Tài liệu Chương 1: Dầu bôi trơn pdf

D−¬ng ViÕt C−êng D−¬ng ViÕt C−êng

BM. Läc – Hãa dÇu S¶n phÈm dÇu má & Phô gia 1

Ch−¬ng 1

DÇu b«i tr¬n

1.1 Tæng quan

DÇu b«i tr¬n lµ vËt liÖu quan träng trong nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia. TÊt c¶

c¸c m¸y mãc, thiÕt bÞ ë c¸c d¹ng vµ c¸c kÝch cì kh¸c nhau sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn

®−îc chøc n¨ng cña m×nh hiÖu qu¶ nÕu kh«ng cã c¸c lo¹i dÇu b«i tr¬n thÝch hîp. Do

®ã cã rÊt nhiÒu chñng lo¹i tõ dÇu b«i tr¬n cã cÊp chÊt l−îng thÊp ®Õn rÊt cao ®−îc

dïng nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu sö dông tõ ®Æc biÖt ®Õn c¸c lo¹i dÇu ®a dông, dïng

réng r?i trong nhiÒu lÜnh vùc.

C¸c n−íc trªn thÕ giíi s¶n xuÊt dÇu b«i tr¬n theo c¸c tiªu chuÈn, quy ®Þnh

riªng phï hîp víi ®iÒu kiÖn sö dông m¸y mãc ë n−íc ®ã. Th«ng th−êng viÖc b«i

tr¬n m¸y mãc ph¶i sö dông dÇu do nhµ chÕ t¹o ra chóng quy ®Þnh.

§Êt n−íc ta sau nhiÒu n¨m ®æi míi, cïng víi xu thÕ héi nhËp quèc tÕ diÔn ra

nhanh chãng, nªn hiÖn nay ®ang sö dông rÊt nhiÒu m¸y mãc do c¸c n−íc kh¸c nhau

s¶n xuÊt. Trong thùc tÕ, viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ dÇu b«i tr¬n mµ nhµ chÕ t¹o

®Ò ra lµ rÊt khã kh¨n. V× vËy ®Ó b«i tr¬n c¸c lo¹i m¸y mãc, thiÕt bÞ do c¸c h?ng cña

n−íc kh¸c nhau chÕ t¹o, chóng ta cã thÓ thay thÕ b»ng c¸c lo¹i dÇu b«i tr¬n cã c¸c

tÝnh n¨ng t−¬ng ®−¬ng víi dÇu mì mµ c¸c h?ng chÕ t¹o quy ®Þnh.

V× vËy, viÖc sö dông vËt liÖu b«i tr¬n nãi chung, dÇu mì b«i tr¬n nãi riªng vµ

quy tr×nh b«i tr¬n phï hîp víi quy ®Þnh cña nhµ chÕ t¹o thiÕt bÞ, sÏ gãp phÇn rÊt lín

®¶m b¶o cho m¸y mãc, thiÕt bÞ ho¹t ®éng æn ®Þnh, gi¶m chi phÝ b¶o d−ìng, n©ng

cao tuæi thä sö dông vµ ®é tin cËy cña chóng trong nÒn kinh tÕ.

- DÇu mì b«i tr¬n cã bèn chøc n¨ng c¬ b¶n, ®ã lµ:

+ Lµm gi¶m ma s¸t, gi¶m c−êng ®é mµi mßn, ¨n mßn cña c¸c bÒ mÆt ma s¸t

nh»m ®¶m b¶o cho ®éng c¬, m¸y mãc ®¹t c«ng suÊt tèi ®a.

+ Lµm s¹ch, chèng tÊt c¶ c¸c lo¹i mµi mßn ®Ó ®¶m b¶o tuæi thä sö dông cña

®éng c¬.

+ Lµm m¸t

+ Lµm kÝn

B«i tr¬n lµ biÖn ph¸p lµm gi¶m ma s¸t ®Õn møc thÊp nhÊt, b»ng c¸ch t¹o ra

gi÷a bÒ mÆt ma s¸t mét líp chÊt (chÊt b«i tr¬n). ChÊt b«i tr¬n cã thÓ ë d¹ng láng

(dÇu nhên hay cßn gäi lµ dÇu nhít), d¹ng ®Æc (mì b«i tr¬n) hay ë d¹ng r¾n......

