Tài liệu luận văn:Vai trò nhà nước trong phát triển thị trường sức lao động ở thành phố Hải Phòng

1

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

ĐỀ TÀI: “Vai trò nhà nước trong phát

triển thị trường sức lao động ở thành phố

Hải Phòng”

2

MỤC LỤC

Trang

DANH MỤC BẢNG BIỂU.

TÓM TẮT LUẬN VĂN

MỞ ĐẦU

Chương 1:

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VAI TRÒ NHÀ NƯỚC

TRONG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG SỨC LAO ĐỘNG

1.1. Những vấn đề chung về thị trường sức lao động.

1.1.1. Thị trường sức lao động và các yếu tố cấu thành.

1.1.2. Đặc điểm và vai trò của thị trường sức lao động trong nền kinh

tế thị trường.

1.2. Sự cần thiết và nội dung tăng cường vai trò nhà nước trong phát

triển thị trường sức lao động ở Hải Phòng.

1.2.1. Sự cần thiết phải tăng cường vai trò nhà nước trong phát triển

thị trường sức lao động ở Hải Phòng.

1.2.2. Nội dung tăng cường vai trò nhà nước trong phát triển thị

trường sức lao động ở Hải Phòng.

1.3. Kinh nghiệm về vai trò nhà nước trong phát triển thị trường sức

lao động ở một số địa phương và bài học rút ra cho chính quyền thành

phố Hải Phòng.

1.3.1. Kinh nghiệm về vai trò nhà nước trong phát triển thị trường sức

lao động ở thành phố Hồ Chí Minh.

1.3.2. Kinh nghiệm về vai trò nhà nước trong phát triển thị trường sức

lao động ở tỉnh Bình Dương

1.3.3. Những bài học kinh nghiệm rút ra cho chính quyền thành phố

1

5

5

5

13

17

17

23

27

27

30

3

Hải Phòng trong phát triển thị trường sức lao động.

Chương 2:

THỰC TRẠNG VAI TRÒ NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂNTHỊ

TRƯỜNG SỨC LAO ĐỘNG Ở HẢI PHÒNG

2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của Hải Phòng tác động đến

vai trò nhà nước trong phát triển thị trường sức lao động.

2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội của Hải Phòng.

2.1.2. Tình hình thị trường sức lao động ở Hải Phòng những năm gần

đây.

2.2. Tình hình thực hiện vai trò nhà nước trong phát triển thị trường

sức lao động ở thành phố Hải Phòng:

2.2.1. Những thành tựu đạt được và nguyên nhân.

2.2.2. Những hạn chế và nguyên nhân.

Chương 3:

PHƯƠNG HƯỚNG VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM

TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂNTHỊ

TRƯỜNG SỨC LAO ĐỘNG Ở HẢI PHÒNG

3.1. Phương hướng phát triển thị trường sức lao động ở Hải Phòng.

3.1.1. Những căn cứ xác định phương hướng phát triển thị trường sức

lao động ở Hải Phòng.

3.1.2. Phương hướng phát triển thị trường sức lao động ở Hải Phòng

trong thời gian tới.

3.2. Những giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường vai trò nhà nước trong

phát triển thị trường sức lao động ở Hải Phòng trong thời gian tới.

3.2.1. Giải pháp kích cầu sức lao động

32

34

34

34

38

57

57

60

71

71

71

76

93

4

3.2.2. Giải pháp điều tiết quan hệ cung-cầu sức lao động, nâng cao

chất lượng cung sức lao động.

3.2.3. Hoàn thiện các giao dịch chính thức, phát triển hệ thống thông

tin thị trường sức lao động.

3.2.4. Giải pháp nhằm tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động

của thị trường sức lao động.

KẾT LUẬN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC BẢNG, BIỂU

Biểu 2.1: Dân số, lực lượng lao động của Hải Phòng giai đoạn 2001-

2005.

Biểu 2.2. Trình độ văn hóa phổ thông

Biểu 2.3. Trình độ chuyên môn kỹ thuật

Biểu 2.4. Lao động trong các loại hình kinh tế.

Biểu 2.5. Cơ cấu lao động theo ngành kinh tế.

94

99

104

106

109

112

Trang

40

41

5

Biểu 2.6. Thu nhập theo nhóm tuổi.

Biểu 2.7. Thu nhập theo trình độ chuyên môn kỹ thuật.

Biểu 2.8. Thu nhập theo ngành kinh tế.

Biểu 2.9. Thu nhập theo loại hình kinh tế.

