Thiết kế bài giảng ngữ văn 10. Tập 1

1

TS. NguyÔn V¨n §−êng (Chñ biªn) − THS. Hoμng D©n

ThiÕt kÕ bμi gi¶ng

a

TËp mét

Nhμ xuÊt b¶n Hμ néi

2

Lêi nãi ®Çu

§Ó gióp c¸c thÇy, c« gi¸o THPT ®ang trùc tiÕp ®øng líp gi¶ng d¹y cã

hiÖu qu¶ h¬n ch−¬ng tr×nh − SGK Ng÷ v¨n líp 10 theo h−íng tÝch hîp vµ tÝch

cùc, chóng t«i biªn so¹n bé s¸ch tham kh¶o: ThiÕt kÕ bµi gi¶ng Ng÷ v¨n 10,

gåm hai tËp.

S¸ch b¸m s¸t ch−¬ng tr×nh, hÖ thèng ho¸, cô thÓ ho¸ SGK vµ SGV Ng÷

v¨n 10 thµnh hÖ thèng ho¹t ®éng d¹y häc trong tõng tiÕt, tõng bµi, chó träng

®Õn c¸c ®Þnh h−íng tÝch hîp (ngang, däc) vµ tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc cña

häc sinh b»ng nhiÒu h×nh thøc häc phong phó, hÊp dÉn vµ nhÑ nhµng: c¸c

chïm c©u hái gîi më, dÉn d¾t ®Ó tæ chøc gîi më, ®µm tho¹i, ho¹t ®éng nhãm

nhá vµ võa, th¶o luËn chung c¶ líp, nªu vÊn ®Ò,... nh×n chung, thÇy gi¸o cÇn

kiªn quyÕt vµ kiªn tr× ®ãng vai trß ng−êi tæ chøc, h−íng dÉn c¸c ho¹t ®éng

häc cña häc sinh; kh«ng nªn lµm thay, lµm gióp hoÆc lÊn s©n cña c¸c em.

Nh−ng muèn thÕ, ng−êi thÇy ph¶i thùc sù hiÓu nhiÒu biÕt réng, ph¶i khÐo lÐo,

tØ mØ, t©m lÝ, ph¶i tin ë b¶n th©n vµ häc trß, Ýt nãi mµ lµm nhiÒu h¬n, nghe

nhiÒu h¬n, tæ chøc nhiÒu h¬n... Sao cho mçi giê d¹y häc Ng÷ v¨n ë tr−êng

THPT ViÖt Nam thÕ kØ XXI kh«ng cßn lµ giê thÇy truyÒn gi¶ng thao thao, trß

ng¸p ng¾n ng¸p dµi hay lµ giê gi¶ng chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, giê tra vÊn, lªn líp

kh« khan... mµ lµ giê häc ®µm tho¹i, trß chuyÖn t©m t×nh vÒ con ng−êi vµ

cuéc sèng, qua nh÷ng ¸ng danh v¨n, lµ giê thùc hµnh nãi vµ viÕt tiÕng ViÖt

nhÑ nhµng, ®Çy høng thó...

Chóng t«i cè g¾ng biªn so¹n, gîi ý trªn tinh thÇn nhËn thøc lÝ luËn Êy.

V× tr×nh ®é cã h¹n, ch¾c ch¾n s¸ch kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. RÊt mong

nhËn ®−îc nh÷ng ý kiÕn phª b×nh, gãp ý cña c¸c ®ång nghiÖp vµ b¹n ®äc

gÇn xa.

Xin tr©n träng c¶m ¬n!

C¸c t¸c gi¶

3

TuÇn 1

TiÕt 1 − 2

V¨n häc

Tæng quan V¨n häc ViÖt Nam

A. KÕt qu¶ cÇn ®¹t

1. Gióp HS n¾m mét c¸ch s¬ bé (®¹i c−¬ng) vÒ v¨n häc ViÖt Nam, bao

gåm c¸c vÊn ®Ò chñ yÕu, quan träng nhÊt:

+ C¸c bé phËn hîp thµnh;

+ S¬ l−îc tiÕn tr×nh vËn ®éng, ph¸t triÓn trong lÞch sö;

+ Nh÷ng gi¸ trÞ lín vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt.

2. NhËn râ vÞ trÝ, tÇm quan träng cña bµi kh¸i qu¸t v¨n häc sö ®Çu tiªn

cña ch−¬ng tr×nh THPT, cã t¸c dông chØ dÉn cho tÊt c¶ c¸c bµi cô thÓ tõ líp

10 ®Õn líp 12; tõ ®ã x¸c ®Þnh t×nh c¶m vµ th¸i ®é ®óng trong häc tËp m«n

Ng÷ v¨n, kh¾c s©u thªm niÒm tù hµo vÒ v¨n häc ViÖt Nam.

3. VÒ Ph−¬ng ph¸p: kÕt hîp diÔn dÞch vµ quy n¹p, tÝch hîp víi TiÕng ViÖt

ë bµi Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, víi LÞch sö, víi ch−¬ng tr×nh Ng÷

v¨n THCS ®· häc. RÌn kÜ n¨ng hÖ thèng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸, t×m vµ ph©n tÝch

dÉn chøng chøng minh cho mét nhËn ®Þnh, mét luËn ®iÓm.

B. ChuÈn bÞ cña thÇy vμ trß

Mét sè s¬ ®å, biÓu b¶ng.