Trong sè ®ã chiÕm ®a phÇn lµ chÊt b«i tr¬n d¹ng láng, kÕ ®Õn lµ chÊt b«i tr¬n d¹ng

®Æc, sau cïng lµ d¹ng r¾n. ChÊt b«i tr¬n d¹ng nµy th−êng chiÕm rÊt Ýt vµ chØ ¸p dông

trong mét vµi tr−êng hîp riªng biÖt nh− b«i tr¬n c¸c æ trôc cã nhiÖt ®é rÊt cao hoÆc

trong ch©n kh«ng, nh÷ng n¬i nµy kh«ng thÓ dïng dÇu hay mì b«i tr¬n ®−îc.

D−¬ng ViÕt C−êng D−¬ng ViÕt C−êng

BM. Läc – Hãa dÇu S¶n phÈm dÇu má & Phô gia 2

- §Ó ®¶m b¶o cho dÇu b«i tr¬n cã thÓ thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng nªu trªn,

dÇu b«i tr¬n ph¶i cã phÈm chÊt tèt. Cô thÓ lµ dÇu b«i tr¬n ph¶i cã tÝnh b¸m dÝnh tèt,

ph¶i cã ®é nhít thÝch hîp, ph¶i cã ®é bÒn ho¸ häc, c¬ häc, sinh häc..., ph¶i cã ®é

dÉn nhiÖt tèt, kh«ng g©y ¨n mßn ho¸ häc, tÈy röa ph©n t¸n tèt c¸c cÆn, muéi... sinh

ra trong qu¸ tr×nh sö dông ®éng c¬, thiÕt bÞ.

- ViÖc lùa chän, sö dông dÇu b«i tr¬n thÝch hîp ®ãng vai trß hÕt søc quan

träng trong viÖc ®¶m b¶o cho dÇu b«i tr¬n thùc hiÖn ®−îc c¸c chøc n¨ng cña m×nh

mét c¸ch tèt nhÊt. C¬ së quan träng ®Ó lùa chän dÇu b«i tr¬n thÝch hîp lµ dùa vµo

nguyªn lý b«i tr¬n:

+ §èi víi c¸c chi tiÕt lµm viÖc cã chuyÓn ®éng nhanh cÇn dïng dÇu cã ®é

nhít thÊp vµ ng−îc l¹i.

+ Khe hë gi÷a c¸c mÆt tiÕt lµm viÖc cµng lín th× dÇu b«i tr¬n cµng cÇn cã ®é

nhít cao.

+ NhiÖt ®é lµm viÖc cao th× dïng dÇu cã ®é nhít cao.

+ Sè vßng quay lín, ¸p suÊt trªn trôc nhá th× dïng dÇu cã ®é nhít thÊp.

+ ¸p suÊt trªn trôc lín, sè vßng quay nhá th× dïng dÇu cã ®é nhít cao.

+ Ph¹m vi thay ®æi nhiÖt ®é lín th× dïng dÇu cã tÝnh nhiÖt nhít tèt (chØ sè ®é

nhít cao)

+ M«i tr−êng lµm viÖc tiÕp xóc víi kh«ng khÝ, khÝ ch¸y ë nhiÖt ®é cao th×

dïng dÇu cã tÝnh chèng oxy ho¸ vµ chèng ¨n mßn.

+ M«i tr−êng lµm viÖc tiÕp xóc víi n−íc vµ h¬i n−íc th× chän dÇu cã tÝnh

chèng t¹o nhò vµ chèng t¹o bät.

+ Thêi gian sö dông dÇu l©u, chän dÇu cã tÝnh chèng oxy ho¸ tèt, tÝnh æn

®Þnh cao.

- Nguyªn liÖu chñ yÕu ®Ó s¶n xuÊt dÇu mì nhên lµ dÇu má vµ dÇu thùc vËt.

DÇu gèc ®−îc s¶n xuÊt tõ dÇu má th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh chÕ biÕn ®−îc gäi lµ dÇu

gèc kho¸ng vµ dÇu cã nguån gèc tõ thùc vËt ®−îc tæng hîp qua c¸c qu¸ tr×nh tæng

hîp hãa häc ®−îc gäi lµ dÇu gèc tæng hîp. Thµnh phÇn c¬ b¶n cña dÇu b«i tr¬n lµ

dÇu gèc vµ c¸c phô gia ®−îc pha trén ®Ó n©ng cao chÊt l−îng cña dÇu b«i tr¬n. B¶n

chÊt cña dÇu th« vµ qu¸ tr×nh chÕ biÕn sÏ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt vËt lý vµ ho¸ häc cña

dÇu gèc t¹o thµnh.