43

45

47

50

52

54

55

6

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài:

Sau hơn 20 năm thực hiện công cuộc đổi mới và mở cửa do Đảng Cộng

sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo, chúng ta càng thấy rằng sự lãnh đạo

của Đảng ta về đổi mới một cách toàn diện để đưa đất nước ta tiến lên, mà

trọng tâm là đổi mới về kinh tế là hoàn toàn đúng đắn. Sự đúng đắn đó thể

hiện bằng việc đã đưa đất nước ta ra khỏi khủng khoảng, nền kinh tế liên tục

tăng ổn định với tốc độ cao, đời sống của đại đa số nhân dân không ngừng

được cải thiện; vị thế và tiếng nói của dân tộc ta luôn được nâng cao trên

trường quốc tế.

Về kinh tế, trước hết là sự lãnh đạo của Đảng trong việc phát triển nền

kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, định hướng Xã hội

chủ nghĩa. Lãnh đạo nền kinh tế theo cơ chế thị trường đồng nghĩa với việc

phải luôn tuân thủ những quy luật khách quan của thị trường nói chung và của

từng loại thị trường nói riêng. Trong đó, vai trò của nhà nước là hết sức quan

trọng đối với việc phát huy những thế mạnh của thị trường, thúc đẩy sự ra đời

và phát triển của từng loại thị trường; khai thác những mặt mạnh, những ưu

thế của nó, đồng thời hạn chế những tiêu cực, những tồn tại vốn có của cơ chế

thị trường, nhằm mục tiêu: Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ,

văn minh.

Trong những năm qua, chúng ta đã từng bước thúc đẩy các loại thị

trường ra đời và phát triển. Tuy nhiên, hầu hết các loại thị trường của nước ta

đều còn rất mới mẻ, họat động còn yếu. Thị trường sức lao động không nằm

ngoài những đặc trưng đó.

Thị trường sức lao động của nước ta còn yếu về mọi mặt biểu hiện ở

chỗ: cung cầu về sức lao động mất cân đối trầm trọng, chất lượng lao động

7

còn kém, các kênh giao dịch việc làm chưa phát triển, thông tin thị trường sức

lao động còn sơ khai, vẫn còn một khoảng cách khá xa giữa người mua và

người bán sức lao động. Điều đó biểu hiện ra bên ngoài là người cần sức lao

động không biết chỗ mua và ngược lại người cần bán sức lao động không biết

bán ở đâu và cuối cùng là, tỷ lệ lao động chưa có việc làm hàng năm còn cao,

sức lao động xã hội không được sử dụng hết, còn rất lãng phí.

Những tồn tại, yếu kém trên của thị trường sức lao động, một phần do

nước ta mới đi vào xây dựng nền kinh tế thị trường, song có thể nói vai trò

của nhà nước trong việc thúc đẩy và phát triển thị trường này còn rất nhiều

bất cập.

Thành phố Hải Phòng nằm ở đồng bằng châu thổ sông Hồng, với dân

số 1,8 triệu người và mức gia tăng dân số bình quân hàng năm là 1,3%. Cũng

như dân số Việt Nam nói chung, dân số Hải Phòng thuộc loại dân số trẻ, số

người trong độ tuổi lao động chiếm 64% dân số nói chung. Hàng năm có trên

2 vạn người vào tuổi lao động. Điều này vừa là một lợi thế, một nguồn lực

quan trọng cho công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá phát triển kinh tế -

xã hội lại vừa là thách thức lớn trong vấn đề giải quyết việc làm.

Như vậy, nghiên cứu vai trò Nhà nước trong phát triển thị trường sức

lao động ở thành phố Hải Phòng, để đưa ra phương hướng và những giải pháp

nhằm phát triển thị trường sức lao động thành phố Hải Phòng trong giai đoạn

công nghiệp hoá, hiện đại hoá là vấn đề rất quan trọng, cấp bách và lâu dài,

phục vụ đắc lực cho việc xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội thành

phố Hải Phòng trong giai đoạn hiện nay và những năm tiếp theo.

2. Tình hình nghiên cứu của đề tài.

Liên quan tới thị trường sức lao động đã có một số đề tài nghiên cứu,

đề cập ở những góc độ khác nhau, tuy nhiên chưa có công trình nghiên cứu

trực tiếp nào về “Vai trò nhà nước trong phát triển thị trường sức lao

động ở thành phố Hải Phòng”. Do đó, việc đi sâu nghiên cứu, phân tích,

8

đánh giá thực trạng vai trò nhà nước đối với sự phát triển của thị trường sức

lao động ở thành phố Hải Phòng, từ đó đưa ra phương hướng và những giải

pháp tăng cường vai trò nhà nước nhằm phát triển thị trường sức lao động ở

thành phố Hải Phòng là một đề tài mới, chưa được nghiên cứu.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài:

Luận văn nhằm đạt được những mục đích sau:

- Làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò nhà nước trong

việc phát triển thị trường sức lao động. Khảng định tính tất yếu và nội dung

nâng cao vai trò nhà nước trong phát triển thị trường sức lao động ở thành phố

Hải Phòng trong giai đoạn hiện nay-giai đoạn công nghiệp hoá, hiện đại hoá,

phát triển kinh tế thị trường và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế.

