Thế giới nghệ thuật thơ quách tấn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

NGUYỄN THỊ BẢO NGỌC

THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT

THƠ QUÁCH TẤN

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 60. 22. 34

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ

KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

Đà Nẵng, Năm 2013

Công trình được hoàn thành tại

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

Người hướng dẫn khoa học: TS. HÀ NGỌC HÒA

Phản biện 1: GS.TS. NGUYỄN PHONG NAM

Phản biện 2: TS. NGUYỄN THÀNH

Luận văn được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn tốt

nghiệp thạc sĩ Khoa học xã hội và nhân văn họp tại Đại học Đà

Nẵng vào ngày 14 tháng 12 năm 2013.

* Có thể tìm hiểu luận văn tại:

- Trung tâm Thông tin - Học liệu, Đại học Đà Nẵng

- Thư viện trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. “Thơ, nữ chúa cực kì quyến rũ, hoa hậu muôn thuở của cả

nhân loại. Nàng thánh thiện và linh diệu, rất dễ tính, ai cũng dễ dàng

nắm tay, vuốt má, ai cũng tưởng như được nàng yêu nhất. Nhưng

làm thế nào chung chăn gối với nàng thì hàng triệu người đông tây

kim cổ mới có được một vài...” (Hoàng Cầm)[30, tr.148]. Quách Tấn

may mắn được nàng thơ chạm vào, ươm mầm trên mảnh đất trữ tình

ấy rồi sinh hạ được những đứa con xinh xắn, gợi lên những dư ba,

đánh động tâm thức bao độc giả, nhà nghiên cứu, với những tình cảm

thẩm mĩ về cái Thiện trong cuộc đời và cái Đẹp của muôn đời.

Hành trình thơ Quách Tấn kéo dài gần 1 thế kỉ, buồn vui cùng

nền thơ hiện đại từ những năm đầu thế kỉ XX. Hiếm có một nhà thơ

nào lại ghi dấu ấn mình trong một chặng đường dài như vậy. Bước

vào thế giới thơ Quách Tấn, người đọc như cảm nhận được : “một

thế giới thơ có thể làm cho ta tách mình trong giây lát khỏi cuộc đời

bận rộn để chiêm nghiệm vẻ đẹp thiên nhiên và tình người” (Trần

Đình Sử)[45, tr.608]. Thơ Quách Tấn trải lòng mình khắp chốn, là

tình yêu quê hương tha thiết, là cái lay động của nhành hoa mướp,

chiếc lá bay, là mùi hương ngây ngất của đóa quỳnh hương, là âm

thanh vang vọng đâu đó của tiếng chuông chùa, hay cả cái khẽ chạm

vào những giai điệu huyền diệu của tiếng yêu. Thơ Quách Tấn đẹp ở

ngôn từ, tinh tế ở cảm xúc, diệu vợi trong tứ thơ, lãng đãng một chút

Thiền, chính vì vậy mà Quách Tấn đã níu đã chân không ít những

trái tim biết rung cảm.

Điều thú vị và cũng là lý do thơ Quách Tấn đọng lại suốt gần

thế kỉ nay là thể thơ thì cổ nhưng tình thơ lại mới, cảm xúc thơ

Quách Tấn có nhiều tương đồng với các nhà thơ lãng mạn trong

2

phong trào Thơ Mới, điều này tạo nên phong cách riêng cho thơ

Quách Tấn.

1.2. Đến với thơ Quách Tấn là đến với tiếng thơ sâu sắc, tinh

tế, hài hòa, một tiếng thơ không thể thiếu trong sự phát triển của tiến

trình thơ Việt Nam hiện đại, đặc biệt là giai đoạn trước 1975. Tuy

nhiên thơ Quách Tấn vẫn chưa được nghiên cứu rộng rãi, việc định

vị thơ Quách Tấn chưa rõ nét, vì vậy để có một cái nhìn toàn diện về

nội dung, nghệ thuật, một sự ghi nhận thỏa đáng và trên hết là khẳng

định thành tựu rực rỡ của nền thi ca Việt Nam hiện đại, không thể bỏ

qua sự đóng góp của dòng thơ trữ tình, trong đó Quách Tấn là người

có vai trò không nhỏ.