C. ThiÕt kÕ d¹y − häc

Ho¹t ®éng 1

DÉn vµo bµi míi

− GV nãi chËm:

Qua 4 n¨m ë tr−êng THCS, c¸c em ®· ®−îc häc kh¸ nhiÒu t¸c gi¶, t¸c

phÈm v¨n häc næi tiÕng trong v¨n häc ViÖt Nam tõ x−a ®Õn nay. Ch−¬ng tr×nh

4

Ng÷ v¨n THPT (3 n¨m, tõ líp 10 ®Õn 12) sÏ tiÕp tôc lµm c«ng viÖc lÝ thó

nh−ng kh«ng dÔ dµng Êy ë tÇm møc s©u réng h¬n. Bµi häc ®Çu tiªn ë líp 10

lµ mét bµi v¨n häc sö (lÞch sö v¨n häc): Tæng quan v¨n häc ViÖt Nam cã vÞ trÝ

vµ tÇm quan träng ®Æc biÖt. Mét mÆt, nã gióp c¸c em cã mét c¸i nh×n kh¸i

qu¸t nhÊt, hÖ thèng nhÊt vÒ nÒn v¨n häc n−íc ta tõ x−a ®Õn nay, mÆt kh¸c, nã

gióp c¸c em «n tËp tÊt c¶ nh÷ng g× ®· häc ë ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS,

®ång thêi sÏ ®Þnh h−íng cho chóng ta häc tiÕp toµn bé ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n

THPT.

− HS l¾ng nghe.

Ho¹t ®éng 2

H−íng dÉn t×m hiÓu cÊu tróc bµi häc

1. GV yªu cÇu HS quan s¸t c¸c môc lín trong SGK, tõ tr. 5 − 13: Tr×nh

bµy bè côc cña bµi häc. V¨n häc ViÖt Nam ®−îc kh¸i qu¸t trªn nh÷ng mÆt

(b×nh diÖn) nµo? Thö x¸c ®Þnh träng t©m. LÝ gi¶i?

2. HS lµm viÖc c¸ nh©n víi SGK, ph¸t biÓu ý kiÕn.

3. GV ®Þnh h−íng:

Bµi häc ®−îc cÊu tróc lµm 3 phÇn:

I- C¸c bé phËn hîp thµnh cña v¨n häc ViÖt Nam: Xem xÐt v¨n häc ViÖt

Nam vÒ mÆt thµnh tè lµm nªn dung l−îng, khèi l−îng, ph¹m vi.

II- Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña v¨n häc viÕt ViÖt Nam: Kh¸i qu¸t sù ph¸t

triÓn, vËn ®éng cña v¨n häc ViÖt Nam trong thêi gian vµ kh«ng gian (träng

t©m 1).

III- Con ng−êi ViÖt Nam qua v¨n häc: Kh¸i qu¸t vÒ 4 mèi quan hÖ chñ

yÕu cña con ng−êi ViÖt Nam ®−îc thÓ hiÖn trong v¨n häc t¹o nªn ®Æc ®iÓm

riªng, gi¸ trÞ riªng cña nÒn v¨n häc nµy (träng t©m 2).

Trong 3 phÇn, khã nhÊt lµ phÇn III.

Ho¹t ®éng 3

H−íng dÉn t×m hiÓu phÇn I:

C¸c bé phËn hîp thµnh cña v¨n häc ViÖt Nam

1. V¨n häc d©n gian

1. Dùa vµo SGK, HS tr¶ lêi c¸c c©u hái sau:

− V¨n häc ViÖt Nam bao gåm mÊy bé phËn lín? §ã lµ nh÷ng bé

phËn nµo?

5

− V¨n häc d©n gian: Ai lµ t¸c gi¶? Nã ®−îc l−u truyÒn b»ng h×nh thøc

chñ yÕu nµo? V× sao? Cã khi nµo ng−êi trÝ thøc tham gia s¸ng t¸c v¨n häc d©n

gian kh«ng? Thö t×m mét hai vÝ dô mµ em biÕt.

− C¸c thÓ lo¹i chñ yÕu cña v¨n häc d©n gian ®· häc ë THCS?

− Nh÷ng ®Æc tr−ng chñ yÕu cña v¨n häc d©n gian? Em hiÓu nh− thÕ nµo vÒ

tÝnh thùc hµnh trong c¸c sinh ho¹t kh¸c nhau cña v¨n häc d©n gian? Cho vÝ dô.

2. HS lÇn l−ît tr¶ lêi tõng c©u hái.

3. GV ®Þnh h−íng vµ chèt:

• V¨n häc ViÖt Nam: s¸ng t¸c ng«n tõ cña ng−êi ViÖt Nam tõ x−a ®Õn nay.

• 2 bé phËn chñ yÕu hîp thµnh: v¨n häc d©n gian, v¨n häc viÕt.

• V¨n häc d©n gian: s¸ng t¸c tËp thÓ vµ truyÒn miÖng cña nh©n d©n lao ®éng.

− TrÝ thøc ®«i khi còng cã s¸ng t¸c nh−ng ph¶i tu©n thñ nh÷ng ®Æc tr−ng

cña v¨n häc d©n gian vµ trë thµnh tiÕng nãi t×nh c¶m chung cña nh©n d©n. VÝ

dô: bµi ca dao Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen (cña mét nhµ nho nµo ®ã); c©u ca

dao: Th¸p M−êi ®Ñp nhÊt hoa sen (B¶o §Þnh Giang); Hìi c« t¸t n−íc bªn

®µng (Bµng B¸ L©n)...

