Tài liệu Luận văn: “Hoàn thiện cơ chế quản lý tiền lương, thu nhập trong các doanh nghiệp Nhà nước”

TRƯỜNG..........................

KHOA……………………

BÁO CÁO TỐT NGHIỆP

ĐỀ TÀI

Hoàn thiện cơ chế quản lý

tiền lương, thu nhập trong

các doanh nghiệp Nhà nước

1

LỜI NÓI ĐẦU

Hiện nay, nước ta đang phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần

vận động theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước thì các doanh

nghiệp Nhà nước nổi lên là một bộ phận quan trọng, là chỗ dựa để kinh tế Nhà

nước giữ vai trò chủ đạo. Thông qua nó, Nhà nước thực hiện chức năng điều tiết

vĩ mô nền kinh tế, đảm bảo cho nền kinh tế phát triển theo định hướng XHCN.

Trong khi đó một số doanh nghiệp Nhà nước còn có nhiều tiêu cực, làm ăn

không có hiệu quả và thua lỗ. Vì vậy một yêu cầu đặt ra là phải làm sao để các

doanh nghiệp Nhà nước - các doanh nghiệp nắm giữ các ngành, các lĩnh vực

trọng yếu của nền kinh tế có thể phát triển một cách vững mạnh và thực sự trở

thành một lực lượng vật chất hùng mạnh.

Để có thể đứng vững và phát huy vai trò to lớn của mình trong nền kinh tế

thị trường, các doanh nghiệp Nhà nước phải làm ăn thật sự hiệu quả mà trước

hết là phải quản lý, sử dụng tốt các nguồn đầu vào. Do đó việc quản lý tốt tiền

lương, thu nhập - một trong những chi phí đầu vào là hết sức cần thiết, làm sao

để sử dụng hiệu quả nhất chi phí tiền lương, phát huy được vai trò đòn bẩy kinh

tế của tiền lương.

Trong thời gian vừa qua vấn đề quản lý tiền lương, thu nhập trong các

doanh nghiệp Nhà nước mặc dù đã được nhiều nhà quản lý, nghiên cứu đề cập

đến nhưng do tiền lương một mặt là vấn đề hết sức phức tạp và nhạy cảm, mặt

khác tiền lương trong cơ chế thị trường vẫn là một vấn đề mới nên việc đưa ra

các chính sách, giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý tiền lương, thu nhập

trong các doanh nghiệp Nhà nước là vấn đề có ý nghĩa quan trọng và cần thiết

trong giai đoạn hiện nay. Nó có liên quan chặt chẽ đến động lực phát triển và

tăng trưởng kinh tế, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước, khai thác các khả

năng tiềm tàng từ mỗi người lao động.

Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề và được sự giúp đỡ nhiệt tình

của tập thể cán bộ Vụ Tiền lương - Tiền công - Bộ Lao động - Thương binh và

2

Xã hội, đặc biệt là sự hướng dẫn tận tình của thầy giáo GS.TS Phạm Đức

Thành, tôi đã đi sâu nghiên cứu đề tài: “Hoàn thiện cơ chế quản lý tiền lương,

thu nhập trong các doanh nghiệp Nhà nước”.

Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài gồm ba phần chính như sau:

Phần I: Ý nghĩa của việc hoàn thiện cơ chế quản lý tiền lương, thu nhập

trong các doanh nghiệp Nhà nước.

Phần II: Thực trạng cơ chế quản lý tiền lương, thu nhập trong các

doanh nghiệp Nhà nước.

Phần III: Một số giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý

tiền lương, thu nhập trong các doanh nghiệp Nhà nước.

