Tài liệu luận văn:Hoạt động xuất khẩuThan khoáng sản Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2001 đến nay

1

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

ĐỀ TÀI: ““Hoạt động xuất khẩuThan

khoáng sản Việt Nam trong giai đoạn từ

năm 2001 đến nay.”

2

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................... 1

Chương 1. Tổng quan chung về Than khoáng sản Việt Nam 7

1.1. Than khoáng sản và lịch sử ngành Than khoáng sản Việt Nam ............. 7

1.1.1. Than khoáng sản ................................................................................. 7

1.1.2. Lịch sử phát triển của ngành Than khoáng sản Việt Nam .................... 8

1.2. Tầm quan trọng của ngành Than khoáng sản Việt Nam ...................... 18

1.2.1. Đối với nền kinh tế, xã hội ................................................................ 18

1.2.2. Than khoáng sản trong ngành năng lượng ......................................... 23

1.3. Những yếu tố kinh tế, xã hội tác động đến ngành Than khoáng sản Việt

Nam ........................................................................................................... 25

1.3.1. Vấn đề phân bố vùng mỏ và địa phương khai thác ............................ 25

1.3.2. Vấn đề thuộc nội bộ ngành Than khoáng sản .................................... 27

1.3.3. Tác động chung của nền kinh tế ........................................................ 28

1.3.4. Nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu Than khoáng sản Việt

Nam ............................................................................................................ 29

Chương 2 Thực trạng hoạt động xuất khẩu Than khoáng

sản Việt Nam trong giai đoạn từ 2001 đến nay..................... 33

2.1. Thị trường tiêu thụ Than khoáng sản thế giới trong giai đoạn hiện nay33

2.1.1. Phân bố trữ lượng Than khoáng sản trên thế giới .............................. 33

2.1.2. Xu hướng và tình hình cung – cầu Than khoáng sản trên thị trường thế

giới ............................................................................................................. 36

2.2. Tình hình sản xuất Than khoáng sản xuất khẩu Việt Nam ................... 44

2.2.1. Phân bố Than khoáng sản ở Việt Nam .............................................. 44

2.2.2. Một số đặc điểm sản phẩm Than khoáng sản Việt Nam .................... 47

2.3. Tình hình xuất khẩu Than khoáng sản của Việt Nam ........................... 49

2.3.1. Phân loại Than khoáng sản xuất khẩu của Việt Nam ......................... 49

2.3.2. Kim ngạch xuất khẩu Than khoáng sản Việt Nam ............................. 52

3

2.3.3. Thị trường xuất khẩu của Than khoáng sản Việt Nam ....................... 59

2.4. Đánh giá hoạt động xuất khẩu khoáng sản của Việt Nam..................... 66

2.4.1. Thành tựu đạt được ........................................................................... 66

2.4.2. Tồn tại và nguyên nhân trong hoạt động xuất khẩu Than khoáng sản 68

Chương 3. Kinh nghiệm quốc tế, triển vọng và giải pháp đối

với hoạt động xuất khẩu Than khoáng sản Việt Nam trong

thời gian từ nay đến 2015 ....................................................... 75

3.1. Các quy định của Chính phủ Việt Nam trong hoạt động kinh doanh

xuất khẩu Than khoáng sản ..................................................................... 75

3.2. Kinh nghiệm quốc tế về xuất khẩu Than khoáng sản ............................ 78

3.3. Triển vọng xuất khẩu Than khoáng sản Việt Nam trong thời gian tới . 81

3.3.1. Dự báo thị trường xuất khẩu Than khoáng sản .................................. 81

3.3.2. Thách thức ........................................................................................ 83

3.3.3. Mục tiêu & chiến lược phát triển của ngành Than khoáng sản Việt

Nam ............................................................................................................ 86

