Thẩm quyền giải quyết của tòa án đối với các tranh chấp về hôn nhân và gia đình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỐ CHÍ MINH

PHAN THỊ QUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỐ CHÍ MINH

C n n n n S T Tụn n S

Địn ƣớng ứng dụng

Mã s : 8083103

Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Văn Tiến

Học viên: Phan Thị Quyên

Lớp: Cao Học Lu t, Kiên Giang Khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này là kết quả của quá trình tổng hợp và

nghiên cứu của bản thân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của

TS.Nguyễn Văn Tiến. Các thông tin, Bản án được trích dẫn trong Luận văn là

trung thực và chính xác, tác phẩm chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức

nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

Học viên

Phan Thị Quyên

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

TT TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT TỪ, CỤM TỪ ĐƯỢC VIẾT TẮT

01 BLDS Bộ luật Dân sự năm 2015

02 BLTTDS Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015

03 HNGĐ Hôn nhân và gia đình

04 LHNGĐ Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014

05 Nghị định số

123/2015/NĐ-CP

Nghị định số 123/2015/NĐ-CP ngày 15 tháng

11 năm 2015 của Chính phủ quy định chi tiết

một số điều và biện pháp thi hành Luật hộ tịch

06 Nghị quyết 03/2012/NQ￾HĐTP

Nghị quyết 03/2012/NQ-HĐTP ngày

3.12.2012, của Hội đồng Thẩm phán Tòa án

nhân dân tối cao hướng dẫn thi hành một số

quy định trong Phần thứ nhất “Những quy

định chung” của Bộ luật Tố tụng dân sự 2004,

sửa đổi, bổ sung năm 2011

07 TAND Tòa án nhân dân

08 Thông tư 04/2020/TT-BTP

Thông tư 04/2020/TT-BTP ngày 28.5.2020

của bộ Tư pháp về quy định chi tiết thi hành

một số điều của Luật hộ tịch và Nghị định số

123/2015/NĐ-CP ngày 15 tháng 11 năm 2015

của Chính phủ quy định chi tiết một số điều

và biện pháp thi hành Luật hộ tịch.

09 TTTP Tương trợ tư pháp

10 UTTP Ủy thác tư pháp

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƢƠNG 1. THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN THEO VỤ VIỆC VÀ THẨM

QUYỀN CỦA TÒA ÁN CÁC CẤP ĐỐI VỚI CÁC TRANH CHẤP VỀ HÔN

NHÂN VÀ GIA ĐÌNH ..............................................................................................7

1.1. Thẩm quyền của Tòa án theo vụ việc.............................................................7

1.2. Thẩm quyền của Tòa án các cấp ..................................................................19

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1........................................................................................29

CHƢƠNG 2. THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN THEO LÃNH THỔ, THEO SỰ

LỰA CHỌN CỦA NGUYÊN ĐƠN ĐỐI VỚI TRANH CHẤP VỀ HÔN NHÂN

VÀ GIA ĐÌNH..........................................................................................................30

2.1. Thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ ........................................................30

2.2. Thẩm quyền của Tòa án theo s l a chọn của n n đơn.......................39

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2........................................................................................48

KẾT LUẬN..............................................................................................................49

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Hiện nay, do hội nhập kinh tế thế giới ngày càng diễn ra mạnh mẽ nên các

tranh chấp xảy ra trong đời sống xã hội ngày càng gia tăng và phức tạp. Để đảm bảo

quyền lợi của cá nhân, cơ quan, tổ chức thì đòi hỏi Nhà nước ta phải xây dựng hệ

thống pháp luật vững mạnh, chặt chẽ và được áp dụng có hiệu quả trong đời sống

xã hội nhất là phải kể tới vai trò quan trọng của hệ thống Tòa án với thẩm quyền xét

xử chuyên biệt. Trên cơ sở thực tiễn áp dụng thì Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015

có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01 tháng 7 năm 2016 đã được ban hành và hoàn

thiện hơn để thay thế Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 sửa đổi, bổ sung năm 2011.

Trong Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 thì ngoài thẩm quyền giải quyết các vụ việc

dân sự nói chung thì thẩm quyền giải quyết các tranh chấp về hôn nhân và gia đình

nói riêng của Tòa án được quy định tại Điều 28 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015

cũng là một trong những cơ sở pháp lý rất quan trọng để xác định thẩm quyền xét

xử của Tòa án nhân dân, và là tiền đề để tòa án Việt Nam thực hiện chức năng thụ

lý, giải quyết những vụ việc hôn nhân và gia đình.