Tôi đã cố gắng trình bày vấn đề một cách khái quát và đầy đủ nhất. Tuy

nhiên, đây là một vấn đề phức tạp và do kiến thức, kinh nghiệm còn nhiều hạn

chế nên bài viết khó tránh khỏi khiếm khuyết. Rất mong nhận được những ý

kiến góp ý để tôi có thể nắm bắt vấn đề toàn diện hơn nữa và vững vàng hơn,

hoàn thiện hơn trong những lần viết sau.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

3

PHẦN I

Ý NGHĨA CỦA VIỆC HOÀN THIỆN CƠ CHẾ QUẢN LÝ TIỀN LƯƠNG,

THU NHẬP TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC.

I. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TIỀN LƯƠNG, THU NHẬP VÀ QUẢN LÝ

TIỀN LƯƠNG, THU NHẬP TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC

1. Lý luận chung về tiền lương, thu nhập

1.1. Khái niệm, bản chất của tiền lương, thu nhập

Từ khi sức lao động trở thành hàng hoá, xuất hiện thị trường sức lao động

(hay còn gọi là thị trường lao động) thì khái niệm tiền lương xuất hiện. Tiền

lương là một phạm trù kinh tế - xã hội, thể hiện kết quả của sự trao đổi trên thị

trường lao động.

Để có thể tiền hành sản xuất, cần có sự kết hợp của hai yếu tố cơ bản là

lao động và vốn. Vốn thuộc quyền sở hữu của một bộ phận dân cư trong xã hội,

còn một bộ phận dân cư khác, do không có vốn, chỉ có sức lao động họ phải đi

làm thuê cho những người có vốn, đổi lại họ được nhận một khoản tiền, gọi là

tiền lương( hay tiền công). Như vậy khái niệm "tiền lương" xuất hiện khi có sự

sử dụng sức lao động của một bộ phận dân cư trong xã hội một cách có tổ chức

và đều đặn bởi một bộ phận dân cư khác. Tiền lương, tiền công được hiểu là

giá cả sức lao động, nó là biểu hiện bằng tiền của giá trị sức lao động.

Xét trong mối quan hệ lao động thì tiền lương là giá cả sức lao động,

được hình thành thông qua sự thoả thuận giữa người sử dụng sức lao động và

người lao động phù hợp với quan hệ cung cầu lao động trên thị trường. Vậy giá

cả sức lao động do cái gì quyết định, do lượng hao phí lao động xã hội cần thiết

hay do cung cầu trên thị trường quyết định? Chúng ta phải hiểu là cơ sở của giá

cả sức lao động là do lượng hao phí lao động xã hội cần thiết quyết định (còn

gọi là giá trị sức lao động), còn sự biến động trên thị trường của giá cả sức lao

động xoay quanh giá trị sức lao động là do quan hệ cung cầu quyết định.

4

Ta có thể đi đến một khái niệm đầy đủ về tiền lương, tiền lương là biểu

hiện bằng tiền của giá trị sức lao động, là giá cả yếu tố sức lao động mà

người sử dụng sức lao động phải trả cho người cung ứng sức lao động, tuân

theo nguyên tắc cung cầu, giá cả của thị trường và pháp luật hiện hành của

Nhà nước.

Để có một khái niệm mang tính pháp lý về tiền lương, Điều 55 Bộ luật

Lao động có ghi: "Tiền lương của người lao động do hai bên thoả thuận trong

hợp đồng lao động và được trả theo năng suất lao động, chất lượng và hiệu quả

công việc. Mức lương của người lao động không được thấp hơn mức lương tối

thiểu do Nhà nước quy định".

Trong điều kiện của nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần như ở nước ta

hiện nay, phạm trù tiền lương được thể hiện cụ thể trong từng thành phần và

khu vực kinh tế.

Trong thành phần kinh tế Nhà nước và khu vực hành chính sự nghiệp,

tiền lương là số tiền mà các doanh nghiệp, các cơ quan, tổ chức của Nhà nước

trả cho người lao động theo cơ chế và chính sách của Nhà nước và được thể

hiện trong hệ thống thang, bảng lương do Nhà nước quy định.