3.4. Giải pháp cho hoạt động xuất khẩu Than khoáng sản của Việt Nam .. 87

KẾT LUẬN ............................................................................. 96

4

LỜI MỞ ĐẦU

Tính tất yếu của đề tài

Than khoáng sản là một trong những nguồn tài nguyên khoáng sản quý

giá của quốc gia, đấy là nguồn lợi thiên nhiên ban tặng cho các quốc gia. Đối

với Việt Nam, Than khoáng sản có một vai trò hết sức quan trọng trong việc

khai thác, sử dụng và tiến hành xuất khẩu. Hàng năm, hoạt động xuất khẩu

Than khoáng sản của Việt Nam đã thu về một nguồn lợi lớn cho quốc gia, là

một trong những nhóm ngành có tỷ trọng đóng góp GDP lớn nhất của đất

nước. Ngành Than khoáng sản được coi là ngành công nghiệp hạ tầng của các

ngành công nghiệp quan trọng khác khi mà cung cấp đầu vào cho các ngành

về hóa chất, xi măng, điện và phân bón… Sự phát triển của ngành Than

khoáng sản của Việt Nam gắn liền với sự phát triển của các ngành nghề khác

trong tổng thể nền kinh tế.

Hoạt động xuất khẩu Than khoáng sản vẫn đang được tiến hành đều

đặn trong thời gian qua, nhưng có những vấn đề được đặt ra bên cạnh hoạt

động xuất khẩu đó như chất lượng hàng hóa, hàm lượng công nghệ chưa trong

sản phẩm, giá thành hàng hóa trên thị trường, thị trường xuất khẩu và quan

trọng là phải đặt hoạt động xuất khẩu đó trong chiến lược phát triển kinh tế và

an ninh năng lượng của quốc gia, với những mục tiêu cụ thể là thu được giá

trị lớn nhất từ hoạt động xuất khẩu Than khoáng sản. Với tầm quan trọng và

tính thời sự đó, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu đề tài “Hoạt động xuất

khẩuThan khoáng sản Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2001 đến nay”

Mục đích nghiên cứu

Tác giả nghiên cứu đề tài hoạt động xuất khẩu Than khoáng sản của

Việt Nam để có cái nhìn tổng quan về ngành Than khoáng sản Việt Nam, thực

5

trạng hoạt động xuất khẩu từ đấy có được những giải pháp hợp lý nhằm thu

được lợi nhuận lớn nhất từ hoạt động xuất khẩu trên cơ sở đảm bảo an ninh

năng lượng quốc gia trong hiện tại và tương lai.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài chính là hoạt động xuất khẩu Than

khoáng sản của Việt Nam, thông qua sự kiểm soát của các cơ quan liên quan

đến hoạt động xuất khẩu Than khoáng sản.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài được xác định trên hai phương diện là

không gian và thời gian. Về mặt không gian là hoạt động xuất khẩu Than

khoáng sản của Việt Nam, về mặt thời gian trong giai đoạn từ năm 2001 đến

nay.

Phương pháp nghiên cứu

Đề tài sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp các nguồn số liệu; so

sánh, đối chiếu sự phát triển của ngành Than khoáng sản nói chung và hoạt

động xuất khẩu Than khoáng sản nói riêng với tình hình chung của sự phát

triển kinh tế Việt Nam và thế giới. Cùng với việc sử dụng phương pháp so

sánh và đối chiếu giữa các thời kỳ phát triển của ngành Than khoáng sản Việt

Nam.

Kết cấu đề tài gồm 3 chương:

Chương 1: Tổng quan chung về ngành Than khoáng sản Việt Nam

Chương 2: Thực trạng hoạt động xuất khẩu Than khoáng sản của Việt

Nam trong giai đoạn 2001 đến nay

Chương 3: Kinh nghiệm quốc tế, triển vọng và giải pháp đối với hoạt

động xuất khẩu Than khoáng sản Việt Nam từ nay đến năm

2015.

6

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN CHUNG

VỀ THAN KHOÁNG SẢN VIỆT NAM

7

Chương 1.

Tổng quan chung về Than khoáng sản Việt Nam

1.1. Than khoáng sản và lịch sử ngành Than khoáng sản Việt Nam

1.1.1. Than khoáng sản

Than khoáng sản là một trong những tài nguyên khoáng sản trong lòng

đất của quốc gia, cùng với các loại khoáng sản khác như: Đồng, chì, kẽm,

thiếc…đã tạo thành một nguồn tài nguyên khoáng sản đa dạng phong phú và

có giá trị của Việt Nam.

