộ Chính trị về Chiến

lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định

hướng đến năm 2020 đã chỉ rõ mục tiêu và nhiệm vụ trọng tâm của Đảng và

Nhà nước là: “Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất,

khả thi, công khai, minh bạch, trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế

thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội

chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân...” [02, tr.2] với

“trọng tâm là hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của Toà án nhân

dân, bảo đảm Toà án xét xử độc lập, đúng pháp luật, kịp thời và nghiêm minh”

ngoài ra phải “Hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế phù hợp

với tập quán thương mại quốc tế” [02, tr.4] để tạo lập môi trường pháp lý cho

cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng, phù hợp với nguyên tắc của Tổ chức thương

mại Thế giới (WTO) và các cam kết quốc tế mà Việt Nam ký kết và tham gia.

Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về Chiến

lược cải cách tư pháp đến năm 2020 cũng đã nêu một trong các nhiệm vụ của

cải cách tư pháp là phải: “Tiếp tục hoàn thiện thủ tục tố tụng dân sự. Nghiên

cứu thực hiện và phát triển các loại hình dịch vụ từ phía Nhà nước để tạo điều

2

kiện cho các đương sự chủ động thu thập chứng cứ chứng minh, bảo vệ quyền

và lợi ích hợp pháp của mình” [03, tr.4].

Hiện nay, ở Việt Nam, các tranh chấp KDTM đã được giải quyết theo

một số phương thức khác nhau như: Thương lượng, hòa giải, trọng tài và thông

qua thủ tục tư pháp tại Tòa án. Tuy nhiên, thực tiễn giải quyết các tranh chấp

KDTM ở nước ta cho thấy, các chủ thể kinh doanh thường lựa chọn thủ tục tư

pháp tại Toà án để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi xảy ra

tranh chấp. Xét xử theo thủ tục tư pháp là hoạt động phán quyết của Tòa án

thay mặt Nhà nước nhằm khôi phục trật tự của quan hệ kinh doanh, thương

mại bị xâm phạm hoặc nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp và chính đáng của các

chủ thể kinh doanh và xã hội. Nó không đơn thuần chỉ là dàn xếp, hòa giải,

mặc dù về thực chất, dàn xếp và hòa giải cũng có mục đích như vậy và do đó,

có mối liên quan khăng khít với hoạt động xét xử. Hoạt động xét xử là hoạt

động nhân danh quyền lực nhà nước nhằm xem xét, đánh giá và ra phán quyết

về tính hợp pháp và tính đúng đắn của hành vi pháp luật hay quyết định pháp

luật khi có sự tranh chấp và mâu thuẫn giữa các bên có lợi ích khác nhau trong

các tranh chấp hay mâu thuẫn đó. Phương thức giải quyết tranh chấp tại Tòa án

được tiến hành theo trình tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ và bản án hay quyết

định của tòa án về vụ tranh chấp nếu không có sự tự nguyện tuân thủ sẽ được

đảm bảo thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước… Thủ tục xét xử

của Tòa án là thủ tục công khai, dễ hiểu, dân chủ bởi sự độc lập của người xét

xử (không là đại diện của bất kỳ bên nào hay của ai có liên quan về lợi ích).

Thủ tục đó bảo đảm để các bên phản ánh hết ý kiến của mình với Tòa án một

cách trực tiếp, được bảo đảm bởi sự giám sát của Viện kiểm sát, của các luật

sư và của nhân dân. Khi các vụ tranh chấp KDTM được đưa ra giải quyết tại

Toà án thì xét xử sơ thẩm là cấp xét xử đầu tiên trong quá trình giải quyết tranh

chấp KDTM tại Toà án. Đây là giai đoạn hết sức quan trọng, thể hiện tập trung

nhất việc bảo đảm quyền tự do kinh doanh của các chủ thể kinh doanh và

quyền tự định đoạt của các đương sự trong giải quyết các tranh chấp KDTM.