Trong các thành phần và khu vực kinh tế ngoài quốc doanh, tiền lương

chịu sự tác động và chi phối rất lớn của thị trường và thị trường lao động. Tiền

lương trong khu vực này dù vẫn nằm trong khuôn khổ pháp luật và theo những

chính sách của Chính phủ, nhưng được quyết định theo sự thoả thuận trực tiếp

giữa chủ và thợ, những "mặc cả" cụ thể giữa một bên là làm thuê và một bên đi

thuê thông qua hợp đồng lao động.

Cùng với phạm trù tiền lương, chúng ta còn có các phạm trù khác như:

tiền công, thu nhập, chúng cùng mang bản chất với tiền lương tức là đều biểu

hiện bằng tiền của giá trị sức lao động.

Nhưng giữa tiền lương và tiền công có sự phân biệt nhất định. Trước đây

hai khái niệm này khác nhau về cả nội dung và đối tượng chi trả. Khái niệm tiền

lương được sử dụng trong khu vực quốc doanh, nó là phần trả trực tiếp cho

5

người lao động, ngoài tiền lương được trả bằng tiền người lao động còn nhận

được phần phân phối gián tiếp bằng hiện vật thông qua tem, phiếu và một số

chính sách phúc lợi như chính sách nhà ở, bảo hiểm xã hôi, khám chữa bệnh...

Tiền công được dùng cho các đối tượng còn lại ngoài Kinh tế quốc doanh, nó

bao gồm cả phần trả trực tiếp và gián tiếp cho người lao động. Nói khác đi tiền

công chính là tiền lương đã được tiền tệ hóa.

Hiện nay tiền lương và tiền công dường như không còn sự tách biệt, đều

là giá cả sức lao động nhưng vẫn còn thói quen quan niệm tiền lương gắn với

khu vực kinh tế quốc doanh và tiền công gắn với khu vực kinh tế ngoài quốc

doanh.

Nhưng dù tiền lương hay tiền công cũng đều phải đảm bảo các yêu cầu

sau :

+ Tái sản xuất giản đơn và tái sản xuất sức lao động mở rộng

+ Thúc đẩy tăng năng suất lao động

+ Phù hợp với cung cầu lao động

Trong khái niệm tiền lương cần phân biệt giữa tiền lương danh nghĩa và

tiền lương thực tế. Tiền lương danh nghĩa là số tiền người lao động trực tiếp

nhận được từ phía người sử dụng lao động trả cho công việc họ làm, còn tiền

lương thực tế được hiểu là lượng hàng hóa, dịch vụ cần thiết mà người lao động

hưởng lương mua được bằng lượng tiền lương danh nghĩa của họ.

Như vậy tiền lương thực tế không chỉ phụ thuộc vào tiền lương danh

nghĩa mà còn phụ thuộc vào giá cả hàng hoá, dịch vụ cần thiết. Mối quan hệ

giữa tiền lương danh nghĩa và tiền lương thực tế được thể hiện thông qua công

thức :

Itldn

Itltt =

Igc

Trong đó :

Itltt : là chỉ số tiền lương thực tế

Itldn : là chỉ số tiền lương danh nghĩa

6

Igc : là chỉ số giá cả

Thu nhập có cùng bản chất với tiền lương nhưng được hiểu với nghĩa

rộng hơn, thu nhập của một người lao động là tất cả những khoản thu mà người

lao động đó nhận được từ việc cung ứng sức lao động của mình, bao gồm cả

tiền lương (hay tiền công), tiền thưởng, tiền ăn ca...

1.2. Các chức năng cơ bản của tiền lương:

1.2.1. Thước đo giá trị của lao động

Do lao động là hoạt động chính của con người và là đầu vào của mọi qúa

trình sản xuất trong xã hội, tiền lương là hình thái cơ bản của thù lao lao động

thể hiện giá trị của khối lượng sản phẩm và dịch vụ mà người lao động nhận

được trên cơ sở trao đổi sức lao động. Hiểu theo cách này, tiền lương bị chi

phối bởi quy luật giá trị và phân phối theo lao động.

