Sử dụng lao động nữ trong phát triển kinh tế nông thôn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRƢƠNG THỊ NGUYỆT ÁNH

SỬ DỤNG LAO ĐỘNG NỮ

TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG THÔN

HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRƢƠNG THỊ NGUYỆT ÁNH

SỬ DỤNG LAO ĐỘNG NỮ

TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG THÔN

HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 60 34 04 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. TRẦN VĂN TÖY

THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này là của riêng. Các kết quả

trong luận văn là trung thực, chƣa từng công bố ở bất kỳ một học vị nào khác.

Tôi xin cam đoan, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã đƣợc

cảm ơn và thông tin trích dẫn trong luận văn đƣợc chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Trương Thị Nguyệt Ánh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành tốt luận văn thạc sĩ Quản lý kinh tế, tôi đã nhận đƣợc

nhiều sự giúp đỡ của các thầy, cô giáo Trƣờng Đại học kinh tế và Quản trị

kinh doanh, các cơ quan, tổ chức huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên.

Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban Giám hiệu,

Phòng đào tạo Sau Đại học trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh

thuộc Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện cho tôi nghiên cứu và hoàn

thành luận văn. Đặc biệt xin cảm ơn TS. Trần Văn Túy đã tận tình chỉ bảo,

giúp đỡ cùng các thầy cô đã đóng góp những ý kiến quý báu cho tôi hoàn

thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Sở LĐ-TBXH, Hội Liên hiệp phụ nữ, Cục

Thống kê tỉnh Thái Nguyên, Ủy ban nhân dân, Phòng Thống kê, Hội Liên

hiệp phụ nữ huyện Đồng Hỷ, Ủy ban nhân dân ba xã đã tạo điều kiện thuận

lợi giúp tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn cơ quan, bạn bè, đồng nghiệp cùng gia đình

đã động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn.

Trân trọng cảm ơn!

Tác giả luận văn

Trương Thị Nguyệt Ánh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN................................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN.....................................................................................................ii

MỤC LỤC.........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................viii

DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................. ix

DANH MỤC BIỂU ĐỒ...................................................................................... xi

MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................. 1

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 2

4. Kết cấu của luận văn ................................................................................. 2

Chƣơng 1: LAO ĐỘNG NỮ VỚI VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ

NÔNG THÔN Ở NƢỚC TA.............................................................................. 3

1.1. Những lý luận cơ bản về lao động nữ với phát triển kinh tế nông thôn......... 3

1.1.1. Những lý luận chung về giới............................................................... 3

1.1.1.1. Một số khái niệm.............................................................................. 3

1.1.1.2. Sự khác biệt về giới......................................................................... 4

1.1.2. Vị trí, vai trò của lao động nữ trong phát triển kinh tế - xã hội.......... 5

1.1.2.1. Vị trí của lao động nữ trong gia đình và xã hội ............................... 5

1.1.2.2. Vai trò lao động trong phát triển kinh tế - xã hội ............................ 7

1.1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến lao động nữ trong phát triển kinh tế nông thôn..... 9

1.1.3.1. Một số quan niệm, phong tục, tập quán ở Đông Nam Á và nƣớc ta ... 9

1.1.3.2. Hạn chế của lao động nữ về trình độ học vấn, chuyên môn,

khoa học kỹ thuật của lao động nữ ................................................. 9

1.1.3.3. Yếu tố về sức khỏe ảnh hƣởng tới khả năng tiếp nhận thông tin .. 10

1.1.3.4. Điều kiện tiếp cận vốn đầu tƣ ........................................................ 11

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

1.1.3.5. Một số yếu tố về chủ quan ............................................................ 11

1.2. Các chính sách về lao động nữ trong phát triển nông thôn.................. 12

1.2.1. Kinh nghiệm sử dụng lao động nữ nông thôn ở một số quốc gia ..... 12

1.2.2. Thực trạng về vai trò của lao động nữ nông thôn Việt Nam trong

phát triển kinh tế - xã hội .................................................................. 13

1.2.2.1. Thực trạng lao động nữ nông thôn Việt Nam ................................ 13

1.2.2.2. Sự đóng góp của lao động nữ trong phát triển kinh tế - xã hội .... 16

1.2.3. Sự quan tâm của Đảng và Nhà nƣớc ta đối với phụ nữ .................... 20

1.3. Đặc điểm lao động nữ trong nông thôn và một số vấn đề đặt ra ......... 23

1.3.1. Đặc điểm lao động nữ trong nông thôn............................................. 23

1.3.2. Một số vấn đề đặt ra đối với lao động nữ nông thôn ........................ 29

1.3.2.1. Sức khoẻ của lao động nữ .............................................................. 29

Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................................. 43

2.1. Các vấn đề mà đề tài cần giải quyết..................................................... 43

2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu...................................................................... 43