Than khoáng sản là một trong những loại nhiên liệu hóa thạch được

hình thành ở các hệ sinh thái đầm lầy, các xác cây cối thực vật được nước

và bùn lưu giữ khỏi bị oxi hóa và phân hủy bởi sinh vật mà hình thành

nên Than đá ngày nay. Thành phần chính của Than khoáng sản là chất

Cacbon, ngoài ra còn có các chất khác như lưu huỳnh, nên Than có tính

năng là đốt cháy tốt và sinh ra lượng nhiệt lớn, vì vậy Than khoáng sản là

nguồn nguyên liệu sản xuất điện năng lớn nhất thế giới. Hiện nay, lượng

Than được khai thác trên thế giới và Việt Nam được sử dụng trong các

ngành năng lượng, phục vụ sản xuất nhà máy nhiệt điện và các ngành

công nghiệp sử dụng chất đốt… Than đang được khai thác từ các mỏ

Than lộ thiên hay các hầm lò nằm sâu dưới lòng đất.

Ngày nay, với trình độ công nghệ hiện đại, công tác thăm dò và

khai thác đã giúp con người phát hiện ra nhiều tài nguyên khoáng sản có

giá trị đồng thời khai thác có hiệu quả hơn đối với nguồn tài sản quốc gia

này. Việt Nam được đánh giá là có nguồn dự trữ Than đá đáng kể và có

giá trị về mặt kinh tế, trong tài nguyên về khoáng sản thì Than đá là

nguồn tài nguyên có trữ lượng và hiệu quả kinh tế lớn nhất. Theo Cơ quan

8

Năng lượng quốc tế thì trữ lượng Than hiện nay trên thế giới rất lớn,

khoảng 910 tỷ tấn, đủ cho sản xuất trong 155 năm với tốc độ như hiện nay

và nếu như không có sự đột biến nào thì nhu cầu sử dụng Than trên thế

giới sẽ tăng gấp 3 lần từ nay đến năm 2050. Theo các cuộc thăm dò và

khai thác thì Than hiện diện ở khắp nơi trên thế giới và được sử dụng chủ

yếu trong các nhà máy nhiệt điện, sản xuất xi măng, phục vụ các ngành

công nghiệp và nhu cầu sinh hoạt của người dân, nhưng được sử dụng lớn

nhất là trong các nhà máy nhiệt điện, do đó 40% lượng điện được sản xuất

trên toàn cầu là từ các nhà máy nhiệt điện dùng Than.

1.1.2. Lịch sử phát triển của ngành Than khoáng sản Việt Nam

Ngành Than Việt Nam đã có lịch sử khai thác hơn 100 năm, trải qua 72

năm truyền thống vẻ vang, từ cuộc tổng bãi công ngày 12/11/1936 của hơn 3

vạn thợ mỏ đã giành được thắng lợi rực rõ, đánh dấu mốc son chói lói trong

trang sử hào hùng đấu tranh cách mạng vì sự nghiệp giải phóng giai cấp, giải

phóng vùng mỏ góp phần to lớn vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, giành lại

độc lập tự do cho Tổ quốc. Trải qua quá trình hình thành, hoạt động và phát

triển của ngành, dù trong bất kỳ hoàn cảnh khó khăn gian khổ nào, người thợ

mỏ Việt Nam vẫn phát huy bản lĩnh sáng tạo và tinh thần đoàn kết, dũng cảm,

luôn tiên phong đi đầu, tạo nên nhiều chiến công xuất sắc trong chiến đấu

chống giặc ngoại xâm cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Trong chặng đường đã đi qua, ngành Than Việt Nam đã gặp không ít

những khó khăn và thăng trầm trong lịch sử phát triển, đặc biệt là thời kỳ

bước vào công cuộc đổi mới của đất nước và những năm đầu của thập niên

90, nạn khai thác Than trái phép phát triển tràn lan đã dẫn đến nhiều hậu quả

đối với ngành Than và xã hội, tình trạng tài nguyên môi trường vùng mỏ Than

9

bị hủy hoại, trật tự xã hội phức tạp, công nhân thiếu việc làm, ngành Than đã

phải cắt giảm sản xuất… với những khó khăn đó đã đẩy ngành Than của Việt

Nam vào tình trạng khủng hoảng và suy thoái nghiêm trọng trong một thời

gian.

