Tài liệu luận văn: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ PHẦN SINH THÁI HỌC, SINH HỌC 12 (NC) THEO

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

---------------------------

DƯƠNG THANH TÚ

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG

BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ PHẦN SINH THÁI HỌC,

SINH HỌC 12 (NC) THEO HƯỚNG

TÍCH HỢP TRUYỀN THÔNG ĐA PHƯƠNG TIỆN

LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc gi¸o dôc

THÁI NGUYÊN – 2009

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

---------------------------

DƯƠNG THANH TÚ

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG

BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ PHẦN SINH THÁI HỌC,

SINH HỌC 12 (NC) THEO HƯỚNG

TÍCH HỢP TRUYỀN THÔNG ĐA PHƯƠNG TIỆN

Chuyªn ngµnh: Lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc sinh häc

M· sè: 60.14.10

LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc gi¸o dôc

Ng-êi h-íng dÉn khoa häc:

TS. DƯƠNG TIẾN SỸ

THÁI NGUYÊN - 2009

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

---------------------------

DƯƠNG THANH TÚ

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ

PHẦN SINH THÁI HỌC, SINH HỌC 12 (NC) THEO

HƯỚNG TÍCH HỢP TRUYỀN THÔNG ĐA PHƯƠNG TIỆN

Chuyªn ngµnh: Lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc sinh häc

M· sè: 60.15.10

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

THÁI NGUYÊN - 2009

LỜI CẢM ƠN

Tác giả luận văn xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hướng dẫn

khoa học: TS. Dương Tiến Sỹ đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều

kiện để tác giả thực hiện luận văn.

Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn tập thể thầy cô trong tổ bộ môn

phương pháp giảng dạy thuộc khoa Sinh – KTNN, khoa sau đại học Sư phạm

Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ cho tác giả nghiên cứu, học tập và

hoàn thành luận văn.

Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng các thầy cô giáo tổ sinh vật

các trường: THPT Chu Văn An - Văn Yên – Yên Bái; THPT Nguyễn Lương

Bằng - Văn Yên – Yên Bái đã tạo điều kiện thuận lợi và hợp tác cùng chúng

tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực nghiệm đề tài.

Xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi

hoàn thành luận văn này.

Tác giả luận văn

Dương Thanh Tú

Thái Nguyên 07. 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU....................................................................................................................................1

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Cơ sở lí luận.………………………………………………………………...........6

1.1.1. Một số khái niệm có liên quan…………………………………………………..6

1.1.2. Quá trình truyền thông.........................................................................................8

1.1.3. Quá trình dạy học………………………………………………………………13

1.1.4. Mối quan hệ giữa QTTT và QTDH…………………………………….............28

1.2. Thực trạng dạy- học Sinh học ở các trƣờng THPT hiện nay………………...35

1.2.1. Những hiểu biết của GV về PPDH tích cực…………………………………....35

1.2.2. Tình hình trang bị thiết bị dạy học, đặc biệt là máy vi tính, đầu đĩa DVD, tivi,

radio, máy chiếu, mạng internet....................................................................................36

1.2.3. Nhu cầu của GV về các PTDH kĩ thuật số trong dạy học……………………...37

Chƣơng 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ PHẦN SINH

THÁI HỌC, SINH HỌC 12 (NC) THEO HƢỚNG TÍCH HỢP TRUYỀN

THÔNG ĐA PHƢƠNG TIỆN

2.1. Các nguyên tắc xây dựng bài giảng điện tử theo hướng THTTĐPT......................39

2.2. Quy trình xây dựng bài giảng điện tử phần STH lớp 12 THPT theo hướng TH

TTĐPT...........................................................................................................................48

2.3. Một số ví dụ thể hiện phương pháp sử dụng bài giảng đã được thiết kế theo hướng

TH TTĐPT để tổ chức quá trình dạy - học trên lớp……………..................................69

Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM

3.1. Mục đích thực nghiệm…………………………………………………………....80

3.2. Nội dung thực nghiệm…………………………………………………………....80

3.3. Kết quả thực nghiệm……………………………………………………………..80

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ

1. Kết luận……………………………………….……………………………..……..89

2. Đề nghị……………………………………………………………………………..90

TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………………......91

PHỤ LỤC

CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

CÁC CHỮ VIẾT TẮT XIN ĐỌC LÀ

CNTT

ĐC

GV

HS

NC

PMCC

PMDH

PPDH

PTDH

PTĐTT

PTTQ

PTTH

PHT

QTDH

QTTT

SGK

SGV

SH 12 NC

STH

TH TTĐPT

TN

: Công nghệ thông tin

: Đối chứng

: Giáo viên

: Học sinh

: Nâng cao

: Phần mềm công cụ

: Phần mềm dạy học

: Phương pháp dạy học

: Phương tiện dạy học

: Phương tiện đa truyền thông

: Phương tiện trực quan

: Phổ thông trung học

: Phiếu học tập

: Quá trình dạy học

: Quá trình truyền thông

: Sách giáo khoa

: Sách giáo viên

: Sinh học 12 nâng cao

: Sinh thái học

: Tích hợp truyền thông đa phương tiện

: Thực nghiệm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Chỉ thị 58-CT/TW của Bộ Chính trị ngày 17/10/2000 đã chỉ rõ nhiệm vụ trọng

tâm của ngành giáo dục là: “…đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công

tác giáo dục và đào tạo ở mọi cấp học, bậc học và ngành học”.