1.2 DÇu gèc

DÇu gèc kho¸ng ®−îc sö dông pha chÕ dÇu b«i tr¬n thÝch hîp chñ yÕu thu

®−îc tõ qu¸ tr×nh ch−ng cÊt ch©n kh«ng s¶n phÈm ®¸y cña th¸p ch−ng cÊt khÝ quyÓn.

DÇu gèc kho¸ng th−êng chøa c¸c lo¹i hydrocacbon sau ®©y:

- Parafin m¹ch th¼ng vµ m¹ch nh¸nh;

- Hydrocacbon no ®¬n vµ ®a vßng (naphten) cã cÊu tróc vßng xyclohexan g¾n

D−¬ng ViÕt C−êng D−¬ng ViÕt C−êng

BM. Läc – Hãa dÇu S¶n phÈm dÇu má & Phô gia 3

víi m¹ch nh¸nh parafin.

- Hydrocacbon th¬m ®¬n vßng vµ ®a vßng chñ yÕu chøa c¸c m¹ch nh¸nh

ankyl.

- C¸c hîp chÊt chøa vßng naphten, vßng th¬m vµ m¹ch nh¸nh ankyl trong

cïng mét ph©n tö.

- C¸c hîp chÊt h÷u cã chøa c¸c dÞ nguyªn tè, chñ yÕu lµ c¸c hîp chÊt chøa

l−u huúnh, oxi vµ vµ nit¬.

C¸c parafin m¹ch th¼ng, dµi lµ lo¹i s¸p r¾n nªn hµm l−îng chóng trong dÇu

b«i tr¬n ph¶i gi¶m tíi møc tèi thiÓu, ®Æc biÖt lµ ®èi víi dÇu b«i tr¬n sö dông ë nhiÖt

®é thÊp. Trong khi ®ã, c¸c parafin m¹ch nh¸nh l¹i lµ thµnh phÇn rÊt tèt cho dÇu b«i

tr¬n v× chóng cã ®é æn ®Þnh nhiÖt vµ tÝnh nhiÖt nhít tèt. M¹ch nh¸nh cµng dµi th×

®Æc tÝnh nµy c¸c thÓ hiÖn râ rµng h¬n h¬n ®èi víi c¸c parafin m¹ch nh¸nh. T−¬ng tù

nh− vËy ®èi víi hydrocacbon vßng no vµ vßng th¬m. Cã thÓ nãi r»ng c¸c tÝnh chÊt

mong muèn nµy còng cã ë c¶ c¸c hydrocacbon vßng naphten vµ vßng th¬m, lµ

nh÷ng lo¹i cã tØ lÖ sè vßng trong ph©n tö thÊp nh−ng m¹ch nh¸nh l¹i dµi vµ mang

tÝnh parafin.

Sè vßng ng−ng tô cµng nhiÒu mµ m¹ch nh¸nh parafin cµng ng¾n th× tÝnh chÊt

nhiÖt nhít cña c¸c hydrocacbon cµng kÐm vµ cµng kh«ng thÝch hîp ®Ó lµm dÇu b«i tr¬n.

§Ó ®¸p øng yªu cÇu vµ n©ng cao chÊt l−îng cña dÇu gèc, dÇu gèc cÇn ®−îc

chÕ biÕn s©u khi thu ®−îc tõ c¸c ph©n ®o¹n cña th¸p ch−ng cÊt ch©n kh«ng nh− c¸c

qu¸ tr×nh: chiÕt, t¸ch, hydrotreating.... nh»m lo¹i bá c¸c cÊu tö kh«ng mong muèn

khái dÇu gèc. ViÖc lùa chän dÇu gèc ®Ó pha chÕ dÇu b«i tr¬n phô thuéc vµo ®é nhít,

møc ®é tinh chÕ, ®é æn ®Þnh nhiÖt vµ kh¶ n¨ng t−¬ng hîp víi c¸c chÊt kh¸c nhau

(chÊt phô gia) hoÆc vËt liÖu mµ dÇu b«i tr¬n sÏ tiÕp xóc trong qu¸ tr×nh sö dông.