− C¸c thÓ lo¹i chñ yÕu: thÇn tho¹i, sö thi, truyÒn thuyÕt (Con Rång ch¸u

Tiªn, Th¸nh Giãng), cæ tÝch (TÊm C¸m, Th¹ch Sanh), ngô ng«n (Õch ngåi ®¸y

giÕng, ThÇy bãi xem voi), truyÖn c−êi (Lîn c−íi, ¸o míi, §Õn chÕt vÉn hµ

tiÖn), tôc ng÷, c©u ®è, ca dao, vÌ, tôc ng÷, truyÖn th¬, chÌo (Quan ¢m ThÞ

KÝnh), tuång (Nghªu, Sß, èc, HÕn)...

− Nh÷ng ®Æc tr−ng tiªu biÓu:

+ TÝnh truyÒn miÖng (s¸ng t¸c vµ l−u truyÒn);

+ TÝnh tËp thÓ (s¸ng t¸c vµ l−u truyÒn); TÝnh thùc hµnh (trong c¸c sinh

ho¹t kh¸c nhau cña ®êi sèng céng ®ång: lao ®éng, héi hÌ, nghi lÔ, gia ®×nh:

kÓ, h¸t, ng©m, diÔn, ®äc, ®èi, ®è,...) GV cã thÓ ®äc mét vµi c©u dÉn chøng ca

dao, tôc ng÷, h¸t ru,...

2. V¨n häc viÕt

− HS so s¸nh víi v¨n häc d©n gian ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái sau:

T¸c gi¶ thuéc tÇng líp nµo trong x· héi? Kh¸c g× víi t¸c gi¶ v¨n häc

d©n gian?

+ V¨n häc viÕt ViÖt Nam ®−îc viÕt b»ng nh÷ng thø ch÷ nµo? VÝ dô.

+ HÖ thèng nh÷ng thÓ lo¹i cña v¨n häc viÕt ViÖt Nam mµ em ®· häc ë

cÊp THCS?

6

− HS lµm viÖc theo nhãm, tõng nhãm tr×nh bµy kÕt qu¶.

+ T¸c gi¶: trÝ thøc ViÖt Nam;

+ H×nh thøc s¸ng t¸c vµ l−u truyÒn: ch÷ viÕt − v¨n b¶n; ®äc.

+ Mang dÊu Ên c¸ nh©n, s¸ng t¹o cña c¸ nh©n.

+ Ch÷ viÕt: 3 thø ch÷ kh¸c nhau:

Ch÷ H¸n (c¸ch ®äc H¸n ViÖt). VÝ dô: B×nh Ng« ®¹i c¸o

Ch÷ N«m: ch÷ viÕt cæ ghi ©m tiÕng ViÖt dùa vµo ch÷ H¸n ®Ó t¹o ra.

VÝ dô: TruyÖn KiÒu

Ch÷ quèc ng÷: sö dông ch÷ c¸i La tinh ghi ©m tiÕng ViÖt. VÝ dô: truyÖn

ng¾n BÕn quª.

− Tõ thÕ kØ XX, chñ yÕu viÕt b»ng ch÷ quèc ng÷.

− HÖ thèng thÓ lo¹i:

Tõ thÕ kØ X ®Õn hÕt XIX: v¨n xu«i tù sù (truyÖn kÝ, chÝnh luËn, tiÓu

thuyÕt ch−¬ng håi); tr÷ t×nh (c¸c lo¹i th¬ cæ phong, §−êng luËt, ng©m khóc,

truyÖn th¬ N«m, h¸t nãi), v¨n biÒn ngÉu (phó, c¸o, v¨n tÕ),...

Tõ thÕ kØ XX ®Õn hÕt thÕ kØ XX: tù sù, tr÷ t×nh, kÞch víi nhiÒu thÓ lo¹i cô

thÓ (vÝ dô).

• Cã thÓ hÖ thèng trong b¶ng sau:

C¸c mÆt V¨n häc d©n gian V¨n häc viÕt

T¸c gi¶ TËp thÓ nh©n d©n lao ®éng C¸ nh©n trÝ thøc

Ph−¬ng thøc

s¸ng t¸c vµ l−u

truyÒn

TËp thÓ vµ truyÒn miÖng trong

d©n gian (kÓ, h¸t, nãi, diÔn)

ViÕt, v¨n b¶n, ®äc, s¸ch, b¸o, in Ên, tñ

s¸ch, th− viÖn...

Ch÷ viÕt (in) Ch÷ quèc ng÷ ghi chÐp s−u tÇm

VHDG

Ch÷ H¸n, ch÷ N«m, ch÷ quèc ng÷, (ch÷

Ph¸p, Anh)

§Æc tr−ng TËp thÓ, truyÒn miÖng, thùc hµnh

trong sinh ho¹t céng ®ång

TÝnh c¸ nh©n, mang dÊu Ên c¸ nh©n

s¸ng t¹o.

HÖ thèng thÓ

lo¹i

Tù sù d©n gian (thÇn tho¹i,

truyÒn thuyÕt, cæ tÝch...), tr÷ t×nh

d©n gian: ca dao..., s©n khÊu d©n

gian (chÌo, rèi...)

Tù sù trung ®¹i, hiÖn ®¹i, tr÷ t×nh trung

®¹i, hiÖn ®¹i, s©n khÊu trung ®¹i vµ hiÖn

®¹i víi nhiÒu thÓ lo¹i cô thÓ, riªng biÖt

(c¸c lo¹i truyÖn, th¬, v¨n biÒn ngÉu,

nghÞ luËn...)