Trong giai đoạn trưởng thành và phát triển từ 1985 đến năm 1994,

ngành Than Việt Nam đã có những bước đầu thành công trong việc khai thác

tập trung tại các khu mỏ, việc đầu tư trang thiết bị, máy móc tại các hầm mỏ

nên sản lượng khai thác và tiêu thụ đã được phản ánh qua kết quả kinh doanh

của ngành.

Bảng 1.1: Tình hình sản xuất và kinh doanh Than khoáng sản của

Việt Nam trong giai đoạn 1985 – 1988

(Đơn vị: 1000 tấn)

1985 1986 1987 1988

Than nguyên khai 6295 6855 7690 7605

Than tiêu thụ 5689 6120 6340 5657

- Xuất khẩu 640 620 201 314

- Tiêu thụ nội địa 5049 5500 6139 5343

(Nguồn: Số liệu lịch sử ngành Than – Bộ Năng lượng)

Cho đến những năm 1988, nhờ sự quan tâm của Đảng và Nhà

nước, sự giúp đỡ từ Liên Xô nên ngành Than đã đầu tư vào cơ sở hạ

tầng, các mỏ lộ thiên lớn cùng các hầm lò được xây dựng, cải tạo và mở

rộng. Trong thời gian này, ngành Than hoạt động theo cơ chế bao cấp,

nhận kế hoạch sản xuất từ nhà nước và giao nộp sản phẩm cho nhà nước.

Nhờ có được sự quan tâm đúng lúc khó khăn nên ngành Than đã có được

một số kết quả ban đầu trong quá trình sản xuất và kinh doanh Than sản

phầm.

10

Bảng 1.2: Tình hình sản xuất và kinh doanh Than khoáng sản của

Việt Nam trong giai đoạn những năm 1989 – 1994

Đơn vị: 1000 tấn

1989 1990 1991 1992 1993 1994

Than nguyên khai 4221 5198 4895 5226 5835 7575

Than tiêu thụ 3873 4091 4128 4852 5351 6000

- Xuất khẩu 528 676 920 132 182 215

- Tiêu thụ nội

địa

3345 3415 3208 3528 3526 3850

(Nguồn: Số liệu lịch sử ngành Than – Bộ Năng lượng)

Trong giai đoạn 1985 – 1988, ngành Than đã đạt được nhiều kết quả

cao trong việc khai thác và tiêu thụ Than, đỉnh điểm của giai đoạn này là hai

năm 1987 và năm 1988, riêng trong năm 1987 đã công ty khai thác được 7690

nghìn tần Than, tăng hơn 20% so với lượng Than khai thác được trong năm

1985 và tăng 835 nghìn tấn so với năm trước 1986. Với lượng Than khai thác

tăng lên qua các năm nên lượng Than tiêu thụ trong nước và xuất khẩu cũng

không ngừng tăng lên hàng năm trong giai đoạn, lượng Than sử dụng cho các

nhà máy nhiệt điện trong nước chiếm 34% - 50% trong tổng số Than được

tiêu thụ nội địa. Trong năm 2008, toàn ngành Than đã bốc 29,2 triệu m3 đất

và đã khai thác được 7605 nghìn tấn Than nguyên khai, sàng tuyển được 6304

nghìn tấn Than sạch để đưa đi tiêu thụ trên thị trường.

Nhưng từ năm 1989, tổ điện của nhà máy thủy điện Hòa Bình lần lượt

được đưa vào vận hành sử dụng và nền kinh tế Việt Nam bị khủng hoảng thì

nhu cầu sử dụng Than bị suy giảm, lượng Than khai thác từ lòng đất cũng

giảm sút so với các năm trước đó dẫn đến tình trạng giảm sút trong kinh

doanh và tiêu thụ của ngành Than Việt Nam. Có thể nói trong giai đoạn 1991-

1994 là giai đoạn khủng hoảng nhất của ngành Than, khi mà nạn khai thác