C«ng nghÖ s¶n xuÊt dÇu gèc bao gåm c¸c b−íc sau:

- Ch−ng cÊt ch©n kh«ng

- T¸ch nhùa, asphalten

- T¸ch aromatic

- T¸ch parafin

- Xö lý b»ng hydro

Nh×n chung, dÇu gèc kho¸ng lµ thµnh phÇn chñ yÕu dïng ®Ó pha chÕ dÇu b«i

tr¬n, tuy vËy c¸c tÝnh chÊt cña dÇu gèc kho¸ng kh«ng ®ñ ®Ó cung cÊp tÝnh n¨ng b«i

tr¬n thÝch hîp cho tÊt c¶ c¸c lo¹i ®éng c¬, m¸y mãc, thiÕt bÞ. V× dÇu gèc kho¸ng vÒ

c¬ b¶n cã thµnh phÇn hãa häc t−¬ng tù nhau, ®iÒu nµy lµm h¹n chÕ c¸c tÝnh chÊt b«i

tr¬n cña dÇu gèc kho¸ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm viÖc kh¸c nhau.

¦u vµ nh−îc ®iÓm cña dÇu tæng hîp so víi dÇu gèc kho¸ng:

D−¬ng ViÕt C−êng D−¬ng ViÕt C−êng

BM. Läc – Hãa dÇu S¶n phÈm dÇu má & Phô gia 4

¦u ®iÓm:

- Cho phÐp ®iÒu chÕ ra c¸c lo¹i dÇu gèc cã c¸c tÝnh chÊt nh− ®? ®Þnh tr−íc v×

chóng ®−îc tæng hîp b»ng ph¶n øng hãa häc tõ c¸c chÊt cã ph©n tö l−îng nhá h¬n.

- Cho phÐp t¹o ra c¸c chÊt cã tÝnh chÊt −u viÖt nhÊt dïng ®Ó lµm dÇu gèc cho

dÇu b«i tr¬n, v× so víi dÇu gèc tæng hîp, dÇu gèc kho¸ng dï cã dïng nhiÒu ph−¬ng

ph¸p phøc t¹p (xö lý b»ng hydro) còng kh«ng thÓ t¸ch ®−îc hÕt c¸c cÊu tö kh«ng

mong muèn ra khái hçn hîp dÇu gèc. V× vËy dÇu gèc kho¸ng chØ ®−îc sö dông ®Ó

s¶n xuÊt c¸c lo¹i dÇu nhên cã c¸c yªu cÇu b«i tr¬n trung b×nh ®¹i diÖn cho c¸c thuéc

tÝnh chÝnh cña dÇu. DÇu gèc tæng hîp cßn cã thÓ t¹o ra c¸c tÝnh chÊt riªng biÖt mµ

dÇu gèc kho¸ng kh«ng cã nh−: hoµn toµn kh«ng ch¸y, hßa lÉn víi n−íc…

- DÇu gèc tæng hîp cã kho¶ng nhiÖt ®é lµm viÖc réng h¬n nhiÒu so víi dÇu

kho¸ng, kho¶ng tõ – 550C ®Õn 3200C.

Nh−îc ®iÓm:

- Nh−îc ®iÓm lín nhÊt cña dÇu gèc tæng hîp lµ ®ßi hái nhiÒu c«ng ®o¹n tæng

hîp hãa häc phøc t¹p, do ®ã gi¸ thµnh dÇu gèc cao.

- Kh«ng s¶n xuÊt ®−îc víi mét sè l−îng lín nh− dÇu gèc kho¸ng dï nguån

nguyªn liÖu lín h¬n nhiÒu so víi dÇu gèc kho¸ng.

- Kh«ng cã c¸c tÝnh n¨ng ®a d¹ng nh− dÇu gèc kho¸ng v× trong hçn hîp chØ

cã mÆt cña mét sè cÊu tö thùc hiÖn mét lo¹i chøc n¨ng riªng biÖt nµo ®ã.

Thµnh phÇn cña dÇu gèc tæng hîp chñ yÕu bao gåm c¸c phÇn sau:

- Hydrocacbon tæng hîp nh−: Oligome olefin, c¸c polyme, copolyme, c¸c

ankyl cña hydrocacbon th¬m, polybuten, c¸c hydrocacbon no m¹ch vßng…

- Este h÷u c¬: chñ yÕu lµ c¸c este diaxit, este polyol cña axit bÐo…

- Polyglycol: Chñ yÕu lµ c¸c polyme cña etylen, propylen oxit cã träng l−îng

ph©n tö cao hoÆc c¶ hai.

