Thế giới nghệ thuật trong tiểu thuyết đoàn minh phượng (khảo sát qua và khi tro bụi và đốt cỏ ngày đồng)

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ NGUYÊN GIANG

THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT

ĐOÀN MINH PHƯỢNG

(Khảo sát qua Và khi tro bụi và Đốt cỏ ngày đồng)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH SƯ PHẠM NGỮ VĂN

LOẠI ĐỀ TÀI: KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM

Đà Nẵng, tháng 4/2021

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ NGUYÊN GIANG

THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT

ĐOÀN MINH PHƯỢNG

(Khảo sát qua Và khi tro bụi và Đốt cỏ ngày đồng)

LOẠI ĐỀ TÀI: KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CHUYÊN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH SƯ PHẠM NGỮ VĂN

Người hướng dẫn khoa học:

ThS PHẠM THỊ THU HƯƠNG

Đà Nẵng, tháng 04/2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thật sự của cá nhân,

được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của ThS Phạm Thị Thu Hương.

Những kết luận được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được

công bố dưới bất kì hình thức nào.

Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

Đà Nẵng, tháng 4 năm 2021

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Nguyên Giang

LỜI CẢM ƠN

Đề tài Thế giới nghệ thuật trong tiểu thuyết Đoàn Minh Phượng (Khảo sát qua

Và khi tro bụi và Đốt cỏ ngày đồng) là nội dung tôi chọn nghiên cứu và làm luận văn

tốt nghiệp sau thời gian theo theo học ngành Sư phạm Ngữ văn, Trường Đại học Sư

phạm, Đại học Đà Nẵng.

Trong quá trình đó, tôi đã nghiên cứu và hoàn thành luận văn với sự giúp đỡ từ

rất nhiều các thầy cô giáo. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến

Cô Phạm Thị Thu Hương, thuộc Khoa Ngữ văn – Trường Đại học Sư phạm, Đại học

Đà Nẵng đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Tôi xin chân

thành cảm ơn các Thầy, Cô trong Khoa Ngữ văn đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi

nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Nhân dịp này, tôi cũng xin cảm ơn lãnh đạo Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư

phạm, Đại học Đà Nẵng đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu tại

trường.

Lời cuối tôi xin cảm ơn những người thân, bạn bè thân thiết đã bên tôi, động

viên, hỗ trợ tôi hoàn thành khóa luận này.

Đà Nẵng, tháng 4 năm 2021

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Nguyên Giang

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài................................................................................................ 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................. 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 7

4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 8

5. Bố cục của đề tài ................................................................................................ 8

NỘI DUNG................................................................................................................ 9

Chương 1: CẢM HỨNG TƯ TƯỞNG TRONG TIỂU THUYẾT....................... 9

ĐOÀN MINH PHƯỢNG ......................................................................................... 9

1.1. Đoàn Minh Phượng – viết như là món nợ phải trả..................................... 9

1.1.1. Cuộc đời xa xứ......................................................................................... 9

1.1.2. Sự nghiệp văn chương ........................................................................... 10

1.1.3. Quan niệm nghệ thuật ............................................................................ 12

1.2. Cảm hứng nghệ tư tưởng – khởi nguồn của thế giới hư cấu đầy ám gợi

trong tiểu thuyết Đoàn Minh Phượng .............................................................. 13

1.2.1. Cảm hứng tư tưởng với việc tạo dựng văn bản hình tượng trong tác phẩm

.......................................................................................................................... 13

1.2.2. Cảm hứng tư tưởng trong Và khi tro bụi và Đốt cỏ ngày đồng............. 15

Chương 2: HÌNH TƯỢNG NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT............ 23