1.2. Do hệ thống kênh hình của SGK chỉ có những kênh hình “tĩnh” không đáp ứng

được yêu cầu tìm hiểu những kiến thức khái niệm, quy luật, định luật, quá trình,…là

kiến thức rất trừu tượng, nên HS khó hiểu, khó lĩnh hội được tri thức mới. Cần phải

có những phương tiện hỗ trợ như: hình ảnh động, phim,…

1.3. Do SGV có những tồn tại: SGV chỉ nêu một số phương tiện như tranh ảnh tĩnh

có trong SGK; mô hình, dụng cụ thí nghiệm đơn giản theo danh mục trang bị tối

thiểu của Bộ GD & ĐT. Yếu tố phương pháp trong SGV rất mờ nhạt; chỉ gợi ý về

PPDH mà không làm sáng tỏ tiến trình thực hiện PP đó như thế nào, đặc biệt ở

những nội dung khó trong SGK.

1.4. Do sự phát triển những ứng dụng của CNTT trong dạy học, nhiều nước trên thế

giới, đặc biệt ở một số nước tiên tiến như Anh, Pháp, Mỹ, Đức… đã nghiên cứu và

đang sử dụng nhiều phần mềm dạy học ở trường phổ thông. Ở nước ta cũng có một

vài nghiên cứu xây dựng các phần mềm dạy học, nhưng chưa được áp dụng rộng

rãi ở trường phổ thông.

1.5. Căn cứ vào yêu cầu đổi mới PPDH theo hướng đề cao vai trò của người học,

chống lại thói quen học tập thụ động, bồi dưỡng năng lực tự học giúp cho người học

có khả năng học tập suốt đời.

1.6. Căn cứ vào nguyên tắc khi vận dụng PPDH không thể tách rời PTDH. PTDH

ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc đổi mới PPDH, đặc biệt là những

PTDH kĩ thuật số. Giúp người thầy tiến hành bài học không phải bắt đầu bằng giảng

giải, thuyết trình, độc thoại… mà bằng vai trò đạo diễn, thiết kế, tổ chức, kích thích,

trọng tài, cố vấn,… trả lại cho người học vai trò chủ thể, không phải học thụ động

bằng nghe thầy giảng bài mà học tích cực bằng hành động của chính mình.

1.7. Sự phát triển các loại phương tiện thiết bị kĩ thuật dạy học sẽ góp phần đổi mới

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 http://www.lrc-tnu.edu.vn

các phương pháp dạy học. Những năm gần đây, băng video, PMDH, máy vi tính và

hệ thống phương tiện đa năng (Multimedia) phát triển rất nhanh, tạo điều kiện cho

việc cá nhân hoá việc học tập; thầy giáo đóng vai trò người hướng dẫn nhiều hơn.

Do đó, cần có nhiều nghiên cứu xây dựng và sử dụng phương tiện dạy học, đặc biệt

là PTDH kĩ thuật số.

1.8. Chương trình Sinh học lớp 12 NC mới được chính thức triển khai đại trà từ

năm học 2008 – 2009. Trong đó, kiến thức phần STH là kiến thức trừu tượng gây

khó khăn trong quá trình giảng dạy của GV và sự tiếp thu kiến thức của HS. Do đó,

cần có những nghiên cứu về giảng dạy phần STH nhằm nâng cao chất lượng dạy

học bộ môn.

Vì vậy, chúng tôi chọn đề tài: “Xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử phần

STH, Sinh học 12 (NC) theo hướng tích hợp truyền thông đa phương tiện”.

2. Mục đích nghiên cứu

Sưu tầm và gia công sư phạm bộ tư liệu ở dạng kĩ thuật số để thiết kế và sử

dụng bài giảng điện tử phần STH lớp 12 (NC) theo hướng TH TTĐPT nhằm nâng

cao chất lượng dạy học bộ môn.

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu

3.1. Khách thể: GV và HS của một số trường THPT

3.2. Đối tượng: Bộ tư liệu kĩ thuật số và bài giảng điện tử phần STH 12 NC theo

hướng TH TTĐPT.

4. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng được cơ sở lí luận dạy học theo hướng TH TTĐPT và bộ tư

liệu ở dạng kĩ thuật số để thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử phần STH 12 (NC)

theo hướng TH TTĐPT thì sẽ nâng cao chất lượng dạy học bộ môn

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài.