- Este photphat: chñ yÕu lµ c¸c este ankyl/aryl photphat…

1.2.1 Ch−ng cÊt ch©n kh«ng

Giai ®o¹n thø nhÊt trong c«ng nghÖ s¶n xuÊt dÇu gèc lµ t¸ch lÊy c¸c ph©n

®o¹n riªng biÖt cã ®é nhít kh¸c nhau. B−íc ®Çu nµy lµ qu¸ tr×nh ch−ng cÊt ch©n

kh«ng phÇn cÆn cßn l¹i cña qu¸ tr×nh ch−ng cÊt khÝ quyÓn. Do ®ã, môc ®Ých cña

b−íc nµy lµ ®iÒu chØnh ®é nhít vµ nhiÖt ®é chíp ch¸y cña dÇu gèc. Ch−ng cÊt ch©n

kh«ng nh»m ®iÒu chØnh ®é nhít vµ nhiÖt ®é chíp ch¸y cña dÇu gèc.

D−¬ng ViÕt C−êng D−¬ng ViÕt C−êng

BM. Läc – Hãa dÇu S¶n phÈm dÇu má & Phô gia 5

H×nh 1: Th¸p ch−ng cÊt ch©n kh«ng s¶n xuÊt dÇu nhên

1.2.2 T¸ch nhùa, asphalten

Sù cã mÆt cña nhùa, asphalten trong dÇu gèc chÝnh lµ nguyªn nh©n lµm cho

dÇu gèc cã ®é nhít cao, chØ sè ®é nhít (VI_Viscosity Index) thÊp, cã ®é bÒn oxi ho¸

thÊp, dÔ g©y ¨n mßn vµ lµm xÊu mµu dÇu (do th−êng cã c¸c dÞ nguyªn tè trong

chóng), lµ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn keo lµm mÊt tÝnh ®ång nhÊt cña dÇu.

§Ó t¸ch nhùa, asphalten th«ng th−êng ng−êi ta dung ph−¬ng ph¸p chiÕt víi dung

m«i thÝch hîp. ViÖc lùa chän dung m«i phô thuéc vµo tÝnh chän läc cña nã, tøc lµ vµo

kh¶ n¨ng ph©n t¸ch hai nhãm cÊu tö kh¸c nhau vÒ mÆt ho¸ häc. Dung m«i dïng ph¶i rÎ,

s½n cã, bÒn vÒ mÆt ho¸ häc trong khi sö dông, kh«ng g©y ¨n mßn vµ dÔ sö dông. Ngµy

nay, ng−êi ta th−êng sö dông propan lµm dung m«i cho qu¸ tr×nh chiÕt t¸ch nhùa,

asphalten. HiÖu suÊt cña qu¸ tr×nh chiÕt phô thuéc vµo ba yÕu tè c¬ b¶n: b¶n chÊt cña

dung m«i, nhiÖt ®é tiÕn hµnh vµ tØ lÖ dung m«i trªn nguyªn liÖu. §èi víi dung m«i

propan, qu¸ tr×nh chiÕt th−êng ®−îc tiÕn hµnh ë 40 - 960C víi tØ lÖ dung m«i: nguyªn liÖu

lµ 5 : 8.

1.2.3 T¸ch aromactic

C¸c hydrocabon th¬m cã chØ sè ®é nhít thÊp, ®é nhít lín, ®ång thêi chóng rÊt

kÐm bÒn, dÔ bÞ oxi ho¸ lµm t¨ng khuynh h−íng t¹o cèc do vËy trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt

dÇu gèc ng−êi ta ph¶i lo¹i c¸c aromatic.