ĐOÀN MINH PHƯỢNG ....................................................................................... 23

2.1. Nhân vật – tro bụi còn mang thân người.................................................. 23

2.1.1. Nhân vật mang cảm thức cô đơn, lưu vong....................................... 23

2.1.2. Nhân vật bị ám ảnh bởi quá khứ........................................................ 27

2.1.3. Nhân vật đi tìm bản thể...................................................................... 36

2.2. Không gian và thời gian nghệ thuật – những khoảng mịt mù nối tiếp .. 42

2.2.1. Không gian nghệ thuật........................................................................ 42

2.2.2. Thời gian nghệ thuật............................................................................ 50

Chương 3: NGHỆ THUẬT TRẦN THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT ĐOÀN

MINH PHƯỢNG.................................................................................................... 56

3.1. Người kể chuyện – những chủ thể tự thuật song trùng........................... 56

3.2. Sự luân phiên của các điểm nhìn hạn tri .................................................. 60

3.2.1. Điểm nhìn bên ngoài.............................................................................. 61

3.2.2. Điểm nhìn bên trong .............................................................................. 62

3.3. Sự kết hợp đa dạng các sắc giọng trần thuật............................................ 64

3.3.1. Giọng suy ngẫm, triết lý ........................................................................ 65

3.3.2. Giọng hoài nghi, chất vấn...................................................................... 68

3.3.3. Giọng bẽ bàng, xót xa ............................................................................ 69

3.4. Sự lựa chọn ngôn ngữ tài hoa và tinh tế.................................................... 73

KẾT LUẬN ............................................................................................................. 76

TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 77

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Lịch sử văn học hiện đại Việt Nam là một quá trình vận động phức tạp và đa

dạng trên nhiều phương diện, đặc biệt là hệ thống thể loại. Trong cuộc biến chuyển tất

yếu ấy, tiểu thuyết trở thành một thể loại lớn trong nền văn học được nhiều tác giả lựa

chọn để truyền tải tư tưởng tình cảm của mình bởi tiểu thuyết chính là nơi lưu giữ hình

ảnh hiện thực của đời sống dân tộc. Từ giai đoạn 1930 cho đến nay, thể loại tiểu thuyết

đã nở rộ và chiếm lĩnh một vị trí quan trọng trong dòng văn học hiện đại. Đặc biệt,

trong giai đoạn 1986 cho đến nay, tiểu thuyết ngày càng phát triển và không ngừng đổi

mới về đề tài, chủ đề cũng như phương thức thể hiện để đến gần hơn với trái tim độc

giả. Những tên tuổi nổi bật như Tạ Duy Anh, Chu Lai, Lê Lựu, Bảo Ninh, Hồ Quý Ly,

Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Đình Tú, Đỗ Bích Thủy, Nguyễn Việt Hà,… đã khẳng

định được sức lan tỏa và khả năng phản ánh to lớn của tiểu thuyết Việt Nam thời hiện

đại.

Đoàn Minh Phượng xuất hiện trên văn đàn nghệ thuật Việt Nam trước hết với tư

cách là một nhà đạo diễn phim truyền hình. Mặc dù đến và bén duyên với nghiệp văn

chương khá muộn thế nhưng tên tuổi của bà vẫn gây được tiếng vang và sức ảnh

hưởng to lớn bởi văn phong đặc biệt rõ nét. Tài năng của Đoàn Minh Phượng dần

được khẳng định khi đoạt giải thưởng Hội nhà văn Việt Nam với tiểu thuyết đầu tay

Và khi tro bụi. Nhân duyên với văn học và lựa chọn thể loại tiểu thuyết như là một sự

an bài của số mệnh, Đoàn Minh Phượng đã cho ra đời những tác phẩm nghệ thuật xuất

sắc thấm đẫm màu sắc triết lí qua từng câu chữ, vang vọng cùng thời gian. Qua mỗi

góc nhìn, mỗi cảnh huống được xây dựng, nhà văn đều gợi mở “nhiều mảng khuất

lấp,nhiều hố đen, những chấn thương tinh thần mang tính tâm lý, chiều sâu tâm hồn