- Phân tích, đánh giá thực trạng vai trò nhà nước trong phát triển thị

trường sức lao động ở thành phố Hải Phòng. Từ đó, tìm ra những ưu điểm,

hạn chế và nguyên nhân hạn chế của vai trò nhà nước trong phát triển thị

trường sức lao động thời gian qua ở thành phố Hải Phòng.

- Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng, đề xuất những phương

hướng và giải pháp nhằm tăng cường vai trò nhà nước trong phát triển thị

trường sức lao động ở thành phố Hải Phòng trong thời gian tới.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn:

4.1. Đối tượng nghiên cứu:

Luận văn lấy vai trò nhà nước đối với sự hình thành và phát triển của

thị trường sức lao động ở Hải Phòng làm đối tượng nghiên cứu.

4.2. Phạm vi nghiên cứu:

- Vai trò nhà nước trong phát triển thị trường sức lao động ở thành phố

Hải Phòng giai đoạn từ năm 2001-2005, khi nghiên cứu thực trạng và đề xuất

phương hướng, giải pháp đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020.

9

- Tham khảo nghiên cứu vai trò nhà nước đối với thị trường sức lao

động một số địa phương của Việt Nam, có tính đến vai trò nhà nước đối với

thị trường sức lao động một số nước trên thế giới.

5. Phương pháp nghiên cứu:

Luận văn lấy phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử làm

phương pháp luận chung, đặc biệt trực tiếp vận dụng phương pháp trừu tượng

hóa-phương pháp đặc thù của kinh tế chính trị để tiếp cận đối tượng nghiên

cứu. Ngoài ra, luận văn còn vận dụng các phương pháp hệ thống, phân tích

thống kê, phương pháp chuyên gia, điều tra xã hội học ...

6. Dự kiến đóng góp của luận văn:

- Làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về vai trò nhà nước trong phát

triển thị trường sức lao động.

- Đưa ra những đánh giá thực trạng vai trò nhà nước đối với thị trường

sức lao động ở thành phố Hải Phòng, trên cơ sở đó đề xuất phương hướng và

những giải pháp mang tính khả thi nhằm tăng cường vai trò nhà nước trong

phát triển thị trường sức lao động ở thành phố Hải Phòng trong những năm

tới.

- Góp phần cung cấp thêm những cơ sở khoa học cho chính quyền địa

phương Hải Phòng tham khảo, hoạch định chính sách nhằm phát triển thị

trường sức lao động thành phố, phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện

đại hóa, phát triển kinh tế thị trường và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế.

7. Kết cấu của luận văn:

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo, về nội

dung luận văn gồm 3 chương:

- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về vai trò nhà nước trong phát

triển thị trường sức lao động.

- Chương 2: Thực trạng vai trò nhà nước trong phát triển thị trường

sức lao động ở Hải Phòng.

10

- Chương 3: Phương hướng và những giải pháp chủ yếu nhằm tăng

cường vai trò nhà nước trong phát triển thị trường sức lao động ở Hải Phòng.

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VAI TRÒ NHÀ NƯỚC

TRONG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG SỨC LAO ĐỘNG

1.1. Những vấn đề chung về thị trường sức lao động.

1.1.1. Thị trường sức lao động và các yếu tố cấu thành thị trường

sức lao động.

1.1.1.1. Thị trường sức lao động.

Có rất nhiều khái niệm về thị trường sức lao động, mỗi khái niệm có

những đặc điểm riêng phụ thuộc vào những điều kiện, hoàn cảnh, vị trí nhất

định của các tổ chức hoặc các nhà khoa học đưa ra.

Theo Tổ chức lao động quốc tế (ILO) thì: “Thị trường sức lao động là

thị trường trong đó có các dịch vụ lao động được mua và bán thông qua quá

trình để xác định mức độ có việc làm của lao động, cũng như mức độ tiền

công”. Khái niệm này nhấn mạnh đến các dịch vụ lao động được xác định

thông qua việc làm được trả công.

Các nhà khoa học Mỹ cho rằng: “ Thị trường mà đảm bảo việc làm cho

người lao động và kết hợp giải quyết trong lĩnh vực việc làm thì được gọi là

thị trường sức lao động”.

Các nhà khoa học kinh tế Nga thì lại cho rằng: “Thị trường sức lao

động được hiểu như một hệ thống quan hệ xã hội, những định mức và thể chế

xã hội (trong đó có cả pháp luật), đảm bảo cho việc tái sản xuất, trao đổi và sử

dụng lao động”.