2.2.1. Phƣơng pháp chọn điểm nghiên cứu................................................. 43

2.2.2. Phƣơng pháp thu nhập thông tin ....................................................... 44

2.2.2.1. Phƣơng pháp thu thập thông tin thứ cấp ........................................ 44

2.2.2.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin sơ cấp.......................................... 44

2.2.2.3. Phƣơng pháp tổng hợp và xử lý thông tin...................................... 44

2.2.2.4. Phƣơng pháp phân tích................................................................... 44

2.3. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích............................................................ 45

2.3.1. Các chỉ tiêu phản ánh quá trình sử dụng lao động............................ 45

2.3.2. Chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất của hộ........................................ 45

2.3.3. Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sản xuất của hộ ............................... 46

Chƣơng 3: THỰC TRẠNG VỀ SỬ DỤNG LAO ĐỘNG NỮ NÔNG THÔN

HUYỆN ĐỒNG HỶ......................................................................................... 47

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

3.1. Nhân tố tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện đồng hỷ ảnh hƣởng tới

lao động nữ nông thôn ........................................................................ 47

3.1.1. Điều kiện tự nhiên............................................................................. 47

3.1.1.1. Vị trí địa lý ..................................................................................... 47

3.1.1.2. Địa hình.......................................................................................... 47

3.1.1.3. Đất đai và thổ nhƣỡng.................................................................... 48

3.1.1.4. Điều kiện khí hậu ........................................................................... 49

3.1.1.5. Thủy văn......................................................................................... 49

3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội.................................................................. 49

3.2. Thực trạng về sử dụng lao động nữ nông thôn huyện Đồng Hỷ.......... 51

3.2.1. Tình hình lao động phân theo giới tính............................................. 51

3.2.2. Trình độ văn hóa và chuyên môn kỹ thuật của lao động huyện ....... 52

3.2.2.1. Về trình độ văn hóa ........................................................................ 52

3.2.2.2. Về trình độ chuyên môn kỹ thuật................................................... 54

3.2.3. Về việc làm của ngƣời lao động ....................................................... 55

3.2.3.1. Thời gian sử dụng lao động ........................................................... 55

3.2.3.2. Lao động có việc làm ở khu vực nông thôn huyện Đồng Hỷ ........ 56

3.3. Lao động nữ trong các hộ điều tra ....................................................... 58

3.3.1. Lao động nữ trực tiếp tham gia sản xuất........................................... 58

3.3.2. Những đặc điểm của các nông hộ điều tra trong ba xã..................... 60

3.3.3. Lao động nữ trong hoạt động kinh tế - xã hội.................................. 61

3.3.3.1. Lao động nữ trong sản xuất kinh tế................................................ 61

3.3.3.2. Lao động nữ trong hoạt động xã hội.............................................. 65

3.3.3.3. Lao động nữ trong kinh tế hộ gia đình........................................... 67

3.3.3.4. Lao động nữ trong phân công công việc của nông hộ ................... 68

3.3.3.5. Lao động nữ trong việc nắm nguồn lực của nông hộ .................... 73

3.3.3.6. Lao động nữ trong việc tiếp cận thông tin ..................................... 74

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

3.3.3.7. Lao động nữ trong việc quyết định sản xuất và quản lý tài chính

trong gia đình các hộ..................................................................... 76

3.3.3.8. Lao động nữ trong việc tiếp cận dịch vụ y tế, giáo dục ................. 78

3.3.3.9. Lao động nữ trong việc tiếp cận các nguồn vốn ............................ 81

3.4. Nhân tố tác động tới lao động nữ trong nông thôn huyện Đồng Hỷ ... 82

3.4.1. Nhân tố ảnh hƣởng đến thu nhập của hộ nông dân........................... 82

3.4.2. Nhân tố ảnh hƣởng đến kiến thức kỹ thuật của hộ ........................... 84

3.4.3. Nhân tố ảnh hƣởng đến hiệu quả đầu tƣ của hộ................................ 88

3.5. Những khó khăn của lao động nữ trong sản xuất ................................ 90

3.5.1. Các loại khó khăn chung................................................................... 90

3.5.2. Các loại khó khăn trong quá trình sản xuất....................................... 91

Chƣơng 4: NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÕ VÀ SỬ DỤNG

LAO ĐỘNG NỮ TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG THÔN CỦA

HUYỆN ĐỒNG HỶ......................................................................................... 95

4.1. Quan điểm, định hƣớng và mục tiêu nâng cao vai trò và sử dụng

lao động nữ nông thôn ........................................................................ 95