7

Ho¹t ®éng 4

H−íng dÉn t×m hiÓu phÇn II:

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña v¨n häc viÕt ViÖt Nam

− GV nãi lêi dÉn: V¨n häc ViÖt Nam lµ mét nÒn v¨n häc thèng nhÊt

trong ®a d¹ng. Bëi nã lµ s¶n phÈm tinh thÇn cña tÊt c¶ c¸c d©n téc sinh sèng

trªn ®Êt n−íc ViÖt Nam tõ x−a ®Ðn nay (v¨n häc cña d©n téc ViÖt (Kinh) ®ãng

vai trß chñ yÕu). Tõ khi ra ®êi ®Õn nay, nã kh«ng ®øng yªn mµ lu«n vËn

®éng, ph¸t triÓn trong thêi gian vµ kh«ng gian theo nh÷ng quy luËt riªng ®Æc

thï. C¸c nhµ nghiªn cøu v¨n häc ®· thèng nhÊt trong viÖc ph©n k× v¨n häc

ViÖt Nam thµnh c¸c thêi k×, giai ®o¹n kh¸c nhau. Mçi thêi k×, giai ®o¹n ®·

vËn ®éng, ph¸t triÓn kh¸c nhau, chÞu sù chi phèi, quy ®Þnh cña hoµn c¶nh lÞch

sö, x· héi.

− HS ®äc SGK, tr. 6 − 7. Ph¸t biÓu vÒ c¸ch ph©n k× tæng qu¸t cña v¨n häc

ViÖt Nam nh×n tõ gãc ®é thêi gian vµ quan hÖ.

§Þnh h−íng:

Hai thêi k× chñ yÕu cña v¨n häc ViÖt Nam:

1. V¨n häc trung ®¹i:

− Thêi gian tõ thÕ kØ X − hÕt XIX.

− Quan hÖ: khu vùc §«ng Nam ¸ (Trung Quèc)

2. V¨n häc hiÖn ®¹i:

− Thêi gian: tõ thÕ kØ XX − nay

− Giao l−u quèc tÕ më réng: (¢u − MÜ)

1. V¨n häc trung ®¹i (v¨n häc tõ thÕ kØ X ®Õn hÕt thÕ kØ XIX)

− GV hái: Ch÷ H¸n du nhËp vµo ViÖt Nam tõ kho¶ng thêi gian nµo? T¹i

sao ®Õn thÕ kØ X v¨n häc viÕt ViÖt Nam míi thùc sù h×nh thµnh? Ch÷ H¸n

®ãng vai trß g× ®èi víi v¨n häc ViÖt Nam trung ®¹i? KÓ tªn nh÷ng t¸c gi¶, t¸c

phÈm lín viÕt b»ng ch÷ H¸n mµ em ®· ®−îc häc ë THCS?

− HS tr¶ lêi theo nhãm.

§Þnh h−íng:

a) Ch÷ H¸n vµ v¨n th¬ ch÷ H¸n cña ng−êi ViÖt.

− Ch÷ H¸n du nhËp vµo ViÖt Nam tõ ®Çu c«ng nguyªn nh−ng ®Õn thÕ kØ X,

khi d©n téc ViÖt Nam giµnh ®−îc ®éc lËp cho ®Êt n−íc th× v¨n häc viÕt ViÖt

Nam míi thùc sù h×nh thµnh.

− Ch÷ H¸n lµ cÇu nèi ®Ó d©n téc ta tiÕp nhËn c¸c häc thuyÕt Nho, PhËt,

L·o, s¸ng t¹o c¸c thÓ lo¹i trªn c¬ së ¶nh h−ëng c¸c thÓ lo¹i v¨n häc Trung Quèc.

8

− Th¬ v¨n yªu n−íc (LÝ − TrÇn − Lª − NguyÔn), th¬ thiÒn (LÝ − TrÇn),

v¨n xu«i ch÷ H¸n (truyÖn truyÒn k×, tiÓu thuyÕt ch−¬ng håi, kÝ sù).

− Th¬ v¨n cña c¸c thiÒn s− thêi LÝ − TrÇn, c¸c vua quan t−íng lÜnh thêi

LÝ TrÇn − Lª: LÝ Th−êng KiÖt, TrÇn Nh©n T«ng, TrÇn Quèc TuÊn, TrÇn

Quang Kh¶i, Ph¹m Ngò L·o, NguyÔn Tr·i, Lª Th¸nh T«ng... ®Õn tËn thêi

NguyÔn Du, Cao B¸ Qu¸t... thÕ kØ XVIII, XIX, v¨n th¬ ch÷ H¸n vÉn cã nhiÒu

thµnh tùu.

b) Ch÷ N«m vµ v¨n th¬ ch÷ N«m cña ng−êi ViÖt.

− GV hái: ch÷ N«m ra ®êi tõ thÕ kØ nµo, trong v¨n b¶n nµo; ®¹t tíi ®Ønh

cao vµo thÕ kØ nµo víi nh÷ng t¸c gi¶, t¸c phÈm nµo? ViÖc s¸ng t¹o ra ch÷

N«m vµ dïng ch÷ N«m ®Ó s¸ng t¸c v¨n häc chøng tá ®iÒu g×?

− HS suy luËn, th¶o luËn, tr¶ lêi.

§Þnh h−íng:

− Ch÷ N«m ra ®êi tõ thÕ kØ XII (truyÒn thuyÕt v¨n tÕ ®uæi c¸ sÊu cña

NguyÔn Thuyªn); ®−îc s¸ng t¸c v¨n häc tõ thÕ kØ XV víi tËp Quèc ©m thi tËp

(NguyÔn Tr·i) vµ Hång §øc quèc ©m thi tËp (Lª Th¸nh T«ng), ph¸t triÓn ®Õn

®Ønh cao ë cuèi thÕ kØ XVIII ®Çu thÕ kØ XIX víi NguyÔn Du, Hå Xu©n

H−¬ng, Bµ huyÖn Thanh Quan, NguyÔn KhuyÕn, víi c¸c tËp th¬ N«m §−êng

luËt, truyÖn th¬ N«m cã danh vµ khuyÕt danh (TruyÖn KiÒu, Tèng Tr©n −

Cóc Hoa...)