Hiện tại, trình tự giải quyết các tranh chấp KDTM theo thủ tục tư pháp tại Tòa

3

án được quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 (BLTTDS năm 2015)

và đang phát huy những tác dụng tích cực. Tuy nhiên, do đặc thù của các tranh

chấp KDTM, nên thực tiễn giải quyết các tranh chấp KDTM tại Tòa án ở nước

ta hiện nay vẫn đang bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc, chưa được khắc phục

triệt để, đặc biệt là một số vấn đề liên quan đến việc lựa chọn và áp dụng thủ

tục tư pháp để giải quyết các tranh chấp KDTM ở Tòa án cấp sơ thẩm. Việc

giải quyết các vụ tranh chấp KDTM ở Tòa án cấp sơ thẩm mặc dù được thụ lý

nhiều, nhưng việc giải quyết còn chậm và đã có những vi phạm về thủ tục tố

tụng nên tỷ lệ án phải sửa, hủy còn cao. Dẫn đến việc giải quyết các tranh chấp

KDTM bị kéo dài, gây tốn kém về tiền bạc, thời gian, công sức của các đương

sự và của Nhà nước, chưa đáp ứng được đòi hỏi của đời sống kinh tế trong bối

cảnh hội nhập quốc tế càng ngày càng sâu rộng, làm giảm lòng tin của các nhà

đầu tư, doanh nghiệp đối với sự an toàn và ổn định của môi trường kinh doanh,

ảnh hưởng đến chỉ số năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên trường quốc tế.

Cho nên, việc tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết

tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm hiện nay cũng là phù hợp với quan

điểm chỉ đạo của Đảng, phù hợp với sự phát triển của các quan hệ kinh tế,

đồng thời phù hợp với yêu cầu hội nhập.

Qua nghiên cứu cho thấy, ở Việt Nam hiện nay đã có nhiều công trình

nghiên cứu về vấn đề này ở các cấp độ khác nhau, nhưng do đến nay vấn đề

nghiên cứu đã có nhiều thay đổi theo BLTTDS năm 2015 và các văn bản có

liên quan, đồng thời thực tiễn giải quyết tranh chấp cũng phát sinh nhiều vấn

đề mới. Vì vậy, việc nghiên cứu nhằm hoàn thiện hơn các quy định pháp luật

về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM, đặc biệt là các quy định về thủ tục

trong giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm là cần thiết để hoàn

thiện hơn khung pháp luật về lĩnh vực này. Với những lý do nêu trên, nghiên

cứu sinh đã lựa chọn đề tài “Thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh,

thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay” để làm Luận án

Tiến sĩ luật học.

4

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của luận án là nhằm nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực

tiễn pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở

nước ta hiện nay, từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và

nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa

án cấp sơ thẩm ở Việt Nam trong thời gian tới.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích trên, nhiệm vụ của luận án tập trung giải quyết

những vấn đề cơ bản sau:

- Thực hiện tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và ngoài nước

liên quan đến đề tài luận án, từ đó, rút ra những vấn đề cần kế thừa, những vấn

đề cần tiếp tục nghiên cứu để làm rõ trong nội dung luận án.

- Nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận pháp luật về thủ

tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm

- Khái quát, phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi pháp luật

về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam

hiện nay, đánh giá và chỉ ra những hạn chế, bất cập và nguyên nhân chủ yếu.

- Đề xuất phương hướng và giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và

nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM

tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận và thực tiễn

pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm; hệ

thống các quy định của pháp luật Việt Nam về vấn đề này cũng như thực tiễn

thực thi pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ

thẩm ở Việt Nam trong những năm qua. Các số liệu thực tiễn được khảo cứu từ

kết quả xét xử của Tòa án sơ thẩm.

5

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Về nội dung, phạm vi nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận và hệ

thống các quy định pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa

án cấp sơ thẩm (Tòa án cấp huyện) cũng như thực tiễn áp dụng thủ tục giải

quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm, phù hợp với bản chất các

tranh chấp KDTM trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam. Phạm vi

nghiên cứu của luận án không bao gồm thủ tục giải quyết sơ thẩm tranh chấp

KDTM của Tòa án cấp tỉnh, thủ tục rút gọn, các thủ tục giải quyết tranh chấp

KDTM tại Tòa án cấp phúc thẩm, thủ tục giám đốc thẩm và tái thẩm…

Về không gian và thời gian, nghiên cứu của luận án được thực hiện trên

phạm vi cả nước và từ khi BLTTDS năm 2015 có hiệu lực thi hành.