1.3. Chọn đề tài “ Thế giới nghệ thuật thơ Quách Tấn” luận

văn này nhằm đưa ra cái nhìn cụ thể, hệ thống cùng sự đánh giá

khách quan, rõ nét về thế giới nghệ thuật thơ ông. Với một phong

cách thơ trữ tình đặt trưng: Thơ cũ, tình mới, Quách Tấn đã khẳng

định sự đóng góp của mình trong thành tựu thơ Việt Nam.

2. Lịch sử vấn đề

Trong những năm gần đây thơ Quách Tấn đã được giới phê

bình nghiên cứu quan tâm chú ý. Đã có không ít những bài báo, công

trình khoa học nhận xét về tài năng Quách Tấn qua những trang thơ,

văn xuôi. Tuy vậy việc nghiên cứu một cách sâu sắc về thơ Quách

Tấn vẫn chưa nói hết được tầm vóc của Quách Tấn và những đóng

góp không thể phủ nhận của ông trong chặng đường thơ Việt Nam.

Xoay quanh vấn đề về Quách Tấn và các sáng tác thơ của ông,

đến nay đã có những bài viết gắn liền với những tên tuổi lớn như:

Chế Lan Viên, Hàn Mặc Tử, Hoài Thanh, Lê Trí Viễn… Mỗi bài viết

là một cách nhìn, một quan điểm, một suy nghĩ, một cách cảm nhận

riêng. Trong giới hạn nhất định, chúng tôi tập trung vào các ý kiến

3

nổi bật trong bài viết có liên quan đến mục đích và phạm vi nghiên

cứu của đề tài đã chọn.

2.1 n n n n n n

Nhân dịp ột tấm l ng xuất bản 1939 , nhà thơ Hàn Mặc Tử

có viết lời bạt, trong đó nhà thơ đánh giá cao tập thơ, chẳng hạn: “Trí

ta dại khờ, mắt ta no ánh sáng không đ c nổi những tờ thơ của tập

ột tấm l ng mà ta đang cầm trên tay. Chao ôi C m i tờ thơ là

m i tờ trăng, thơm mát, d u dàng, cơ h có t ng bản nhạc reo lên ở

m i trang giấy. ( ) Nhưng h n giai nhân không hiện lên với hàng

chữ, mà khí v thanh tao của văn chương ửng lên một màu sắc

phương phi, đơm ra một h n thơ h ng hậu” [45, tr.472] . Năm

1941, khi viết lời tựa cho tập thơ thứ hai “ a cổ điển”, nhà thơ

Chế Lan Viên cho rằng “ ng nguyện ngày kia s trả lại hoàn toàn

cho thơ cũ, cái hoàn toàn của nó – âm điệu nh p nhàng uyển chuyển

đổi thay – mà “làng thơ iệt Nam đ bao lâu đánh mất”. ười năm,

hai mươi năm, hay cần đến, cả một đời, đi u ấy là một đi u ch ng

đáng kể với ông” [45, tr.478]. Cũng như Chế Lan Viên, các nhà thơ

Bích Khê, ến Lan đã viết phê bình dù chỉ mấy dòng về tập a cổ

điển. Bích Khê cho rằng “Ch một bài “Đêm thu nghe quạ kêu”,

ch ng nấy thôi cũng đủ cho ta thấy thi s đ vượt lên trên những thi

s có tiếng như: à Huyện Thanh uan, ên Đổ, Chu ạnh

Trinh [20]. ến Lan thì viết “Có những bài thơ hay, hay theo

thích của đám người, cũng có thơ hay, hay khiến được người theo

thích mình, nhưng a cổ điển hay ra ngoài hai lối trên, hay vậy mà

lại thêm làm cho người ta sững sờ” [45]. Trong “Thi nhân iệt

Nam” 1941 , nhà phê bình Hoài Thanh viết “H n thơ Đường vắng

đ lâu, nay lại trở v trong thơ iệt ( ) Cái nàng thơ ưa này thật là

4

rắc rối ( ) Có người say theo nàng thì nàng ch ng m n mà chi ( )

Cảm được l ng người đàn bà khó chìu kia, hoạ ch có uách Tấn.