− Ch÷ N«m vµ v¨n häc ch÷ N«m ph¸t triÓn lµ b»ng chøng hïng hån cho ý

chÝ x©y dùng mét nÒn v¨n häc ®éc lËp cña d©n téc ta; ¶nh h−ëng cña v¨n häc

d©n gian s©u s¾c; g¾n liÒn víi sù tr−ëng thµnh cña nh÷ng truyÒn thèng yªu

n−íc vµ nh©n ®¹o, vµ tÝnh hiÖn thùc; ®ång thêi ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh d©n téc ho¸

vµ d©n chñ ho¸ cña v¨n häc ViÖt Nam trung ®¹i.

− B¶ng hÖ thèng:

Thêi k× T¸c gi¶ t¸c phÈm tiªu biÓu Ch÷ viÕt, thÓ lo¹i,

V¨n häc Trung

®¹i

(tõ thÕ kØ X ®Õn

hÕt thÕ kØ XIX)

ThiÒn s− LÝ TrÇn, LÝ Th−êng KiÖt, TrÇn

Quèc TuÊn, NguyÔn Tr·i, Lª Th¸nh T«ng:

Th¬ ThÇn, HÞch t−íng sÜ, B×nh Ng« ®¹i c¸o...

NguyÔn BØnh Khiªm, NguyÔn D÷, Cao B¸

Qu¸t, NguyÔn Du, NguyÔn C«ng Trø, Bµ

HuyÖn Thanh Quan, Hå Xu©n H−¬ng,

NguyÔn KhuyÕn, NguyÔn §×nh ChiÓu, Tó

X−¬ng...

Ch÷ H¸n

Ch÷ N«m (thÕ kØ XII − ®Ønh

cao thÕ kØ XVIII)

Th¬ thiÒn, th¬ §−êng luËt,

Hich, c¸o, phó, v¨n tÕ, ng©m

khóc, truyÖn truyÒn k×, tiÓu

thuyÕt ch−¬ng håi, kÝ sù, v¨n

biÒn ngÉu

9

(HÕt tiÕt 1, chuyÓn tiÕt 2)

2. V¨n häc hiÖn ®¹i (tõ ®Çu thÕ kØ XX ®Õn hÕt thÕ kØ XX)

a) C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn chñ yÕu:

− HS dùa theo SGK tr. 9, tr×nh bµy l¹i 4 giai ®o¹n chñ yÕu nµy.

− GV nhÊn m¹nh thªm sù liªn quan vµ kh¸c biÖt c¸c mèc ph©n chia giai

®o¹n vµ c¸c mèc lÞch sö ViÖt Nam

+ Tõ ®Çu thÕ kØ XX − n¨m 1930

+ 1930 − c¸ch m¹ng th¸ng t¸m 1945.

+ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 − 1975.

+ 1975 − hÕt thÕ kØ XX.

− GV hái:

+ KÓ tªn mét sè t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu trong tõng giai ®o¹n mµ em

®· häc ë tr−êng THCS.

+ Vai trß cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®èi víi sù ph¸t triÓn cña v¨n häc

ViÖt Nam hiÖn ®¹i.

+ Vai trß cña ®¹i th¾ng mïa xu©n 1975 vµ sù nghiÖp ®æi míi do §¶ng

l·nh ®¹o ®· cã ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo ®Õn sù ph¸t triÓn cña v¨n häc ViÖt

Nam ®−¬ng ®¹i.

− HS th¶o luËn, ph¸t biÓu.

§Þnh h−íng:

− Më réng giao l−u quèc tÕ, tiÕp xóc víi c¸c nÒn v¨n häc ¢u − MÜ, v¨n

häc ViÖt Nam b−íc vµo qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸, chñ yÕu lµ nÒn v¨n häc tiÕng

ViÖt viÕt b»ng ch÷ quèc ng÷.

− Nh÷ng t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu trong 2 giai ®o¹n ®Çu thÕ kØ XX −

1930 vµ 1930 − 1945: v¨n xu«i, th¬, kÞch, lÝ luËn phª b×nh (T¶n §µ, Hoµng

Ngäc Ph¸ch, Hå BiÓu Ch¸nh, Ph¹m Duy Tèn, NguyÔn Tu©n, Th¹ch Lam,

Xuan DiÖu, ThÕ L÷, Ng« TÊt Tè, Nam Cao, Vò Träng Phông, Hoµi Thanh,

§Æng Thai Mai, Tè H÷u,...

− C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945, sù kiÖn lÞch sö vÜ ®¹i, më ra mét giai ®o¹n

míi trong lÞch sö ViÖt Nam thÕ kØ XX.

− V¨n häc 30 n¨m chiÕn tranh cøu n−íc v× ®éc lËp, tù do: v¨n häc yªu

n−íc c¸ch m¹ng víi sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng ®éi ngò, thÕ hÖ nhµ v¨n − chiÕn

sÜ míi, cïng viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng thÓ lo¹i ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu (vÝ dô

10

mét sè nhµ v¨n, th¬: NguyÔn §×nh Thi, Nam Cao, Hoµng Trung Th«ng,

ChÝnh H÷u, Ph¹m TiÕn DuËt, NguyÔn Duy, B»ng ViÖt, Lª Minh Khuª,

NguyÔn Minh Ch©u...): truyÖn, kÝ, tiÓu thuyÕt, tr−êng ca, kÞch nãi, nghÞ luËn

phª b×nh...).