4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu

Về phương pháp luận, Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện

chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, cùng với đó là việc vận

dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách

pháp luật của Nhà nước về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường ở Việt Nam.

Về phương pháp nghiên cứu, Luận án sử dụng các phương pháp nghiên

cứu truyền thống như: Phân tích, tổng hợp, thống kê, khảo sát, so sánh để làm

rõ các vấn đề thuộc nội hàm nghiên cứu pháp luật về giải quyết tranh chấp

KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay. Cụ thể:

Ở chương 1, phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu được sử dụng để

tổng quan tình hình nghiên cứu pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp

KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm. So sánh, tổng hợp nhằm xác định rõ những kết

quả đã nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án. Kế thừa những kết quả này

đồng thời xác định những vấn đề liên quan đến đề tài mà các công trình, bài

viết trước đó còn bỏ ngỏ để nghiên cứu bổ sung, phát triển.

Ở chương 2, phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh được sử dụng để

làm rõ những vấn đề lý luận pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM

tại Tòa án cấp sơ thẩm…

6

Ở chương 3, phương pháp thống kê, phân tích, đánh giá được sử dụng

để làm rõ thực trạng pháp luật hiện hành và thực tiễn thực thi thủ tục giải quyết

tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm, từ đó, đánh giá về ưu điểm, những

vấn đề còn bất cập, hạn chế trong quy định và thực thi pháp luật về vấn đề này.

Ở chương 4, phương pháp phân tích, dự báo được sử dụng nhằm chỉ ra

nhu cầu giải quyết tranh chấp KDTM theo thủ tục tại Tòa án ở Việt Nam trong

tương lai gần, từ đó, đưa ra phương hướng, giải pháp hoàn thiện các quy định

pháp luật về giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.

5. Những đóng góp mới của luận án

Là một công trình nghiên cứu khá toàn diện và có hệ thống những vấn

đề pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở

Việt Nam hiện nay, luận án có những điểm mới sau đây:

Thứ nhất, luận án tiếp cận nghiên cứu các thủ tục giải quyết tranh chấp

KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm trên nền tảng quy định của pháp luật tố tụng

dân sự với mục đích làm rõ việc áp dụng và thực thi pháp luật về vấn đề này

hướng tới sự phù hợp với bản chất của các tranh chấp KDTM trong điều kiện

kinh tế thị trường, tôn trọng quyền tự định đoạt và quyền tự do kinh doanh của

các chủ thể kinh doanh; đưa ra các khái niệm riêng của mình về thủ tục giải

quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm, đặc điểm và những yếu tố tác

động đến thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm dưới góc

nhìn lịch sử và đương đại.

Thứ hai, trên cơ sở nghiên cứu thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi

pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt

Nam, luận án đánh giá và chỉ ra những ưu điểm, những vấn đề còn bất cập, hạn

chế trong quy định pháp luật và thực tiễn thực thi pháp luật về vấn đề này.

Thứ ba, với cách tiếp cận hệ thống về mặt lý luận, cùng với việc đánh

giá thực trạng pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp

sơ thẩm, luận án đưa ra những kiến nghị và giải pháp để tiếp tục hoàn thiện

pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thủ tục giải quyết tranh

7

chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam phù hợp bản chất của các

tranh chấp phát sinh từ các quan hệ kinh doanh, thương mại trong điều kiện

kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

Về mặt khoa học, kết quả nghiên cứu của Luận án sẽ cung cấp thêm

những thông tin, nội dung quan trọng, góp phần làm phong phú thêm những

vấn đề lý luận pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp

sơ thẩm ở Việt Nam, góp phần nhận diện thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM

tại Tòa án cấp sơ thẩm trên nền tảng các quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự

phù hợp bản chất của các tranh chấp KDTM và quyền tự do kinh doanh của

các chủ thể kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường.

Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu của Luận án sẽ là tài liệu tham

khảo có giá trị cho các cơ quan nghiên cứu lập pháp, các cơ quan Tòa án trong

quá trình áp dụng và thực thi pháp luật để giải quyết các tranh chấp KDTM,

cho các cơ sở đào tạo và bồi dưỡng về nghiệp vụ xét xử sơ thẩm, người dân

tiếp cận công lý và những người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên

đương sự tại Tòa án ngay từ cấp xét xử đầu tiên.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung

của Luận án được kết cấu 4 chương:

Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết nghiên cứu.

Chƣơng 2: Những vấn đề lý luận pháp luật về thủ tục giải quyết tranh

chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm.

Chƣơng 3: Thực trạng pháp luật và thực thi pháp luật về thủ tục giải

quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.

Chƣơng 4: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải

quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.

8

Chƣơng 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu

Có thể thấy rằng, pháp luật giải quyết tranh chấp KDTM ngày càng có

vị trí quan trọng trong hệ thống pháp luật thương mại và dân sự ở Việt Nam và

nhiều nước trên thế giới. Nền tảng khoa học cho khuynh hướng đó là những

hoạt động nghiên cứu khoa học về các đề tài liên quan đến tranh chấp KDTM

và thủ tục để giải quyết các tranh chấp. Đã có nhiều công trình nghiên cứu liên

quan đến quy định giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm và các

công trình đã đề cập ở những mức độ khác nhau. Nhìn chung, nội dung các

công trình nghiên cứu về vấn đề này có thể được chia làm các nhóm sau:

1.1.1. Nhóm nghiên cứu về khái niệm, đặc điểm của tranh chấp kinh

doanh, thương mại

Về khái niệm, đặc điểm của tranh chấp kinh doanh, thương mại, có thể

kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như: Luận án Tiến sĩ luật học

“Pháp luật giải quyết tranh chấp kinh tế bằng con đường Tòa án ở Việt Nam”

của tác giả Nguyễn Thị Kim Vinh [48]; Luận án Tiến sĩ luật học “Giải quyết

tranh chấp kinh tế trong điều kiện kinh tế thị trường tại Việt Nam” của Đào

Văn Hội [56]; Luận văn Thạc sĩ luật học “Giải quyết vụ án kinh doanh thương

mại tại Tòa án cấp sơ thẩm” của Phạm Thị Huệ [49]. Các công trình đã hệ

thống được được một số vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp kinh tế, như Luận

án Tiến sĩ luật học “Pháp luật giải quyết tranh chấp kinh tế bằng con đường

Tòa án ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Kim Vinh [48] đã đưa ra khái

niệm chung về tranh chấp kinh tế. Theo đó: “Tranh chấp kinh tế được hiểu là

sự bất đồng chính kiến về một sự kiện pháp lý, là sự mâu thuẫn hay xung đột

về lợi ích, về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể tham gia vào các quan hệ

kinh tế ở các cấp độ khác nhau” [48, tr.33], ngoài ra luận án còn nêu ra những

9

đặc điểm, những nét đặc trưng cơ bản về tranh chấp kinh tế trong nền kinh tế

thị trường [48, tr.35]. Luận án Tiến sĩ luật học “Giải quyết tranh chấp kinh tế

trong điều kiện kinh tế thị trường tại Việt Nam” của Đào Văn Hội [56] tập

trung nghiên cứu và giải quyết các vấn đề về tranh chấp kinh tế trong nền kinh

tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Theo quan điểm của tác

giả: “Tranh chấp kinh tế là những mâu thuẫn hay bất đồng liên quan đến quyền

và lợi ích kinh tế của các tổ chức, cá nhân khi tham gia các quan hệ kinh tế”