ối lương duyên gây nên t “ ột tấm l ng”, đến “ a cổ điển”

thì thật đ m thắm”( ) “Đêm đ khuya, tôi ng i một mình em thơ

uách Tấn Tôi lắng l ng tôi để đón một s giả đời Đường, đời

Tống. Đời Đường có l đúng hơn. Đời Đường mới có cái âm u ấy.

uách Tấn đ tìm được những lời thơ rung cảm chúng ta một cách

thấm thía. Người đ thoát h n cái lối chơi chữ nó v n là môn sở

trường của nhi u người trong làng thơ cũ ” [6,tr.33]. Vũ Ngọc

Phan trong công trình “Nhà văn hiện đại” (1943 đã dành một chỗ

viết về Quách Tấn có thể nói là trang trọng “ ng là nhà thơ rất sở

trường v thơ Đường. Tất cả thơ trong tập ột tấm l ng và a cổ

điển của ông đ u là thơ t tuyệt và bát cú ( ) [30, tr.313 ]

trong miền Nam, tình hình nghiên cứu về Quách Tấn có v

sôi nổi hơn.

Phạm Công Thiện đã có sự chia s với tiếng thơ Quách Tấn:

“r i đây s có một trường thơ rực r ở iệt Nam: Trường thơ hàm

súc. à người tiên khu của nó nhất đ nh là uách Tấn” [ ]. Đến

tháng 7 năm 1970, Phạm Công Thiện về dạy tại Đại học Vạn Hạnh,

lúc này ông có viết bài “Trách nhiệm của tuổi trẻ iệt Nam với

uách Tấn” trong đó có đoạn: “Tản Đà chấm d t thế k I và

uách Tấn là thi hào v đại nhất ở thế k . Cho m i đến năm 1 0

này, tôi chưa thấy ai đủ s c mạnh tâm linh đ ng ngang hàng uách

Tấn” [45, tr.515]

Công tác phê bình, nghiên cứu thơ Quách Tấn trước 1975 đầy

sôi nổi, tạo thành một làn sóng yêu thơ Quách Tấn, trở thành tiếng

nói, là niềm khích lệ của những nhà thơ cũ dám dấn thân vào địa hạt

của thơ Mới.

5

n n n n n n

sau 1975

Từ sau ngày đất nước thống nhất, đặc biệt là sau khi có chủ

trương đổi mới, các nhà nghiên cứu có dịp nhìn nhận lại một số giá

trị cũ, từ đó địa vị thơ Quách Tấn cũng được các nhà nghiên cứu, phê

bình đánh giá đúng mức hơn. Nhất là khi nhà thơ mất đi 1992 , trên

các tạp chí từ Bắc vào Nam đều có nhiều bài viết về những k niệm,

về cuộc đời, về thơ văn của nhà thơ Quách Tấn.

Quách Tấn đã được đưa vào T điển văn h c bộ cũ tập 2,

1984 cũng như bộ mới 2004 , nhận định về tác phẩm a cổ điển

(1941): “ Đây là tác ph m tâm đắc nhất, đ ng thời cũng là đ nh cao

nghệ thuật của ông”.[17, tr. 1470-1471]

Nguyễn Hiến Lê, với tư cách là người bạn tâm giao với Quách

Tấn, trong hồi ký của mình đã dành một số trang viết về Quách Tấn

và thơ Quách Tấn. ng cho rằng “ uách Tấn là nhà thơ siêng năng

nhất, sáng tác mạnh nhất” “ uách Tấn chuyên v thơ luật. Tôi cho

r ng t đầu thế k đến nay không ai có công với thơ luật b ng ông,

ông có trên ngàn bài thơ luật, kể cả thơ d ch” [45, tr.257].

Sau 1975, thơ Quách Tấn không được độc giả hoan nghênh

như thời kỳ đầu, những bài phê bình phần lớn định vị thơ Quách Tấn

với những bài thơ trước 1975. Đã có khá nhiều bài viết đề cập đến sự

nghiệp sáng tác cùng những đóng góp, cống hiến nghệ thuật của nhà

thơ Quách Tấn đối với nền thơ Việt Nam nói riêng, văn học Việt

Nam nói chung. Song tựu trung, đó vẫn chỉ là các phát biểu ngắn

hay các bài điểm sách, bài phê bình, chưa đi vào nghiên cứu một

cách hệ thống thế giới nghệ thuật thơ Quách Tấn.

Vấn đề thế giới nghệ thuật thơ Quách Tấn chưa có công trình

nào đề cập một cách toàn diện, hệ thống. Trên cơ sở tổng hợp, tiếp

6

thu ý kiến của các tác giả trên, chúng tôi cố gắng đặt một cái nhìn

bao quát, hệ thống để đi vào tìm hiểu cụ thể giá trị của các tác phẩm

thơ để làm nổi bật của một mảng đề tài gần như ít được chú ý này.