− V¨n häc sau gi¶i phãng, ®æi míi m¹nh mÏ vµ toµn diÖn víi hai m¶ng ®Ò

tµi lín:

+ LÞch sö chiÕn tranh − c¸ch m¹ng

+ Cuéc sèng vµ con ng−êi ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i.

− KÕt tinh tinh hoa v¨n häc ViÖt Nam: 3 danh nh©n v¨n ho¸: NguyÔn

Tr·i, NguyÔn Du, Hå ChÝ Minh.

• B¶ng hÖ thèng:

Giai ®o¹n T¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu Ch÷ viÕt, thÓ lo¹i

1900 − 1930 Phan Béi Ch©u, NguyÔn ¸i Quèc, T¶n §µ,

Hoµng Ngäc Ph¸ch, Hå BiÓu Ch¸nh, Ph¹m

Duy Tèn...

Ch÷ H¸n, ch÷ N«m, ch÷ quèc

ng÷, ch÷ Ph¸p.

Th¬, truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt,

1930 − 8/1945 NguyÔn C«ng Hoan, Th¹ch Lam, NguyÔn

Tu©n, ThÕ L÷, Xu©n DiÖu, Ng« TÊt Tè, Vò

Träng Phông, Nam Cao, Hoµi Thanh, Hå

ChÝ Minh, Tè H÷u...

Ch÷ quèc ng÷, ch÷ H¸n

Th¬, truyÖn, kÞch, phª b×nh

1945 − 1975 §Æng Thai Mai, Hµ Minh §øc, Hoµng CÇm,

NguyÔn Huy T−ëng, Kim L©n, NguyÔn §×nh

Thi, NguyÔn Kh¶i, T« Hoµi, Ph¹m TiÕn

DuËt, NguyÔn Khoa §iÒm, NguyÔn Minh

Ch©u, ChÝnh H÷u, ChÕ Lan Viªn, §ç Chu,

Xu©n Quúnh, TrÇn §¨ng Khoa...

Ch÷ quèc ng÷.

Th¬, truyÖn, kÝ, kÞch, nghÞ luËn

phª b×nh

1975 ®Õn nay

(2006)

Lª Lùu, NguyÔn Kh¾c Tr−êng, NguyÔn

Huy ThiÖp, B¶o Ninh, NguyÔn Quang

ThiÒu, T¹ Duy Anh, Hå Anh Th¸i,...

Ch÷ quèc ng÷

Th¬., truyÖn, kÝ, kÞch, nghÞ

luËn phª b×nh

11

Ho¹t ®éng 5

H−íng dÉn t×m hiÓu phÇn III − con ng−êi viÖt nam

qua v¨n häc

Lêi dÉn cña GV: V¨n häc lµ ®èi t−îng ph¶n ¸nh cña v¨n häc. Nh−ng ®ã

lµ con ng−êi t©m lÝ, con ng−êi x· héi trong nh÷ng mèi quan hÖ víi thiªn

nhiªn m«i tr−êng, víi quèc gia, víi x· héi vµ víi chÝnh b¶n th©n m×nh. Tõ vµ

qua nh÷ng mèi quan hÖ ®ã, con ng−êi thÓ hiÖn t− t−ëng, t×nh c¶m. v¨n häc

thÓ hiÖn con ng−êi, t×nh c¶m vµ t− t−ëng cña con ng−êi qua nh÷ng mèi quan

hÖ ®ã.

1. Con ng−êi ViÖt Nam trong quan hÖ víi thÕ giíi tù nhiªn

− GV hái: V¨n häc thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi thÕ giíi tù

nhiªn, tr−íc hÕt lµ thÓ hiÖn qu¸ tr×nh t− t−ëng, t×nh c¶m nµo? DÉn chøng minh

ho¹.

§Þnh h−íng:

− NhËn thøc, c¶i t¹o, chinh phôc thÕ giíi tù nhiªn (thÇn tho¹i, truyÒn

thuyÕt).

− Thiªn nhiªn lµ ng−êi b¹n tri ©m tri kØ (c©y ®a, bÕn n−íc, vÇng tr¨ng,

c¸nh ®ång, dßng s«ng...)

− Thiªn nhiªn g¾n víi lÝ t−ëng ®¹o ®øc, thÈm mÜ cña nhµ nho (tïng, cóc,

tróc, mai...)

− T×nh yªu thiªn nhiªn lµ mét néi dung quan träng.

2. Con ng−êi ViÖt Nam trong quan hÖ quèc gia, d©n téc

− HS lÝ gi¶i vÊn ®Ò t¹i sao chñ nghÜa yªu n−íc l¹i trë thµnh mét trong

nh÷ng néi dung quan träng vµ næi bËt nhÊt cña v¨n häc viÕt ViÖt Nam?

§Þnh h−íng:

− Sím ý thøc x©y dùng quèc gia ®éc lËp, tù chñ.

− Do vÞ trÝ ®Þa lÝ ®Æc biÖt mµ ®Êt n−íc ta ®· ph¶i nhiÒu lÇn ®Êu tranh víi

ngo¹i x©m ®Ó giµnh vµ gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp, tù chñ Êy.

− Bëi vËy cã mét dßng v¨n häc yªu n−íc næi bËt vµ xuyªn suèt lÞch sö

v¨n häc ViÖt Nam.