được chắp vá thành một dải nghệ thuật tâm hồn”. Nhân vật trong tiểu thuyết của bà

luôn mang những nỗi u buồn, ám ảnh về kiếp nhân sinh, luôn khao khát đi tìm bản

ngã, cái “tôi” cá nhân, những đau đáu, hoài niệm về một miền quá khứ xa vãng. Với

giọng văn khá lạnh nhưng sắc sảo, tinh tế, Đoàn Minh Phượng đã vẽ nên những câu

chuyện, chuyện người, chuyện đời với sự cô đơn, hoang hoải đến giằng xé giữa đôi bờ

hư thực. Bởi vậy, khi tiếp nhận tác phẩm của Đoàn Minh Phượng ta như được sống

2

thật với cảm xúc của mình trong đó, có nghi ngờ, có đau đớn, có tuyệt vọng, cũng có

những vật lộn tinh thần đến mức chơi vơi trên hành trình dài rộng của cuộc sống.

Từ những lẽ đó, việc lựa chọn Thế giới nghệ thuật trong tiểu thuyết Đoàn Minh

Phượng làm đề tài nghiên cứu người viết hi vọng qua đó khám phá và làm rõ một cách

toàn diện nhất về những nét nghệ thuật độc đáo, về một chất văn rất riêng, rất đời và

những sáng tạo nghệ thuật xuất sắc ở thể loại tiểu thuyết hiện đại của Đoàn Minh

Phượng. Và cũng là tiền đề để người viết tiếp tục theo đuổi con đường nghiên cứu

khoa học sau này.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Con đường đi đến văn chương luôn muôn màu muôn vẻ và nhiều ngã rẽ. Ở đó có

thể hình thành nên nhiều lý thuyết cũng như trào lưu văn học ra đời như: chủ nghĩa

hiện sinh, chủ nghĩa tượng trưng,chủ nghĩa siêu thực, cấu trúc luận, hậu cấu trúc luận,

hậu hiện đại,…Chính bởi thế, ở mỗi giai đoạn khác nhau, dựa vào đặc điểm lịch sử

cũng như xã hội và các tác động khác thì một trào lưu văn học lại được hình thành

phát triển. Trong những năm gần đây, những sáng tác của các nhà văn hải ngoại đã

đưa khái niệm văn học di dân đến gần hơn với đông đảo độc giả trong nước. Văn học

di dân là khái niệm dùng để chỉ một mảng văn chương xuất hiện ở Âu-Mỹ trên 100

năm nay gắn với những tên tuổi như Josept Conrad, James Joyce, Thomas Mann,

Samuel Backett,…Khái niệm này không còn xa lạ với các nước trên thế giới nhưng

đến với Việt Nam lại trải qua những giai đoạn với khá nhiều thách thức mới đến được

với người đọc. Ở thời kì 1975-1980, đó là sự khởi đầu của việc gây dựng văn học của

những người di tản Việt Nam ở nơi đất khách xứ người. Tuy nhiên, những sáng tác khi

ấy mới chỉ đơn thuần là ghi lại những trải nghiệm, những xúc cảm và cuộc sống của họ

mà thôi “Hồi đấy chúng tôi không nghĩ đến văn học…Và có lẽ đồng bào chưa từng

nghĩ đến văn học. Tất cả những viết lách tôi thấy là những chuyện rất thiết thực, những

bản tin chỉ dẫn nội quy của trại, những cẩm nang cho người sắp rời trại về cách sinh

hoạt trong thành phố Mỹ, những chuyện đi xe buýt, những gọi điện thoại,…Tóm lại là

những chuyện thuần túy, thực dụng và cấp thời, chính xác và ngắn gọn như ngôn ngữ

của hoàn cảnh cấp cứu…Tuy tất cả những gì viết ra không phải là văn học, nhưng rất

nhiều tác phẩm chúng ta đã viết với mục đích thực dụng, vẫn có giá trị văn học, không

trực tiếp thì gián tiếp…” [44] , trích lời nhạc sĩ Mai Kim Ngọc. Thời kì thứ 2 của văn