Trên cơ sở đó, khẳng định được phong cách nghệ thuật cũng như vị

trí của Quách Tấn trong lịch sử văn học dân tộc.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

3 Đố ợn n n

Những sáng tác thơ của nhà thơ Quách Tấn, chủ yếu trong giai

đoạn trước 1975.

3 P ạm n n

Luận văn khảo sát thế giới nghệ thuật thơ Quách Tấn trên bình

diện đề tài, nội dung phản ánh và phương thức biểu hiện.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Phương pháp hệ thống

- Phương pháp phân tích, tổng hợp

- Phương pháp so sánh

5. Đóng góp của luận văn

Khẳng định những đóng góp riêng cả về số lượng lẫn chất

lượng của thơ Quách Tấn cho nền thơ Việt Nam hiện đại.

Nghiên cứu: “Thế giới nghệ thuật thơ Quách Tấn” nhằm nhấn

mạnh Quách Tấn là nhà thơ có phong cách trữ tình đặc trưng với một

tiếng thơ hay và đẹp.

Khẳng đinh tinh thần thơ cũ, tình mới, đem đến cho người đọc

phần nào hình dung diện mạo đa dạng và phong phú của thơ Việt

Nam hiện đại với những giá trị tồn tại theo thời gian.

7

6. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn

gồm 3 chương:

Chương 1: Quách Tấn và hành trình sáng tạo thơ ca

Chương 2: Thế giới nghệ thuật thơ Quách Tấn – Nhìn từ hình

tượng cái tôi trữ tình

Chương 3: Thế giới nghệ thuật thơ Quách Tấn – Nhìn từ

phương thức thể hiện

8

CHƢƠNG 1

QUÁCH TẤN VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TẠO THƠ CA

1.1. QUÁCH TẤN - CUỘC ĐỜI VÀ QUAN NIỆM NGHỆ

THUẬT

1.1.1. Quách Tấn – Cuộc đời và duyên nợ văn chƣơng

Quách Tấn (1910 – 1992 , tự là Đăng Đạo, hiệu Trường

Xuyên, các tiểu hiệu là Định Phong, Cổ Bàn Nhân, Thi Nại Thị, Lão

giữ vườn. Quách Tấn sinh ra trong gia đình nhà nho khi Hán học đã

tàn. Cuộc đời của Quách Tấn trải qua những năm tháng làm việc ở

nhiều nơi, ông đã từng được bổ làm Phán sự Tòa sứ tại toàn Khâm sứ

Huế, rồi đổi lên Tòa sứ Đồng Nai Thượng ở Đà Lạt, Nha Trang.

Qua đời năm 1992, Quách Tấn đã để lại cho đời sau những tác

phẩm thơ sâu sắc, tên tuổi ông còn mãi với thời gian.

Về duyên nợ văn chương, Quách Tấn có năng khiếu thơ được

bộc lộ từ nhỏ, ông tập làm thơ văn từ năm 1929, lúc học lớp đệ nhất

niên cấp trung học trường Quy Nhơn. Bước vào làng thơ, ông nhanh

chóng có mặt và tạo tiếng vang với các tác phẩm thơ của mình

Duyên nợ văn chương của Quách Tấn không thể không nhắc

đến mối quan hệ khắng khít giữa nhóm Bàn thành tứ hữu gồm: Hàn

Mặc Tử, ến Lan, Chế Lan Viên, Quách Tấn. Chí sĩ Phan Bội Châu,

thi sĩ Tản Đà và Hàn Mặc Tử đã cảm mến và có những đánh giá cao

về thơ Quách Tấn.

Nhà thơ Quách Tấn đã đi xa chúng ta 13 năm nhưng những gì

ông để lại luôn là những tác phẩm văn học có giá trị. Làm thế nào để

những di cảo của ông đến được với công chúng yêu văn học- luôn là

mong muốn lớn nhất của gia đình và những người yêu mến thơ văn

và con người Quách Tấn.

9

1.1.2. Quan niệm nghệ thuật

Vào những năm 1932 - 1933, khi cuộc “khẩu chiến” Thơ mới -

Thơ cũ diễn ra rầm rộ trên thi đàn cả nước thì các nhà thơ Bình Định

lại khá bình thản. Dường như họ không hề bị lôi cuốn vào cuộc tranh

luận sôi động có một không hai đó. Hàn Mặc Tử, Quách Tấn từng

nổi tiếng trong lĩnh vực Đường thi đều có chung một quan niệm:

“Thơ không có mới cũ, chỉ có thơ dở và thơ hay”.