− GV hái: Nh÷ng ®Æc ®iÓm néi dung cña chñ nghÜa yªu n−íc trong v¨n

häc ViÖt Nam lµ g×?

12

§Þnh h−íng:

− Trong v¨n häc d©n gian: t×nh yªu lµng xãm quª h−¬ng, c¨m ghÐt mäi

thÕ lùc x©m l−îc.

− Trong v¨n häc viÕt: ý thøc s©u s¾c vÒ quèc gia, d©n téc, truyÒn thèng

v¨n hiÕn l©u ®êi...

− Tinh thÇn x¶ th©n v× ®éc lËp, tù do cña Tæ quèc.

− Tinh thÇn tiªn phong chèng ®Õ quèc cña v¨n häc c¸ch m¹ng ViÖt Nam

thÕ kØ XX.

− Chñ nghÜa yªu n−íc lµ néi dung tiªu biÓu, gi¸ trÞ quan träng cña v¨n

häc ViÖt Nam.

3. Con ng−êi ViÖt Nam trong quan hÖ x∙ héi

− GV hái: Nh÷ng biÓu hiÖn néi dung cña mèi quan hÖ nµy trong v¨n häc

lµ g×?

§Þnh h−íng:

+ Tè c¸o, phª ph¸n c¸c thÕ lùc chuyªn quyÒn vµ bµy tá sù th«ng c¶m víi

nh÷ng ng−êi d©n bÞ ¸p bøc.

+ M¬ −íc vÒ mét x· héi c«ng b»ng, tèt ®Ñp.

+ NhËn thøc, phª ph¸n, c¶i t¹o x· héi.

+ Chñ nghÜa nh©n ®¹o − c¶m høng x· héi tiÒn ®Ò h×nh thµnh chñ nghÜa

hiÖn thùc.

+ Ph¶n ¸nh c«ng cuéc x©y dùng x· héi míi, cuéc sèng míi sau 1954,

1975.

− Ph©n tÝch mét vµi dÉn chøng minh ho¹ trong ch−¬ng tr×nh THCS.

4. Con ng−êi ViÖt Nam vµ ý thøc vÒ b¶n th©n

* (VÊn ®Ò nµy rÊt khã vµ trõu t−îng so víi tr×nh ®é tiÕp nhËn cña HS nªn

GV chØ diÔn gi¶i nh÷ng ý c¬ b¶n nhÊt)

− V¨n häc ViÖt Nam ghi l¹i qu¸ tr×nh lùa chän, ®Êu tranh ®Ó kh¼ng ®Þnh

®¹o lÝ lµm ng−êi cña con ng−êi ViÖt Nam trong sù kÕt hîp hµi hoµ hai ph−¬ng

diÖn ý thøc c¸ nh©n vµ ý thøc céng ®ång (th©n vµ t©m, phÇn b¶n n¨ng vµ phÇn

v¨n ho¸).

− Trong hoµn c¶nh ®Êu tranh chèng ngo¹i x©m, c¶i t¹o thiªn nhiªn kh¾c

nghiÖt, con ng−êi ViÖt Nam th−êng ®Ò cao ý thøc céng ®ång mµ xem nhÑ ý

13

thøc c¸ nh©n, nh©n vËt trung t©m th−êng næi bËt ý thøc tr¸ch nhiÖm x· héi, hi

sinh c¸i t«i c¸c nh©n (v¨n häc chèng Ph¸p, chèng MÜ víi c¶m høng sö thi).

− Trong hoµn c¶nh kh¸c, c¸i t«i c¸ nh©n ®−îc ®Ò cao (thÕ kØ XVIII, giai

®o¹n 1930 − 1945). Con ng−êi nghÜ ®Õn quyÒn sèng c¸ nh©n, quyÒn h−ëng

t×nh yªu tù do, h¹nh phóc, ý nghÜa cuéc sèng trÇn thÕ...

− Xu h−íng chung cña v¨n häc n−íc ta lµ x©y dùng ®¹o lÝ lµm ng−êi víi

nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp: nh©n ¸i, thuû chung, t×nh nghÜa, vÞ tha, ®øc hi sinh

v× sù nghiÖp chÝnh nghÜa, ®Ò cao quyÒn sèng con ng−êi c¸ nh©n nh−ng kh«ng

chÊp nhËn chñ nghÜa c¸ nh©n cùc ®oan (hoµn toµn chØ nghÜ ®Õn m×nh, Ých kØ,

tÇm th−êng nhá nhen...)

Ho¹t ®éng 6

Tæng kÕt bµi häc

S¬ ®å hÖ thèng ho¸

V¨n häc ViÖt Nam

Hai bé phËn hîp thμnh TiÕn tr×nh ph¸t triÓn

V¨n häc d©n gian V¨n häc viÕt V¨n häc trung ®¹i V¨n häc hiÖn ®¹i

(X − nay) (X ®Õn hÕt XIX) (XX − nay (2006))

− 1900 − 1930

− 1930− 1945

− 1945 − 1975

− 1975 ®Õn hÕt TK XX

Nh÷ng néi dung chñ yÕu

Con ng−êi ViÖt Nam qua VHVN

Quan hÖ víi thiªn nhiªn Quan hÖ quèc gia Quan hÖ x· héi Quan hÖ vµ ý thøc b¶n th©n

Yªu thiªn nhiªn Chñ nghÜa yªu n−íc Chñ nghÜa nh©n ®¹o Chñ nghÜa hiÖn thùc

§¹o lÝ lµm ng−êi VN

Ho¹t ®éng 7

H−íng dÉn luyÖn tËp

1. KÓ tªn 5 t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam tiªu biÓu

nhÊt.