[56, tr.23], ngoài ra, tác giả có đưa ra khái niệm và đặc điểm của tranh chấp

kinh tế theo quan điểm của nhiều quốc gia khác nhau. Đối với các nước theo

truyền thống luật Anh - Mỹ như: Anh, Mỹ, Úc và các nước chịu ảnh hưởng

của truyền thống luật này không phân biệt lĩnh vực kinh doanh (với mục đích

tìm kiểm lợi nhuận) và lĩnh vực dân sự (mục đích tiêu dùng). Trong pháp luật

của những nước này không tồn tại khái niệm thương nhân (thương gia), hành

vi thương mại hay giao dịch thương mại. Điều này dẫn đến hệ quả là các nước

này không phân biệt tranh chấp kinh doanh (những tranh chấp phát sinh từ các

hoạt động kinh doanh của các công ty hoặc liên quan mật thiết đến chúng) với

các tranh chấp phát sinh từ các hoạt động dân sự. Mọi tranh chấp dù phát sinh

từ hoạt động kinh doanh hay hoạt động dân sự đều được giải quyết bằng

phương thức giống nhau [56, tr.9]. Còn đối với các nước theo truyền thống luật

Châu Âu lục địa như Đức, Pháp, Tây Ban Nha, Bỉ và các nước chịu ảnh hưởng

của truyền thống luật này phân biệt hoạt động kinh doanh với hoạt động dân sự

và thừa nhận sự tồn tại của pháp luật thương mại bên cạnh pháp luật dân sự,

tuy nhiên trong khoa học pháp lý của các nước này không có khái niệm tranh

chấp thương mại, người ta chỉ căn cứ vào thẩm quyền tài phán của các thiết

chế giải quyết tranh chấp thương mại mà nhận diện một số tranh chấp được coi

là tranh chấp thương mại mà thôi. Luận văn Thạc sĩ luật học “Giải quyết vụ án

kinh doanh thương mại tại tòa án cấp sơ thẩm” của Phạm Thị Huệ [49] đã nêu

khái niệm và phân tích những đặc điểm của tranh chấp kinh doanh, thương

mại. Theo đó: “Tranh chấp kinh doanh, thương mại là những mâu thuẫn phát

10

sinh giữa các chủ thể kinh doanh khi tham gia các quan hệ kinh doanh, thương

mại vì mục tiêu lợi nhuận” [49, tr.9].

Với cách hiểu khái niệm về tranh chấp KDTM như trên, tác giả đã đưa

ra những đặc điểm về tranh chấp KDTM như sau: Thứ nhất, đây là những

tranh chấp phát sinh trực tiếp từ các quan hệ kinh doanh thương mại, cụ thể là

những tranh chấp phát sinh trong các hoạt động mua bán hàng hóa, cung ứng

dịch vụ, phân phối, đại diện, đại lý, ký gửi, thuê, cho thuê, thuê mua, xây

dựng; tư vấn kỹ thuật; vận chuyển hàng hóa, hành khách bằng đường sắt,

đường bộ, đường thủy nội địa… các quan hệ này được điều chỉnh trong rất

nhiều bộ luật và luật khác nhau; Thứ hai, chủ thể của một trong các bên tranh

chấp trong hoạt động kinh doanh, thương mại phải là các thương nhân có mục

đích lợi nhuận khi tham gia quan hệ KDTM, thương nhân bao gồm các tổ chức

kinh tế được thành lập hợp pháp, cá nhân hoạt động thương mại một cách độc

lập, thường xuyên và có đăng ký kinh doanh; Thứ ba, một đặc điểm không thể

thiếu của chủ thể tranh chấp KDTM phải có là mục đích lợi nhuận của họ khi

tham gia quan hệ. Mục đích lợi nhuận của cá nhân, tổ chức trong hoạt động

KDTM là mong muốn của cá nhân, tổ chức đó thu được lợi nhuận mà không

phân biệt có thu được hay không thu được lợi nhuận từ hoạt động sản xuất

KDTM đó.

Như vậy, dưới những góc độ khác nhau, các công trình nghiên cứu trên đã

hệ thống được một số vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp kinh tế, tranh chấp

KDTM; đã phân tích, luận giải về bản chất và đặc điểm của tranh chấp kinh tế,

tranh chấp KDTM. Đây là những kết quả nghiên cứu quan trọng mà tác giả có thể

sử dụng để kế thừa hợp lý trong quá trình nghiên cứu đề tài của mình.

1.1.2. Nhóm nghiên cứu về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương

mại và các phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại

Về vấn đề này, đã có một số công trình nghiên cứu đề cập đến [92] [50]

[65] [56] [48] [108] [106] [116] [117] [111]. Tác giả nhận thấy các nghiên cứu

đã hệ thống được một số vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp