Sự phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nền kinh tế Đức những năm gần đây

1

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN ĐÌNH HƯNG

SỰ PHÁT TRIỂN CỦA DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ

TRONG NỀN KINH TẾ ĐỨC NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY

Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế

Mã số: 9 31 01 06

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS.TS. NGUYỄN THANH ĐỨC

2. PGS.TS. ĐẶNG MINH ĐỨC

HÀ NỘI-2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả luận án

Trần Đình Hưng

Tôi xin cam đoan luận án là công trình nghiên cứu của mình và không trùng lặp

với bất cứ công trình nào của các tác giả khác. Các số liệu được sử dụng trong

luận án có nguồn gốc rõ ràng.

ii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................... v

DANH MỤC CÁC BẢNG..............................................................................vii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ .......................................................................viii

MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU............................. 9

1.1. Những công trình nghiên cứu đã công bố liên quan đến luận án .............. 9

1.1.1. Nhóm công trình đề cập khuôn khổ lý thuyết của các doanh nghiệp vừa

và nhỏ ................................................................................................................ 9

1.1.2. Nhóm công trình đề cập đến vai trò của các doanh nghiệp vừa và nhỏ

......................................................................................................................... 13

1.1.3. Nhóm công trình đề cập đến các nhân tố tác động và chính sách hỗ trợ

của Nhà nước đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ ............................................ 15

1.1.4. Nhóm công trình đề cập những vấn đề tồn tại của doanh nghiệp vừa và

nhỏ................................................................................................................... 23

1.2. Khoảng trống nghiên cứu và hướng nghiên cứu của đề tài ..................... 24

1.2.1. Đóng góp của của các công trình đi trước:.......................................... 24

1.2.2. Một số vấn đề các công trình trên còn bỏ ngỏ, cần tiếp tục nghiên cứu:

......................................................................................................................... 25

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA DOANH

NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ................................................................................ 27

2.1. Lý luận về sự phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ ........................... 27

2.1.1. Lý thuyết của Penrose về sự phát triển doanh nghiệp:......................... 27

2.1.2. Lý thuyết nguồn lực doanh nghiệp và năng lực động của doanh nghiệp

......................................................................................................................... 28

2.1.3. Lý thuyết phát triển theo giai đoạn ....................................................... 30

2.1.4. Chiến lược cạnh tranh phổ quát của Michael Porter: ......................... 34

iii

2.2. Một số vấn đề chung về doanh nghiệp vừa và nhỏ.................................. 36

2.2.1. Khái niệm doanh nghiệp vừa và nhỏ .................................................... 36

2.2.2. Đặc điểm của doanh nghiệp vừa và nhỏ............................................... 48

2.2.3. Vai trò của doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nền kinh tế....................... 51

2.3. Khái niệm, các tiêu chí đánh giá và nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển

của doanh nghiệp vừa và nhỏ.......................................................................... 56

2.3.1. Khái niệm về phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ............................... 56

2.3.2. Tiêu chí đánh giá sự phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nền

kinh tế .............................................................................................................. 57

2.3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ 60

2.4. Khung phân tích sự phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nền kinh

tế Đức .............................................................................................................. 70

CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG SỰ PHÁT TRIỂN CỦA DOANH NGHIỆP

VỪA VÀ NHỎ TRONG NỀN KINH TẾ ĐỨC NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY72

3.1. Tổng quan tình hình về sự phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ trong

nền kinh tế Đức ............................................................................................... 72

3.1.1. Phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Đức đầu những năm 2000....... 74

3.1.2. Phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Đức trong giai đoạn khủng hoảng

kinh tế thế giới................................................................................................. 88

3.1.3. Phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Đức trong những năm gần đây106

3.2. Đánh giá sự phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Đức ................. 120

3.2.1. Ưu điểm của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Đức............................. 120

3.2.2. Một số vấn đề tồn tại của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Đức......... 126

3.3. Những bài học kinh nghiệm từ thực tế phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ

ở Đức ............................................................................................................. 129

CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CỦA DOANH NGHIỆP VỪA

VÀ NHỎ TRONG NỀN KINH TẾ VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ

CHÍNH SÁCH............................................................................................... 137

4.1. Thực trạng phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nền kinh tế Việt

Nam............................................................................................................... 137

iv

4.2. Sự tương đồng và khác biệt giữa Việt Nam và Đức .............................. 147

4.3. Một số khuyến nghị chính sách cho Việt Nam...................................... 161

KẾT LUẬN................................................................................................... 168

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN

QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................... 171

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................... 172

v

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ADB Asian Development Bank Ngân hàng Phát triển châu Á

AIIB

Asian Infrastructure Investment

Bank

Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ

tầng châu Á

APEC

Asia-Pacific Economic

Cooperation

Diễn đàn Hợp tác Kinh tế

châu Á

ASEAN

Association of Southeast Asian

Nations

Hiệp hội các quốc gia Đông

Nam Á

ASEM Asia-Europe Meeting Hội nghị thượng đỉnh Á-Âu

BMWi

Federal Ministry of Economics

and Technology

Bộ Kinh tế và Công nghệ

Liên bang

CMCN Industrial Revolution Cách mạng công nghiệp

CPTPP

Comprehensive and Progressive

Agreement for Trans-Pacific

Partnership

Hiệp định Đối tác Toàn diện

và Tiến bộ xuyên Thái Bình

Dương

DNVVN

Small and Medium-sized

Enterprises

Doanh nghiệp vừa và nhỏ

DtA German Equalisation Bank Ngân hàng Đền bù Đức

EC European Commission Ủy ban châu Âu

EU European Union Liên minh châu Âu

Eurostat European Statistics Cơ quan Thống kê Châu Âu

EVFTA

EU-Vietnam Free Trade

Agreement

Hiệp định Thương mại Tự do

Việt Nam-EU

FDI Foregin Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài

FTA Free Trade Agreement Hiệp định Thương mại Tự do

GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội

vi

GIZ

Deutsche Gesellschaft für

Internationale Zusammenarbeit

Tổ chức Hợp tác và Phát triển

Đức

IFC International Finance Corporation Tổ chức Tài chính quốc tế

ILO

International Labour

Organization

Tổ chức Lao động Quốc tế

KtW Kreditanstalt für Wiederaufbau Ngân hàng Tái thiết Đức

MIGA

Multilateral Investment

Guarantee Agency

Cơ quan Bảo lãnh Đầu tư Đa

phương

OECD

Organization for Economic

Cooperation and Development

Tổ chức Hợp tác và Phát triển

Kinh tế

PCI Provincial Competitiveness Index

Chỉ số năng lực cạnh tranh

cấp tỉnh

R&D Research and Development Nghiên cứu và Phát triển

SBA Small Business Act Đạo luật Doanh nghiệp nhỏ

VCCI

Vietnam Chamber of Commerce

and Industry

Phòng Thương mại và Công

nghiệp Việt Nam

WB World Bank Ngân hàng Thế giới

WBG World Bank Group Nhóm Ngân hàng Thế giới

WEF World Economic Forum Diễn đàn Kinh tế Thế giới

WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới

ZIM

Zentrales Innovations programm

Mittelstand

Chương trình Đổi mới sáng

tạo Trung ương dành cho

doanh nghiệp vừa và nhỏ

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1

Tiêu chí định lượng xác định doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ

và vừa của IFC và MIGA thuộc Nhóm Ngân hàng Thế giới 39

Bảng 2.2

Xác định DNVVN theo tiêu chí định lượng của Liên minh

châu Âu 42

Bảng 2.3 Bảng tham chiếu xếp loại DNVVN 43

Bảng 2.4 Tiêu chí xác định DNVVN ở Đức 45

Bảng 2.5 Đặc điểm của DNVVN so sánh với doanh nghiệp lớn 48

Bảng 2.6 Phân loại Hiệp hội/tổ chức theo các tiêu chí 66

Bảng 4.1 Tiêu chí xác định DNVVN của Việt Nam 2018 139

Bảng 4.2

Thống kê số lượng doanh nghiệp (dựa theo tiêu chí quy

mô lao động) từ 2005-2015

140

Bảng 4.3 Một số tương đồng và khác biệt giữa Việt Nam và Đức 148

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

Hình 2.1 Mô hình phát triển sáu giai đoạn của Greiner 31

Hình 2.2 Tỷ lệ doanh nghiệp vừa và nhỏ theo khu vực (%) 55

Hình 2.3

Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của doanh nghiệp

vừa và nhỏ

69

Hình 3.1 Đóng góp của DNVVN trong nền kinh tế Đức (2003) 74

Hình 3.2

Các loại hình DNVVN và tỷ trọng doanh thu DNVVN ở

Đức

75

Hình 3.3

Tốc độ tăng trưởng GDP và tỷ lệ thất nghiệp tại Đức từ

2000-2005

76

Hình 3.4

Tốc độ tăng trưởng GDP và tỷ lệ thất nghiệp tại Đức từ

2003-2009

86

Hình 3.5 Vai trò của DNVVN ở Đức trong nền kinh tế vĩ mô 87

Hình 3.6

Giá trị xuất khẩu hàng năm và tỷ trọng giá trị xuất khẩu

trong GDP của Đức

88

Hình 3.7

Tỷ trọng các nguồn tài chính DNVVN sử dụng trong hoạt

động đổi mới sáng tạo (2010) 93

Hình 3.8

Doanh nghiệp mới thành lập, doanh nghiệp giải thể và cán

cân doanh nghiệp mới ở Đức từ 2007-2010

94

Hình 3.9

So sánh kết quả thực hiện theo bộ tiêu chí 10 điểm của

Đạo luật doanh nghiệp vừa và nhỏ năm 2010/2011 giữa

Đức và mức trung bình của EU

97

Hình 3.10

Tốc độ tăng trưởng GDP và tỷ lệ thất nghiệp tại Đức từ

2007-2012

99

Hình 3.11

Doanh thu xuất khẩu của DNVVN năm 2000, 2005, 2010

(đơn vị: tỷ euro)

100

ix

Hình 3.12

Vị trí của DNVVN trong nền kinh tế Đức 2010/2011 (đơn

vị: %)

101

Hình 3.13 Số lượng DNVVN dẫn đầu thế giới ở các quốc gia (2012) 103

Hình 3.14

Tỷ lệ thanh niên thất nghiệp ở Đức so với mức trung bình

của EU (đơn vị: %)

104

Hình 3.15 Số lượng người tự làm chủ ở Đức từ 2000-2012 105

Hình 3.16

Số lượng lao động trong DNVVN và tỷ lệ lao động của

DNVVN trong nền kinh tế 110

Hình 3.17 Khởi nghiệp trong các doanh nghiệp sáng chế đột phá 114

Hình 3.18 Tỷ lệ khởi nghiệp theo các ngành nghề ở Đức (2019) 116

Hình 3.19

Sự thay đổi trong cơ cấu ngành của DNVVN từ 2006-

2018

118

Hình 3.20

Tỷ lệ tăng trưởng lao động và tăng trưởng doanh thu ở

DNVVN Đức từ 2012-2018 (đơn vị: %)

119

Hình 3.21

Tỷ lệ tăng trưởng GDP và tỷ lệ thất nghiệp ở Đức từ 2012-

2018 (đơn vị: %)

120

Hình 4.1 Tốc độ tăng trưởng GDP Việt Nam qua các năm 146

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) từ lâu đã được xem là có vị trí rất

quan trọng trong nền kinh tế của mỗi quốc gia, dù là quốc gia phát triển hay

đang phát triển. Tại Việt Nam, phát triển DNVVN đã trở thành một trong những

ưu tiên hàng đầu của Chính phủ trong những năm gần đây. Theo kết quả “Tổng

điều tra kinh tế năm 2017” của Tổng cục Thống kê, cả nước có 507,86 nghìn

DVVVN đang hoạt động, tăng 52,1% so với thời điểm 01/01/2012, chiếm

khoảng 98,1% tổng số doanh nghiệp cả nước, sử dụng tới khoảng 44,5% lao

động xã hội [34]. Bên cạnh đó, DNVVN ở Việt Nam cũng đã đóng góp khoảng

40% GDP cho nền kinh tế [15]. Có thể thấy rằng, sự đóng góp của khối

DNVVN Việt Nam trong nền kinh tế là đáng kể. Tuy nhiên, so với tiềm năng

thực sự, khối doanh nghiệp này vẫn chưa nhận được sự quan tâm tương xứng

và vẫn còn rất nhiều dư địa cho sự phát triển. Xét một cách tổng thế, DNVVN

ở Việt Nam được nhìn nhận là “tuy đông nhưng không mạnh”. Nhìn chung,

khối doanh nghiệp này năng lực cạnh tranh còn yếu kém, trình độ công nghệ

lạc hậu, nguồn nhân lực ít được đào tạo nâng cao, nguồn vốn nhỏ, tỷ lệ tiếp cận

vốn ngân hàng của các DNVVN cũng thấp hơn đáng kể so với doanh nghiệp

lớn. Bên cạnh đó, những khó khăn đến từ chính việc nhận thức về vai trò và vị

thế của khối doanh nghiệp này trong nước (sự đối xử bất bình đẳng, ít chính

sách ưu đãi), tình trạng thiếu minh bạch và cơ chế quan liêu đang cản trở sự

phát triển của các DNVVN.

Như vậy, việc xác định đúng vai trò và hiểu đúng về tầm quan trọng của

DNVVN trong nền kinh tế là vô cùng quan trọng để có những chính sách hỗ

trợ đúng và kịp thời, giúp Việt Nam có thể khai thác được tối đa nguồn nội lực

2

từ trong nước, giúp tạo ra nhiều công ăn việc làm, thúc đẩy kinh tế - xã hội và

đóng góp vào tăng trưởng GDP một cách bền vững hơn. Vì thế, câu hỏi được

đặt ra là làm thế nào để có thể nâng cao được năng lực cạnh tranh và phát huy

được tối đa tiềm năng phát triển của các DNVVN trong nền kinh tế Việt Nam

trong thời gian tới? Để trả lời câu hỏi này, cần phải tổng kết được kinh nghiệm

thực tiễn phát triển của chính các DNVVN trong nước trong thời gian qua, đồng

thời phải nghiên cứu về sự phát triển của các DNVVN từ bài học của những

quốc gia thành công trên Thế giới, từ đó mới có thể đúc kết được các kinh

nghiệm thiết thực vào thực tiễn Việt Nam.

Trong quá trình nghiên cứu về sự phát triển của DNVVN ở các quốc gia

có kinh nghiệm thành công trên Thế giới, tác giả luận án đánh giá Cộng Hòa

Liên Bang Đức là một trong những nước có khối DNVVN phát triển, được xem

là có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự phát triển ổn định của nền kinh tế

- xã hội mà Việt Nam hoàn toàn có thể học tập. Thứ nhất, các DNVVN ở Đức

(hay còn được biết đến với tên gọi chung là Mittelstand) chiếm vị trí lớn trong

nền kinh tế với hơn 99% số doanh nghiệp, sử dụng khoảng 60% lực lượng lao

động. Đây chủ yếu là các công ty gia đình, hoặc sở hữu gia đình trên 50%,

thường chuyên sâu vào một loại sản phẩm. Thứ hai, các DNVVN được xem là

xương sống, đóng góp lớn cho sự phát triển ổn định của nền kinh tế Đức, chiếm

khoảng 52% tổng GDP, tạo việc làm và giải quyết thất nghiệp, giúp tăng cường

tính cạnh tranh, năng động của nền kinh tế. Bên cạnh đó, môi trường làm việc

tại các DNVVN ở Đức cũng được đánh giá cao với sự thoải mái cho nhân viên

cùng văn hóa tin tưởng, có tính cam kết cao [100]. Thứ ba, Chính phủ Đức cam

kết rất lớn với khối DNVVN thông qua rất nhiều công cụ hữu hiệu nhằm đảm

bảo quyền lợi của khối doanh nghiệp này, từ các chính sách hỗ trợ phát triển

nguồn nhân lực, tăng khả năng tiếp cận tín dụng, đến các trợ giúp trong vấn đề

trao đổi thương mại, quảng bá sản phẩm tại nước ngoài từ Bộ Kinh tế nói chung.

3

Cùng với sự phát triển chung của Liên minh châu Âu, sự lớn mạnh của

DNVVN ở Đức luôn phải điều chỉnh sao cho phù hợp với chính sách chung

của khối và làm sao có thể tận dụng được tối đa mọi nguồn lực mà Liên minh

mang lại, đặc biệt, trước bối cảnh Thế giới đang đứng trước ngưỡng cửa của

cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, khối DNVVN ở Đức được dự báo là sẽ chứng

kiến một sự thay đổi lớn cả về lượng lẫn về chất, tạo ra nhiều cơ hội cũng như

thách thức trong việc duy trì sự ổn định và phát triển trong nền kinh tế những

năm tới[158].

Như vậy, việc nghiên cứu về sự phát triển của các DNVVN ở Đức là cần

thiết và được xem là cơ hội để mỗi quốc gia, trong đó có Việt Nam có thể đúc

rút được những bài học kinh nghiệm cả lý luận lẫn thực tiễn; đặc biệt là việc

xác định đúng vị trí, đánh giá đúng vai trò cũng như nhìn nhận đúng tiềm năng

của DNVVN trong nền kinh tế Việt Nam để từ đó đề xuất được những giải

pháp thiết thực trong quá trình triển khai các chương trình, chính sách hỗ trợ

phát triển DNVVN trong nền kinh tế. Từ tất cả những lý do nêu trên, tác giả

luận án đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Sự phát triển của doanh nghiệp vừa và

nhỏ trong nền kinh tế Đức những năm gần đây” để bảo vệ luận án tiến sĩ Kinh

tế quốc tế của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án

Mục đích nghiên cứu: hệ thống hóa các vấn đề lý luận về sự phát triển

của DNVVN, phân tích và đánh giá sự phát triển của DNVVN trong nền kinh

tế Đức từ đầu những năm 2000 trở lại đây (trong bối cảnh mà nền kinh tế - xã

hội Đức có nhiều biến động) để từ đó chỉ ra những ưu điểm và những vấn đề

còn tồn tại trong quá trình phát triển của khối DNVVN ở Đức cũng như rút ra

những bài học quan trọng để từ đó có những khuyến nghị chính sách hữu ích

cho Việt Nam thời gian tới.

4

Nhiệm vụ nghiên cứu: luận án tập trung thực hiện các nhiệm vụ sau:

Thứ nhất, làm rõ cơ sở lý luận về sự phát triển của DNVVN nói chung;

Thứ hai, phân tích thực trạng sự phát triển của DNVVN trong nền kinh

tế Đức (thông qua phân tích bối cảnh của nền kinh tế trong từng mốc giai đoạn

cụ thể, các nhân tố tác động đến sự phát triển và vai trò của DNVVN trong việc

ổn định và phát triển nền kinh tế Đức); đánh giá ưu điểm và những mặt còn tổn

tại, cũng như chỉ ra những bài học kinh nghiệm từ thực tế phát triển các

DNVVN trong nền kinh tế Đức;

Thứ ba, so sánh sự phát triển của DNVVN trong nền kinh tế giữa Đức

và Việt Nam, qua đó rút ra những khuyến nghị chính sách hữu ích cho Việt

Nam trong thời gian tới.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án

Đối tượng nghiên cứu: luận án tập trung nghiên cứu về sự phát triển

của DNVVN trong nền kinh tế Đức và sự phát triển của DNVVN ở Việt Nam.

Phạm vi nghiên cứu:

Phạm vi về không gian: luận án tập trung sâu vào phân tích sự phát triển

của các DNVVN trong nền kinh tế của Cộng hòa Liên bang Đức.

Phạm vi về thời gian: luận án tập trung phân tích sâu sự phát triển của

DNVVN trong nền kinh tế Đức từ đầu những năm 2000 trở lại đây. Cụ thể,

luận án phân chia phạm vi về thời gian thành ba mốc quan trọng là (1) giai đoạn

đầu những năm 2000 đến trước cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới, khi mà nền

kinh tế Đức phải đối mặt với cuộc khủng hoảng lao động dưới thời cựu Thủ

tướng Gerhard Schröder, tình trạng thất nghiệp tăng cao; (2) giai đoạn diễn ra

cuộc khủng hoảng kinh tế Thế giới, khi mà Đức là một trong những quốc gia

5

phải chịu ảnh hưởng nặng nề đến mọi mặt kinh tế - xã hội; và (3) giai đoạn

những năm gần đây khi mà nền kinh tế Đức quay trở lại quỹ đạo phát triển.

Song song với đó là sự ảnh hưởng ngày càng sâu rộng của cuộc Cách mạng

công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, và Đức là một trong những nước tiên

phong trong quá trình đổi mới.

Bên cạnh đó, luận án cũng sẽ khái quát bối cảnh sự phát triển của

DNVVN trước năm 2000 ở Đức để tạo thành một chỉnh thể xuyên suốt, nhằm

nhấn mạnh sự nhất quán về vai trò và tầm quan trọng của khối doanh nghiệp

này trong nền kinh tế.

4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án

Cách tiếp cận:

Tiếp cận hệ thống: việc phân tích và đánh giá các vấn đề ở đây được đặt

trong một chỉnh thể thống nhất, nghiên cứu đi từ lý luận đến thực tiễn. Cụ thể,

phân tích hệ thống về các DNVVN xuất phát từ bối cảnh chung đến tình hình

vận động và phát triển của các doanh nghiệp đó trong nền kinh tế. Các tác động

của DNVVN đối với nền kinh tế cũng được xem xét và đánh giá một cách toàn

diện, nhiều chiều, cả mặt tích cực và tiêu cực.

Tiếp cận liên ngành: sự phát triển của DNVVN được xem xét và phân

tích theo cách tiếp cận liên ngành bao gồm: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội.

Phương pháp nghiên cứu:

Luận án sử dụng đồng bộ các phương pháp nghiên cứu khoa học như

phương pháp logic-lịch sử, phân tích-tổng hợp trong quá trình phân tích và đánh

giá sự phát triển của DNVVN trong nền kinh tế Đức qua từng mốc giai đoạn

kể trên, cũng như phân tích tốc độ phát triển, tỷ lệ đóng góp của DNVVN trong