ViÖc t¸ch aromatic còng ®−îc thùc hiÖn b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕt. Cã ba dung m«i

th−êng ®−îc sö dông ®ã lµ furfurol, phenol vµ n-metyl-2pyrolydon (NMP). NÕu ®em Th¸p ch−ng cÊt ch©n kh«ng

CÆn khÝ quyÓn

LVGO

Gasoil ch©n kh«ng nhÑ

MVGO

Gasoil ch©n kh«ng trung b×nh

CÆn ch©n kh«ng

D−¬ng ViÕt C−êng D−¬ng ViÕt C−êng

BM. Läc – Hãa dÇu S¶n phÈm dÇu má & Phô gia 6

dung m«i hoµ trén kü víi ph©n ®o¹n dÇu sau ®ã ®Ó yªn ®Ó cho hçn hîp nµy t¸ch l¾ng th×

hai pha hoÆc hai líp sÏ ®−îc t¹o thµnh. Pha chiÕt chøa hÇu nh− toµn bé dung m«i cïng

víi c¸c cÊu tö tan trong ®ã mµ chñ yÕu lµ c¸c hydrocabon th¬m; pha cßn l¹i gåm mét Ýt

cÊu tö kh«ng tan, chñ yÕu lµ c¸c hydrocabon no vµ mét Ýt dung m«i. Sau khi t¸ch dung

m«i, phÇn chiÕt ra cßn l¹i ®Òu kh«ng biÕn ®æi g× vÒ mÆt ho¸ häc.

H×nh 2: S¬ ®å chiÕt c¸c Aromatic, nhùa asphalten

1.2.4 T¸ch parafin (t¸ch s¸p)

Hçn hîp c¸c parafin m¹ch th¼ng (s¸p) cã nhiÖt ®é nãng ch¶y cao vµ hoµ tan

kÐm trong dÇu má. V× thÕ chóng kh«ng ®−îc phÐp cã mÆt trong dÇu nhên thµnh

phÇn, ngo¹i trõ khi hµm l−îng rÊt thÊp, hoÆc c¸c lo¹i dÇu ®−îc sö dông trong nh÷ng

®iÒu kiÖn ®Æc biÖt. Trªn thùc tÕ, hÇu nh− tÊt c¶ c¸c lo¹i dÇu gèc kho¸ng ®Òu ph¶i qua

qu¸ tr×nh t¸ch parafin.

T¸ch parafin lµ mét trong nh÷ng kh©u quan träng nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt trong

qu¸ tr×nh s¶n xuÊt dÇu gèc. Cã hai quy tr×nh chÝnh hiÖn ®ang ®−îc sö dông cho môc

®Ých nµy. Quy tr×nh thø nhÊt lµ lµm l¹nh kÕt tinh s¸p; quy tr×nh thø hai lµ dïng qu¸ tr×nh

cracking chän läc ®Ó bÎ g?y ph©n tö parafin t¹o thµnh nh÷ng s¶n phÈm nhÑ, ph−¬ng

ph¸p nµy cßn ®−îc gäi lµ ph−¬ng ph¸p t¸ch parafin dïng chÊt xóc t¸c.

1.2.4.1 T¸ch s¸p b»ng ph−¬ng ph¸p kÕt tinh

S¸p dÇu má bao gåm nh÷ng hîp phÇn dÔ t¸ch riªng do kÕt tinh khi lµm l¹nh

ph©n ®o¹n cã chøa chóng. Nh− vËy b»ng c¸ch kÕt tinh cã thÓ dÔ dµng xö lý dÇu chøa

s¸p thµnh dÇu kh«ng chøa s¸p. Qu¸ tr×nh nµy dùa trªn nguyªn lý lµm l¹nh dÇu ®Ó kÕt

Th¸p chiÕt Cét cÊt

dung

m«i

trong

Rafinat

Cét cÊt

dung

m«i

trong

phÇn

chiÕt

Nguyªn liÖu

ph©n ®o¹n

ch−ng cÊt

Rafinat vµ dung m«i

Dung m«i

Dung m«i

PhÇn chiÕt vµ dung m«i

Rafinat PhÇn chiÕt

D−¬ng ViÕt C−êng D−¬ng ViÕt C−êng

BM. Läc – Hãa dÇu S¶n phÈm dÇu má & Phô gia 7

tinh parafin r¾n sau ®ã läc hoÆc ly t©m t¸ch riªng phÇn r¾n ra khái pha láng. Tuy

nhiªn, ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng liªn tôc, ®ßi hái cã ¸p suÊt cao ë nhiÒu kh©u; ®é nhít

cao cña dÇu lµm cho qu¸ tr×nh läc rÊt khã kh¨n ®Æc biÖt víi c¸c dÇu cã ®é nhít lín;

kh«ng ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy víi nhiÒu lo¹i dÇu cã c¸c lo¹i s¸p vi tinh thÓ....