1.2.2. Duy trì và phát triển sức lao động

Tiền lương là bộ phận thu nhập chính của người lao động nhằm thoả mãn

phần lớn các nhu cầu về văn hoá và vật chất của người lao động. Mức độ thoả

mãn các nhu cầu của người lao động phần lớn được căn cứ vào độ lớn của các

mức tiền lương. Độ lớn của tiền lương phải tạo ra các điều kiện cần thiết để bảo

đảm tái sản xuất sức lao động giản đơn và mở rộng sức lao động cho người lao

động và gia đình họ. Hiểu theo cách này tiền lương bị chi phối bởi quy luật tái

sản xuất sức lao động. Có nghĩa là trong một chừng mực nhất định, cần thiết

phải bảo đảm mức lương tối thiểu cho người lao động không phụ thuộc vào

hiệu quả lao động của họ. Bên cạnh đó, các mức tiền lương tăng không ngừng

sẽ có tác động nâng cao khả năng tái sản xuất sức lao động, tạo điều kiện nâng

cao chất lượng lao động và các giá trị khác của người lao động.

1.2.3. Kích thích lao động.

Các mức tiền lương và cơ cấu tiền lương là các đòn bẩy kinh tế rất quan

trọng để định hướng quan tâm và động cơ trong lao động của người lao động.

Khi độ lớn của tiền lương phụ thuộc vào hiệu quả sản xuất kinh doanh, khi khối

lượng các tư liệu sinh hoạt của người lao động phụ thuộc trực tiếp vào độ lớn

7

của các mức tiền lương thì người lao động sẽ quan tâm trực tiếp đến kết quả

hoạt động của họ. Nâng cao hiệu quả lao động là nguồn gốc để tăng thu nhập,

tăng khả năng thoả mãn nhu cầu của người lao động. Hiểu theo cách này, tiền

lương bị chi phối bởi quy luật không ngừng thoả mãn các nhu cầu sinh hoạt và

không ngừng nâng cao năng suất lao động. Nguyện vọng không ngừng thoả

mãn các nhu cầu sinh hoạt được thể hiện trong việc không ngừng nâng cao hiệu

quả lao động, không ngừng nâng cao năng suất lao động, tăng hiệu quả lao

động.

1.2.4. Kích thích kinh tế phát triển và thúc đẩy sự phân công lao động trên

toàn bộ nền kinh tế

Trên lĩnh vực vĩ mô, tổng mức tiền lương quyết định tổng cầu về hàng hoá

và dịch vụ cần thiết phải sản xuất. Do vậy, việc tăng các mức tiền lương có tác

dụng kích thích tăng sản xuất, qua đó tăng nhu cầu về lao động.

Bên cạnh đó, sự chênh lệch tiền lương giữa các ngành, các nghề thúc đẩy

sự phân công và bố trí lao động cũng như các biện pháp nâng cao năng suất lao

động.

1.2.5. Chức năng xã hội của tiền lương

Cùng với việc không ngừng nâng cao năng suất lao động, tiền lương là

yếu tố kích thích không ngừng hoàn thiện các mối quan hệ lao động. Việc gắn

tiền lương với hiệu quả của người lao đọng và đơn vị kinh tế sẽ thúc đẩy mối

quan hệ hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau để đạt được các mức tiền lương cao nhất. Bên

cạnh đó, tạo tiền đề cho sự phát triển toàn diện của con người và thúc đẩy xã hội

phát triển theo hướng dân chủ hoá và văn minh hoá.

Tóm lại, tiền lương là một phạm trù kinh tế tổng hợp và là đòn bẩy kinh tế

rất quan trọng đến sản xuất, đời sống và các mặt khác của nền kinh tế xã hội,

tiền lương được trả đúng đắn có tác dụng: (1) đảm bảo tái sản xuất sức lao

động và không ngừng nâng cao đời sống vật chất và văn hoá cho người lao

động; (2) là một yếu tố quan trọng để nâng cao năng suất lao động; (3) tạo điều