- Nghiên cứu đồng thời 2 quá trình: QTTT và QTDH. Xác định mối liên hệ giữa

2 quá trình này để vận dụng vào xây dựng bài giảng điện tử phần STH 12 NC

theo hướng TH TTĐPT.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 http://www.lrc-tnu.edu.vn

- Nghiên cứu, xác định vị trí vai trò của PTDH (đặc biệt là PTDH kĩ thuật số)

trong lý luận dạy học nói chung và trong dạy học STH nói riêng.

5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của đề tài.

Điều tra cơ bản bằng phiếu trắc nghiệm về các nội dung sau:

- Những hiểu biết của GV về PPDH tích cực.

- Tình hình trang bị thiết bị dạy học, đặc biệt là máy vi tính, đầu đĩa DVD, tivi,

radio, máy chiếu, mạng internet...

- Nhu cầu của GV về các PTDH kĩ thuật số trong dạy học Sinh học.

5.3. Xác định hệ thống các nguyên tắc sư phạm chỉ đạo quá trình xây dựng bộ tư

liệu kĩ thuật số và bài giảng điện tử phần STH lớp 12 NC theo hướng

THTTĐPT.

5.4. Sưu tầm và xây dựng (gia công sư phạm và gia công kĩ thuật) hệ thống tư liệu ở

dạng kĩ thuật số để thiết kế bài giảng điện tử phần STH lớp 12 (NC) theo

hướng TH TTĐPT.

5.5. Thiết kế giáo án kịch bản để chỉ định việc nhập liệu thông tin (văn bản, ảnh

tĩnh, ảnh động, file phim) vào PMCC (Powerpoint) hình thành bài giảng điện

tử theo hướng TH TTĐPT.

5.6. Xây dựng trang Web bằng phần mềm MS. FrontPage để quản lý hệ thống tư

liệu, kịch bản giáo án và bài giảng điện tử.

5.7. Thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả thực nghiệm để chứng minh tính

khả thi của đề tài.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

6.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết

- Nghiên cứu các tài liệu về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật

của Nhà nước trong công tác giáo dục; các công trình nghiên cứu trong và ngoài

nước có liên quan đến đề tài.

- Nghiên cứu nội dung, chương trình SGK phần STH 12 NC làm cơ sở cho việc

sưu tầm, xây dựng các tư liệu kĩ thuật số phù hợp với nội dung dạy học.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 http://www.lrc-tnu.edu.vn

6.2. Phƣơng pháp chuyên gia

Gặp gỡ và trao đổi với những người giỏi về lĩnh vực mình nghiên cứu, lắng

nghe sự tư vấn và giúp đỡ của các chuyên gia để giúp định hướng cho việc triển

khai và nghiên cứu đề tài.

6.3. Phƣơng pháp điều tra cơ bản

- Điều tra những hiểu biết của GV về PPDH tích cực.

- Điều tra về tình hình trang bị thiết bị dạy học, đặc biệt là máy vi tính, đầu đĩa

DVD, tivi, radio, máy chiếu, mạng internet...

- Điều tra nhu cầu của GV về các PTDH kĩ thuật số trong dạy học Sinh học.

6.4. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm

- Thực nghiệm thăm dò để rút kinh nghiệm trong khi thiết kế bài giảng.

- Thực nghiệm chính thức: Giảng dạy một số tiết để kiểm tra hiệu quả của việc

xây dựng bài giảng điện tử phần STH lớp 12 NC theo hướng TH TTĐPT.

6.5. Phƣơng pháp thống kê toán học

Phân tích và xử lý kết quả thực nghiệm bằng phần mềm Microsoft Excel

thông qua các tham số của toán thống kê – xác suất.

7. Những đóng góp mới của luận văn

7.1. Bước đầu xây dựng được cơ sở lí luận dạy học theo hướng TH TTĐPT và vận

dụng vào dạy học phần STH lớp 12 THPT.

7.2. Xác định hệ thống các nguyên tắc sư phạm chỉ đạo quá trình xây dựng bài

giảng điện tử theo hướng TH TTĐPT nói chung và vận dụng vào việc xây

dựng bài giảng điện tử phần STH.

7.3. Xây dựng bộ tư liệu kĩ thuật số và bài giảng điện tử phần STH lớp 12 theo

hướng TH TTĐPT, khắc phục những hạn chế hệ thống kênh hình “tĩnh” của

SGK; và hạn chế về yếu tố PPDH rất mờ nhạt của SGV.

7.4. Thiết kế trang Web bằng phần mềm MS. FrontPage để quản lý hệ thống tư liệu

Multimedia, kịch bản giáo án và bài giảng điện tử.

7.5. Xác định được quy trình sử dụng bài giảng điện tử theo hướng TH TTĐPT để

tổ chức hoạt động nhận thức của HS trong giảng dạy phần STH lớp 12 ở