ChÝnh v× thÕ, ®Ó kh¾c phôc nh÷ng nh−îc ®iÓm trªn ng−êi ta kÕt hîp lµm l¹nh víi

viÖc sö dông dung m«i. Th«ng th−êng ng−êi ta th−êng sö dông hçn hîp c¸c dung

m«i kh¸c nhau ®Ó lµm t¨ng tÝnh linh ho¹t cña qu¸ tr×nh. Hçn hîp mytyl etyl xeton

(MEK) víi metyl izo butyl xeton (MIBK) hoÆc MEK víi toluen hay ®−îc sö dông.

1.2.4.2 Qu¸ tr×nh hydro cracking chän läc

Qu¸ tr×nh hydrocracking chän läc dïng ®Ó t¸ch parafin tõ dÇu cã hai lo¹i:

lo¹i thø nhÊt chØ dïng mét lo¹i chÊt xóc t¸c nh»m h¹ nhiÖt ®é ®«ng ®Æc; lo¹i thø hai

dïng hai lo¹i chÊt xóc t¸c võa ®Ó h¹ nhiÖt ®é ®«ng ®Æc võa ®Ó t¨ng ®é bÒn oxi ho¸

cña s¶n phÈm. ChÊt xóc t¸c ®−îc sö dông lµ c¸c zeolit tæng hîp. C¸c chÊt xóc t¸c

nµy cã thÓ bÎ g?y m¹ch hydrocacbon m¹ch th¼ng vµ hydrocacbon cã m¹ch dµi mét

c¸ch chän läc. Ph−¬ng ph¸p nµy cã nhiÒu −u ®iÓm h¬n so víi ph−¬ng ph¸p kÕt tinh

nh− hiÖu suÊt cao, kh«ng cÇn cã c«ng ®o¹n lµm s¹ch b»ng hydro, vèn ®Çu t− thÊp,

cho phÐp s¶n xuÊt dÇu gèc cã nhiÖt ®é ®«ng ®Æc thÊp tõ nh÷ng nguyªn liÖu cã hµm

l−îng parafin cao.

1.2.5 Lµm s¹ch b»ng hydro

Qu¸ tr×nh tinh chÕ s¶n phÈm dÇu ®? t¸ch parafin lµ qu¸ tr×nh cÇn thiÕt nh»m

lo¹i bá c¸c chÊt ho¹t ®éng vÒ mÆt ho¸ häc, cã ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh chÊt ho¸ lý cña

dÇu gèc. VÝ dô c¸c hîp chÊt chøa nit¬ ¶nh h−ëng m¹nh ®Õn mµu s¾c còng nh− ®é

bÒn mµu cña dÇu gèc v× thÕ ph¶i lo¹i bá chóng vµ ®ã chÝnh lµ yªu cÇu cña qu¸ tr×nh

tinh chÕ b»ng hydro.

RSH + H2

---
H2S + RH

C5H5N + H2

--
C5H12 + NH3

.......................................

Sau ®ã tiÕn hµnh t¸ch lo¹i H2S, NH3

.... sÏ thu ®−îc dÇu gèc cã ®é bÒn ho¸ lý

cao vµ phÈm chÊt tèt phï hîp h¬n cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt dÇu b«i tr¬n th−¬ng phÈm.

1.2.6 C¸ch gäi tªn dÇu gèc – Ph©n lo¹i dÇu gèc

- Ph©n lo¹i theo thµnh phÇn: C¨n cø vµo thµnh phÇn cña c¸c lo¹i

Hydrocacbon nµo chiÕm −u thÕ trong dÇu gèc mµ cã thÓ ph©n dÇu gèc thµnh c¸c lo¹i

nh−: dÇu kho¸ng farafin, dÇu gèc kho¸ng naphten, dÇu gèc kho¸ng aromatic. B¶ng 1

cho thÊy sù kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt vËt lý vµ hãa häc cña dÇu b«i tr¬n cã cÊu tróc

kh¸c nhau. DÇu gèc aromat ®−îc dÉn ra ë b¶ng nµy chØ ®Ó so s¸nh mµ kh«ng ®−îc

dïng ®Ó s¶n xuÊt dÇu b«i tr¬n.