2. KÓ tªn 5 t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam tiªu biÓu nhÊt.

14

3. Chñ nghÜa yªu n−íc, chñ nghÜa nh©n ®¹o vµ hiÖn thùc thÊm nhuÇn

trong c¸c t¸c phÈm nµo sau ®©y:

HÞch t−íng sÜ; B×nh Ng« ®¹i c¸o; TruyÖn KiÒu; Nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh

yªu quª h−¬ng ®Êt n−íc, con ng−êi; Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh, BÕn

quª...

4. §äc kÜ bµi TiÕng ViÖt Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷.

TiÕt 3

TiÕng ViÖt

Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷

A. KÕt qu¶ cÇn ®¹t

1. KiÕn thøc: N¾m ®−îc kh¸i niÖm vÒ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷,

qu¸ tr×nh giao tiÕp vµ c¸c nh©n tè giao tiÕp.

2. TÝch hîp víi V¨n qua bµi Tæng quan v¨n häc ViÖt Nam.

3. KÜ n¨ng: RÌn luyÖn kÜ n¨ng t¹o lËp quan hÖ giao tiÕp vµ giao tiÕp cã

hiÖu qu¶.

B. ThiÕt kÕ d¹y − häc

Ho¹t ®éng 1

T×m hiÓu ng÷ liÖu

• GV yªu cÇu HS ®äc kÜ v¨n b¶n ë môc I.1 trong SGK vµ tr¶ lêi c¸c c©u

hái:

a) Ho¹t ®éng giao tiÕp ®−îc v¨n b¶n trong SGK ghi l¹i diÔn ra gi÷a c¸c

nh©n vËt giao tiÕp nµo? Hai bªn cã c−¬ng vÞ vµ quan hÖ víi nhau nh− thÕ nµo?

b) C¸c nh©n vËt giao tiÕp lÇn l−ît ®æi vai (vai ng−êi nãi, vai ng−êi nghe)

cho nhau nh− thÕ nµo? Ng−êi nãi tiÕn hµnh nh÷ng hµnh ®éng cô thÓ nµo, cßn

ng−êi nghe thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng t−¬ng øng nµo?

c) Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn diÔn ra trong hoµn c¶nh nµo? (ë ®©u? Vµo lóc

nµo? Khi ®ã ë n−íc ta cã sù kiÖn lÞch sö g×?)

d) Ho¹t ®éng giao tiÕp ®ã h−íng vµo néi dung g×?

15

e) Môc ®Ých cña cuéc giao tiÕp (héi nghÞ) lµ g×? Cuéc giao tiÕp cã ®¹t

®−îc môc ®Ých ®ã kh«ng?

• GV gîi dÉn ®Ó HS trao ®æi, th¶o luËn vµ tr¶ lêi:

a) Ho¹t ®éng giao tiÕp diÔn ra gi÷a:

− Nh©n vËt giao tiÕp: vua nhµ TrÇn vµ c¸c vÞ b« l·o.

− C−¬ng vÞ: vua lµ ng−êi ®øng ®Çu triÒu ®×nh, lµ bÒ trªn; c¸c vÞ b« l·o lµ

thÇn d©n, lµ bÒ d−íi.

b) Ng−êi ®èi tho¹i chó ý l¾ng nghe vµ "x«n xao tranh nhau nãi". Hai bªn

lÇn l−ît ®æi vai nh− sau:

− L−ît lêi 1: vua nhµ TrÇn nãi, c¸c vÞ b« l·o nghe.

− L−ît lêi 2: c¸c vÞ b« l·o nãi, nhµ vua nghe.

− L−ît lêi 3: nhµ vua hái, c¸c vÞ b« l·o nghe.

− L−ît lêi 4: c¸c vÞ b« l·o tr¶ lêi, nhµ vua nghe.

c) Ho¹t ®éng giao tiÕp ®ã diÔn ra trong hoµn c¶nh sau:

− §Þa ®iÓm: t¹i ®iÖn Diªn Hång.

− Thêi ®iÓm: qu©n Nguyªn x©m l−îc n−íc ta lÇn thø hai (lÇn thø nhÊt:

1257, lÇn thø hai: 1285, lÇn thø ba: 1288).

d) Ho¹t ®éng giao tiÕp ®ã nh»m:

− Bµn vÒ nguy c¬ cña mét cuéc chiÕn tranh x©m l−îc ®· ë vµo t×nh tr¹ng

khÈn cÊp.

− §Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò: nªn hoµ hay nªn ®¸nh (®Çu hµng hay chiÕn ®Êu ®Ó

b¶o vÖ Tæ quèc).

Môc ®Ých cña cuéc giao tiÕp lµ nh»m "thèng nhÊt ý chÝ vµ hµnh ®éng" ®Ó

chiÕn ®Êu b¶o vÖ Tæ quèc. Môc ®Ých Êy ®· thµnh c«ng tèt ®Ñp b»ng quyÕt t©m

"mu«n miÖng mét lêi: − §¸nh! §¸nh!"

Ho¹t ®éng 2

VËn dông kÕt qu¶ cña Ho¹t ®éng 1

• GV yªu cÇu HS dùa vµo kÕt qu¶ ®· häc ë phÇn V¨n vµ ë H§ 1 ®Ó tr¶ lêi

c¸c c©u hái sau:

a) Trong v¨n b¶n ®· häc ë phÇn V¨n (Tæng quan vÒ v¨n häc ViÖt Nam,

ho¹t ®éng giao tiÕp diÔn ra gi÷a c¸c nh©n vËt giao tiÕp nµo? (Ai viÕt? Ai ®äc?