Suy nghĩ về việc học

Suy nghÜ vÒ viÖc häc

Häc ®Ó lµm g×? C©u hái Êy nghe ra thËt lµ tÇm thêng cò rÝch, tëng nh kh«ng ai ®Ó ý ®Õn; nh￾ng cø nh nh÷ng c©u tr¶ lêi cña c¸c nhµ häc gi¶ xa nay th× cã mét c©u v¾n t¾t mµ cã thÓ bao qu¸t

®îc toµn thÓ vµ c«ng dông sù häc lµ:

Häc ®Ó lµm ngêi

Theo c©u nãi Êy, cã kÎ l¹i c·i r»ng: VËy th× kh«ng häc kh«ng lµm ngêi ®îc sao? K×a nh «ng

H¸n Cao Tæ kh«ng häc mµ lµm mét «ng vua anh hïng; «ng Ho¾c Quang kh«ng häc mµ lµm ®îc

c«ng nghiÖp lín. Bªn ¢u T©y, nhiÒu nhµ ®¹i chÝnh trÞ ®¹i s¸ng t¹o, hoÆc trän ®êi ë trong c¸c má,

c¸c c«ng xëng mµ lµm ®îc c«ng viÖc to ®ã th× sao? Cßn ë trªn ®êi biÕt bao nhiªu ngêi vµo trêng

nä, ®Ëu b»ng kia, ®µo m·i trong tr¨m ngµn bé s¸ch, miÖng nãi ra rµnh lµ chuyÖn v¨n hµo ®«ng

t©y, mµ xÐt ®Õn phÈm c¸ch tÝnh chÊt, cã ®iÒu mÊt c¶ t c¸ch lµm ngêi n÷a. ThÕ th× c©u nãi "häc ®Ó

lµm ngêi" kh«ng ph¶i lµ kh«ng ®óng sao?

Ph¶i, chØ nãi trèng kh«ng lµ "häc", th× cã h¬i kh«ng râ rµng mµ lÉn lén nh trªn, nªn tríc ph¶i

hiÓu c¸i "häc lµm ngêi" nµy kh«ng ph¶i nh ngêi m×nh thêng gäi lµ "®i häc". Theo lèi th«ng thêng

ngêi m×nh th× cã «m s¸ch tíi trêng, cã thÇy d¹y, cã thi cã ®ç, míi gäi lµ häc. Nhng c¸i häc lµm ng￾êi nµy th× kh¸c h¼n thÕ. Sao vËy? C¸i häc lµm ngêi nµy, nãi vÒ häc kho¸ cÇn thiÕt th× ngêi th«ng th￾êng ai còng cã thÓ theo søc lùc cïng b¶n n¨ng cña m×nh mµ lµm hÕt phËn sù; mµ nãi ®Õn chç cao

diÖu th× dÇu th¸nh hiÒn hµo kiÖt còng kh«ng ai d¸m tù phô, r»ng ®· lµm ®îc hoµn toµn cùc ®iÓm.

Bëi v×, ®· lµ "ngêi" th× ai còng lµ ngêi, mµ nãi ®Õn sù lµm ngêi th× rÊt lµ mªnh m«ng mµ kh«ng cã

h¹n lîng. Tr¨m n¨m ng¾n ngñi, trÎ, lín, giµ, chÕt kh«ng c¸i g× míi l¹. Song kÎ th× th¸nh hiÒn hµo

kiÖt, kÎ th× ngu tiÖn dung phµm; ngêi th× cã c«ng víi nh©n lo¹i, mu«n ®êi ai còng hinh h¬ng, ngêi

l¹i h¹i gièng h¹i nßi, tr¨m miÖng còng ®Òu tho¸ m¹. Kh«ng nh÷ng thÕ mµ th«i, lµm mét ngêi vÒ

thêi ®¹i cæ, vµ lµm mét ngêi ë thêi ®¹i nay kh¸c nhau; lµm ngêi ë níc giµu m¹nh víi lµm ngêi ë n￾íc hÌn yÕu kh¸c nhau, suy ra ®èi víi níc nhµ m×nh vµ ®èi víi thÕ giíi nh©n lo¹i chung, nªn lµm ng￾êi thÕ nµo. C¶nh ®Þa cña ngêi tr¨m chiÒu kh«ng ®ång nhau th× c¸i c¸ch lµm ngêi cho xøng ®¸ng

thÝch hîp còng kh«ng ph¶i cïng mét c¸ch. Nh÷ng chuyÖn mÊy bËc vÜ nh©n ®«ng t©y xa nay, biÕt

bao nhiªu ®iÒu ®ñ lµm g¬ng cho ngêi sau häc theo mµ ngêi nµo cã ch©n tíng ngêi nÊy, mçi ngêi

d¹y cho ngêi sau mét viÖc; b¾t chíc ®îc mét viÖc th× dÇu ai ®äc thuéc tr¨m ngh×n quyÓn s¸ch còng

ch¼ng h¬n chi.

C¸i trêng häc ®Ó "lµm ngêi" ®ã tøc lµ c¸i câi ®êi ta ë vËy. Bao nhiªu sù khèn khã ë ®êi, bao

nhiªu sù kinh nghiÖm ngêi tríc ®Ó l¹i ®Òu lµ nh÷ng bµi d¹y cho ta. "Lµm ngêi" ë ®êi ®· khã nh

trªn ®· nãi th× "häc lµm ngêi" ch¾c kh«ng ph¶i chuyÖn dÔ.

Trong c¸i trêng häc m«ng mªnh kia, tr¾ng vµng chen lén, sù lµnh sù ¸c, ®iÒu dë ®iÒu hay

kh«ng thiÕu thø g×; nªn ai ®· ®em th©n tßng häc ë c¸i trêng Êy th× cÇn ph¶i cã cÆp m¾t biÕt quan

s¸t vµ c¸i n·o biÕt ph¸n ®o¸n ®Ó lùa nh÷ng chuyÖn ®¸ng lµm theo, cïng nh÷ng chuyÖn ®¸ng ch÷a

c·i.

C¸i môc ®Ých ch©n chÝnh cña sù häc lµ thÕ ®ã. Häc nh thÕ míi mong bæ Ých cho ®êi, lµm ®îc

mét phÇn viÖc trong x· héi. Tr¸i l¹i, nÕu míi cÆp s¸ch ®Õn trêng mµ trong n·o ®· m¬ tëng ®Õn

chøc kia hµm nä, thÊy ngêi ta xuèng ngùa lªn xe, mµ còng ao íc cho ®îc cöa cao nhµ réng, th×

c¸i b¶ h vinh, c¸i måi phó quý Êy ch¾c kh«ng sao nh¾c ta lªn c¸i ®Þa vÞ lµm mét ngêi ch©n chÝnh

ë ®êi ®îc. VËy ai muèn khái c¸i tiÕng h sinh th× cÇn ph¶i "häc ®Ó lµm ngêi"; mµ häc ®Ó lµm ngêi