Tuy nhiên, trong thực tiễn áp dụng về thẩm quyền giải quyết các tranh chấp

về hôn nhân và gia đình vẫn còn bộc lộ một số hạn chế nhất định như: chưa chú ý

đến thẩm quyền xét xử đối với vụ án ly hôn có yếu tố nước ngoài cụ thể như trường

hợp bị đơn đã đi nước ngoài sinh sống nhưng Tòa án cấp huyện vẫn thụ lý xét xử

theo hộ khẩu thường trú của bị đơn là vi phạm nghiêm trọng về thẩm quyền vì đây

là vụ án có yếu tố nước ngoài thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án cấp tỉnh; hay

trường hợp nam nữ sống chung với nhau như vợ chồng, không đăng ký kết hôn

nhưng đã tồn tại một quan hệ hôn nhân hợp pháp trước đó mà chưa được Tòa án

giải quyết ly hôn, sau đó một bên chết dẫn đến người có quan hệ hôn nhân sau đứng

ra tranh chấp chia tài sản là bất động sản, địa chỉ của hai bên đương sự và nơi có bất

động sản thì khác nhau, có quan điểm cho rằng tranh chấp trên chỉ là tranh chấp dân

sự nên thẩm quyền giải quyết của Tòa nơi có bất động sản nhưng có quan điểm cho

rằng tranh chấp trên là tranh chấp hôn nhân và gia đình nên thuộc thẩm quyền của

Tòa nơi bị đơn cư trú; ngoài ra có trường hợp các bên đương sự thỏa thuận Tòa án

không đúng thẩm quyền để giải quyết ly hôn; hay trường hợp xác định cha, mẹ, con

thì còn chưa thống nhất về thẩm quyền giữa Tòa án và Ủy ban nhân dân; mặt khác

loại án hôn nhân và gia đình thực chất là một loại án dân sự, không có luật tố tụng

điều chỉnh riêng mà áp dụng thẩm quyền theo Bộ luật Tố tụng dân sự, loại án hôn

2

nhân và gia đình tuy là một loại án dân sự nhưng nó vẫn có những đặc thù riêng áp

dụng cái chung đương nhiên có những hạn chế bất cập nhất định… Từ những thực

trạng nêu trên nên việc áp dụng pháp luật về thẩm quyền giải quyết của Tòa án đối

với các tranh chấp về hôn nhân và gia đình dẫn đến tình trạng người dân bức xức

khiếu nại nhiều, đương sự kháng cáo kéo dài vụ án. Vì vậy, việc nghiên cứu các quy

định của pháp luật tố tụng dân sự về thẩm quyền giải quyết của Tòa án đối với các

tranh chấp về hôn nhân và gia đình là cần thiết.

Xuất phát từ các lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Thẩm quyền giải quyết

của Tòa án đối với các tranh chấp về hôn nhân và gia đình” để làm luận văn tốt

nghiệp Thạc sĩ chuyên ngành Luật dân sự và Tố tụng dân sự của mình với mong

muốn được đóng góp xây dựng, hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả áp dụng

pháp luật Việt Nam nói chung và pháp luật tố tụng dân sự nói riêng.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Qua tìm hiểu của tác giả nhận thấy, liên quan đến đề tài “Thẩm quyền giải

quyết của Tòa án đối với các tranh chấp về hôn nhân và gia đình” đã được nhiều

tác giả khác quan tâm nghiên cứu, có thể kể ra một số công trình như sau:

- Trường Đại học Luật TPHCM (2018), “Giáo trình Luật Tố tụng dân sự Việt

Nam”, NXB. Hồng Đức. Trong giáo trình này, các tác giả đã phân tích các quy định

của pháp luật tố tụng dân sự về thẩm quyền giải quyết các tranh chấp hôn nhân và

gia đinh. Tuy nhiên, vì đây là giáo trình nên phần thực tiễn không được đề cập do

tính chất của công trình không nghiên cứu về khía cạnh này.

- Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh (2021), “Sách tình huống Luật Tố

tụng dân sự (Bình luận bản án)”, Nhà xuất bản Hồng Đức. Trong công trình này,

các tác giả đã phân tích quy định của pháp luật về thẩm quyền giải quyết của Tòa án

đối với các tranh chấp về hôn nhân và gia đình với các bản án, quyết định cụ thể cuả

Tòa án nhân dân. Liên quan đến thẩm quyền giải quyết của Tòa án đối với các tranh

chấp về hôn nhân và gia đinh, các tác giả nhận thấy các bình luận tại các chủ đề:

Chủ đề 8, Chủ đề 9, Chủ đề 10. Với công trình nghiên cứu này, các tác giả đã

nghiên cứu những vấn đề cụ thể trong từng bản án, quyết định để so sánh giữa quy

định của pháp luật, thực tiễn thực hiện, pháp luật và đề xuất kiến nghị. Tác giả dựa

vào các bình luận này để lấy ý tưởng triển khai đề tài của mình;

- Đặng Thanh Hoa (Chủ biên), Lưu Tiến Dũng (2020), “Lý giải một số vấn đề

của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 từ thực tiễn xét xử”, Nxb. Hồng Đức, Thành

phố Hồ Chí Minh. Trong công trình này, các nội dung nghiên cứu liên quan đến

3

thẩm quyền giải quyết của Tòa án đối với các tranh chấp về hôn nhân và gia đình ở

Vấn đề 2. Với cách đặt vấn đề và nội dung lý giải trong công trình, tác giả học tập

và định hướng nghiên cứu, triển khai đề tài trong luận văn của mình;

- Nguyễn Văn Tiến, Bành Quốc Tuấn chủ biên (2011), “Thẩm quyền giải

quyết các tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài và việc bảo vệ quyền dân sự tại

cơ quan tư pháp Việt Nam”, NXB Lao Động. Trong cuốn sách này các tác giả chỉ

dừng lại ở việc phân tích, bình luận các quy định của pháp luật hôn nhân và gia đình

về quan hệ kết hôn giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài, thẩm quyền giải

quyết các tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài nói riêng mà chưa đi sâu về thầm

quyền giải quyết các tranh chấp hôn nhân và gia đình nói chung, nên việc đánh giá,

tổng hợp những vướng mắc vào thực tiễn chưa nhiều.

- Nguyễn Văn Cường, Trần Anh Tuấn, Đặng Thanh Hoa (chủ biên, 2012),

“Bình luận khoa học Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi”, NXB Lao động - Xã hội, Hà

Nội. Trong công trình này, các tác giả đã phân tích, so sánh các quy định mới được sửa

đổi, bổ sung tại luật sửa đổi, bổ sung năm 2011, đối chiếu với giải quyết các vụ việc

dân sự, giải thích một cách khoa học về trình tự thủ tục tố tụng dân sự, trong đó có

thẩm quyền giải quyết của Tòa án đối với các tranh chấp về hôn nhân và gia đình. Tuy

nhiên, vì đây là sách bình luận nên các tác giả tập trng bình luận về khoa học Bộ luật

Tố tụng dân sự nên không nghiên cứu về tổng hợp những vướng mắc trên thực tiễn về

thẩm quyền giải quyết của Tòa án đối với các tranh chấp về hôn nhân và gia đình.

- Nguyễn Thị Lan (2002), “Xác định cha, mẹ, con theo Luật Hôn nhân và gia

đình Việt Nam – Cơ sở lý luận và thực tiễn”, Luận văn thạc sĩ trường Đại học luật

Hà Nội. Trong công trình này, tác giả đã nêu lên và phân tích những quy định của

pháp luật Việt Nam hiện hành mà cụ thể là Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 về

xác định cha, mẹ, con có đề cập vấn đề thẩm quyền của Tòa án trong việc xác định

thẩm quyền xác định cha, mẹ, con. Tuy nhiên, công trình này được thực hiện vào

năm 2002 vào thời điểm Luật Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 có hiệu lực, đến

nay những quy định đã được sửa đổi không còn phù hợp với thực tiễn hiện nay.

Ngoài ra, công trình chưa nghiên cứu toàn diện về vấn đề thẩm quyền giải quyết của

Tòa án đối với các tranh chấp về hôn nhân và gia đình.

- Võ Văn Tuấn Khanh (2019), “Bàn về thẩm quyền xác định cha, mẹ, con”,

Tạp chí kiểm sát số 7 (4.2019). Bài viết này tác giả có nêu lên và phân tích những

quy định pháp luật về thẩm quyền xác định cha, mẹ, con và có đưa ra tình huống cụ

thể để minh họa cho thực tiễn xét xử. Đồng thời tác giả bài viết cũng đưa ra những