Theo một số nhà khoa học kinh tế Việt Nam thì khái niệm trên được

phát biểu: “Thị trường sức lao động là toàn bộ các quan hệ lao động được xác

lập trong lĩnh vực thuê mướn lao động (nó bao gồm các quan hệ lao động cơ

11

bản nhất như thuê mướn và sa thải lao động, tiền lương và tiền công, bảo

hiểm xã hội, tranh chấp lao động), ở đó diễn ra sự trao đổi, thoả thuận giữa

một bên là người lao động tự do và một bên là người sử dụng lao động”.

Mặc dù có nhiều quan điểm khác nhau về thị trường sức lao động, do

cách tiếp cận khác nhau, song các quan điểm trên đều thống nhất với nhau về

nội dung cơ bản để tạo nên thị trường sức lao động đó là: không gian, địa

điểm, người bán sức lao động, người mua sức lao động, giá cả sức lao động

và những ràng buộc giữa các bên tham gia thị trường này.

Thực tế cho thấy, các quốc gia phát triển kinh tế theo mô hình kinh tế

thị trường có những xuất phát điểm khác nhau; có những đặc điểm về kinh tế,

chính trị, xã hội khác nhau. Do đó, khác nhau về trình độ phát triển thị trường

sức lao động.

Mỗi nhà kinh tế có thể nghiên cứu thị trường sức lao động dưới những

góc độ riêng, nên nhận thức về thị trường sức lao động không đồng nhất. Vì

vậy, việc tồn tại những quan điểm khác nhau trong quá trình khám phá các

quy luật vận động của thị trường sức lao động là điều dễ hiểu.

Tuy nhiên, để hiểu thị trường sức lao động dưới góc độ bao quát nhất,

cần xuất phát từ quan điểm của Chủ nghĩa Mác. Theo C.Mác :‘‘ . . . Tư bản

chỉ phát sinh ở nơi nào mà người chủ tư liệu sản xuất và tư liệu sinh hoạt tìm

thấy được người lao động tù do với tư cách là bán sức lao động của mình trên

thị trường’’.

‘‘Anh ta và những chủ tiền gặp nhau trên thị trường và quan hệ với

nhau với tư cách là những người chủ hàng hóa bình đẳng với nhau, chỉ khác

nhau ở chỗ người thì mua, còn người kia thì bán và vì thế cả hai đều là những

người bình đẳng về pháp lý’’.

‘‘Lĩnh vực lưu thông hàng hóa hay trao đổi hàng hóa, trong đó việc

mua và bán sức lao động được thực hiện là các địa đàng thực sự của những

12

quyền tự nhiên của con người. Ngự trị ở đây chỉ có quyền tự do, bình đẳng,

quyền sở hữu ...’’.

Như vậy, từ sự chỉ dẫn của C.Mác có thể rút ra một số luận điểm quan

trọng về thị trường sức lao động như sau :

- Thị trường sức lao động là thị trường đặc biệt của thị trường hàng hóa

vì hàng hóa đem ra trao đổi không phải là hàng hóa thông thường mà là hàng

hóa sức lao động.

- Quan hệ trao đổi không phải là quan hệ ‘‘mua đứt bán đoạn’’ mà

được thực hiện thông qua ký kết một văn bản hợp đồng.

- Nguyên tắc trao đổi và những quy luật chi phối trên thị trường sức lao

động không khác gì thị trường hàng hóa thông thường, đó là: tự do, bình đẳng

và ngang giá. Tự do vì người mua và người bán chỉ phục tùng ý chí của mình;

bình đẳng vì họ quan hệ với nhau như ‘‘những chủ sở hữu hàng hóa và trao

đổi vật ngang giá lấy vật ngang giá’’.

Từ đó có thể rút ra : Thị trường sức lao động là một thị trường hàng

hoá, là nơi diễn ra việc trao đổi mua bán hàng hoá sức lao động, người sử

dụng và người sở hữu sức lao động trao đổi với nhau thông qua một bản hợp

đồng, trong đó xác định quyền tự do, bình đẳng của các chủ thể sở hữu và

theo nguyên tắc trao đổi ngang giá. Ở đây, giá cả của hàng hoá sức lao động

biểu hiện dưới hình thái tiền công và tiền công chịu sự điều tiết của các quy

luật thị trường, trong đó quan hệ cung và cầu lao động là cơ chế tác động trực

tiếp tới sưc thay đổi của tiền công.

Như vậy, trên thị trường sẽ hình thành những quan hệ về việc làm, nó

xác định nội dung đích thực của thị trường sức lao động như thị trường việc

làm.

Tóm lại, có thể quan niệm một cách chung nhất về thị trường sức lao

động như sau : ‘‘Thị trường sức lao động là một bộ phận của hệ thống thị

trường, trong đó diễn ra quá trình trao đổi giữa một bên là người lao động tự