Theo Hàn và Quách thì “thi cốt là của quý do trời sinh, nào có

phải muốn là được”. Thi cốt ở đây được xem như năng khiếu thiên

bẩm của thi sĩ: “Muốn có những câu thơ giai tác thì trong cốt phải có

chất thơ trước đã” [49]. Như vậy có thể hiểu thi cốt là tư chất thi sĩ,

tâm hồn thi ca của người làm thơ.

Quách Tấn muốn vượt qua cái ngưỡng “thợ thơ” để bước vào

vương quốc nghệ thuật của “nàng thơ”. Nghĩa là cần phải có cả ba

yếu tố thi cốt, thi học và thi tài. Thi cốt là cơ sở, thi h c là khổ luyện,

thi tài là sự thành danh về thi ca. Trong thi tài ẩn chứa thi cốt và thi

h c.

Thi cốt, thi h c, thi tài” và thi cách, thi điệu, thi diệu là những

phẩm cách, những tiêu chí, những cấp độ về thơ và nhà thơ thấm

đẫm sắc màu mỹ học Đường thi cổ điển. Quan niệm này bao hàm sự

nhìn nhận khá toàn diện về mối quan hệ giữa thi nhân và thi phẩm.

1.2. HÀNH TRÌNH SÁNG TẠO THƠ CA

1.2.1. Từ 1939 đến 1972

Quách Tấn là một trong những tên tuổi lớn trên thi đàn Việt

Nam, hành trình sáng tạo thơ Quách Tấn là hành trình của những

năm tháng không mệt mỏi cống hiến trọn đời mình cho tiến trình

phát triển văn học Việt Nam.

10

Một trong những mật ngọt đầu tiên ấy không thể không kể đến

ột tấm l ng được ông cho xuất bản năm 1939. "Đầu xuôi đuôi lọt",

chỉ hai năm sau, Quách Tấn tiếp tục cho trình làng một tập thơ làm

theo "lối cũ" , lần này ông đặt cái tên a cổ điển. Khi hoàn thành

tập a cổ điển. Tập Đ ng bóng chi u ra đời làm độc giả không

khỏi ngỡ ngàng trước cách dùng từ trau chuốt, một tình cảm nồng

nàn, mang đậm tâm hồn phương Đông, một hồn thơ ý vị hòa quyện

giữa con người và đất trời, cảnh và tình. ộng Ngân Sơn hoàn thành

vào cuối năm Ất Tỵ 1965 , Quách Tấn chọn tất cả được 135 bài, sắp

xếp theo thứ tự thời gian. ộng Ngân Sơn là “bóng mộng”, tràn

ngập trong những trang thơ là cảnh mộng ảo, tràn ngập cõi mơ. Thai

nghén từ năm 1966 và hoàn thành vào 1972 Gi t trăng trình làng gây

nên những xôn xao, tán thưởng của độc giả. Những câu thơ nhẹ, lâng

lâng, sầu biếc và nhẹ nhàng đi vào lòng người. Giọt trăng là những

cái nhìn bén nhạy vào đời người, vào tình cảm, vào thiên nhiên. Chất

sáng tạo nằm trong từng hơi thở thơ, ai tinh tế và bén nhạy lắm mới

hiểu hết được “Gi t trăng” và phải đọc càng lâu mới càng ngấm.

Tiếng vàng khô chào đời mang một tâm sự, trăn trở cho vận mệnh

đất nước, chiến tranh với nhiều mất mác dưới góc nhìn riêng của nhà

thơ, tập thơ viết theo thể thất ngôn luật thi gồm 137 thiên soạn từ

thời tiền chiến, kháng chiến và hậu chiến, trong Quách Tấn cũng là

người dành nhiều tình yêu thương đối với tr em, ông đã viết tập thơ

“ ui với trẻ em” khởi đầu từ năm 1945 và hoàn thành vào năm

1954. Và dường như ui với trẻ em là tiếng cười vui giòn giã duy

nhất, hồn nhiên nhất trong hành trình thơ, hành trình sáng tạo của

ông.

Quách Tấn sử dụng văn chương để gởi gắm tự sự tâm tình của

mình, nhờ thế sáng tác của ông chia s cùng người đọc vui với niềm