4.1.1. Quan điểm, định hƣớng..................................................................... 95

4.1.2. Mục tiêu cụ thể.................................................................................. 95

4.2. Một số giải pháp................................................................................... 96

4.2.1. Một số giải pháp chung..................................................................... 96

4.2.1.1. Giải pháp về nâng cao nhận thức của xã hội về vấn đề giới và bình

đẳng giới đối với lao động nữ trong phát triển kinh tế - xã hội......... 96

4.2.1.2. Giải pháp về tạo môi trƣờng thuận lợi để lao động nữ tiếp cận

và sử dụng đối với các nguồn lực chủ yếu.................................... 97

4.2.2. Một số giải pháp cụ thể đối nông hộ............................................... 102

4.2.2.1. Giải pháp tháo gỡ khó khăn về điều kiện sản xuất của hộ........... 102

4.2.2.2. Giải pháp tháo gỡ khó khăn về hoạt động khuyến nông.............. 104

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

4.3. Kiến nghị............................................................................................ 106

KẾT LUẬN.................................................................................................... 107

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 109

PHỤ LỤC ...................................................................................................... 111

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

viii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

BVTV Bảo vệ thực vật

CMKT Chuyên môn kỹ thuật

CN Công nghiệp

CNKT Công nhân kỹ thuật

CNXH Chủ nghĩa xã hội

DN Doanh nghiệp

HĐND Hội đồng nhân dân

HTX Hợp tác xã

KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình

KT Kỹ thuật

KT-CT-XH Kinh tế, chính trị, xã hội

KTKS Khai thác khoáng sản

LHPN Liên hiệp phụ nữ

LHPNVN Liên hiệp phụ nữ Việt Nam

NN Nông nghiệp

NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn

PTTH Phổ thông trung học

SP Sản phẩm

SX Sản xuất

TBXH Thƣơng binh xã hội

TC-LĐ Tổ chức lao động

THCS Trung học cơ sở

TNCSHCM Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh

TW Trung ƣơng

UBND Ủy ban nhân dân

UNDP Chƣơng trình phát triển của Liên hợp quốc

VSTBPN Vì sự tiến bộ phụ nữ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ix

XĐGN Xóa đói giảm nghèo

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Lao động nữ trong một số ngành, nghề .......................................... 18

Bảng 1.2. Tỷ lệ phụ nữ tham gia cấp ủy Đảng............................................... 18

Bảng 1.3. Tỷ lệ phụ nữ tham gia chính quyền các cấp ................................... 18

Bảng 1.4. Tỷ lệ phụ nữ tham gia quản lý doanh nghiệp ................................. 19

Bảng 2.1. Các hộ trong các xã nghiên cứu..................................................... 43

Bảng 3.1. Sử dụng thời gian lao động nữ trong nông thôn của huyện năm 2012... 55

Bảng 3.2. Bảng tổng hợp về lao động có việc làm trong nông thôn năm 2012...... 57

Bảng 3.3. Tỷ lệ lao động nữ trực tiếp quản lý và tham gia sản xuất .............. 58

Bảng 3.4. Các yếu tố dẫn tới giới nữ tham gia quản lý sản xuất .................... 58

Bảng 3.5. Đặc điểm các nông hộ điều tra ....................................................... 60

Bảng 3.6. Lao động nữ trong ngành kinh tế.................................................... 62

Bảng 3.7. Kết quả hoạt động của lao động nữ trong tập huấn chuyển giao

khoa học kỹ thuật............................................................................ 63

Bảng 3.8. Kết quả lao động nữ giúp nhau phát triển kinh tế .......................... 64

Bảng 3.9. Sử dụng lao động nữ trong công tác quản lý xã hội....................... 66

Bảng 3.10. Thu nhập bình quân của hộ điều tra ............................................. 67

Bảng 3.11. Sử dụng lao động nữ trong gia đình ............................................. 71

Bảng 3.12. Sử dụng lao động nữ trong nhóm hộ giàu và nhóm hộ nghèo ..... 71

Bảng 3.13. Lao động nữ trong quyền sử dụng đất.......................................... 73

Bảng 3.14. Lao động nữ với sự tiếp cận thông tin.......................................... 74

Bảng 3.15. Lao động nữ trong việc ra các quyết định trong gia đình............. 76

Bảng 3.16. Mô tả biến trong mô hình hồi quy ảnh hƣởng tới thu nhập.......... 82

Bảng 3.17. Phân tích nhân tố ảnh hƣởng đến thu nhập hộ nông dân.............. 83

Bảng 3.18. Mô tả biến trong mô hình hồi quy ảnh hƣởng tới kiến thức kỹ thuật ..... 86

Bảng 3.19. Phân tích nhân tố ảnh hƣởng tới kiến thức kỹ thuật..................... 87

Bảng 3.20. Mô tả biến ảnh hƣởng tới hiệu quả đầu tƣ.................................... 88

Bảng 3.21. Nhân tố ảnh hƣởng đến hiệu quả đầu tƣ của hộ ........................... 89

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

x

Bảng 3.22. Những khó khăn của lao động nữ trong quá trình sản xuất ......... 92

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

xi

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Cơ cấu lực lƣợng lao động của huyện Đồng Hỷ chia theo

nhóm tuổi (%), năm 2012 ......................................................... 51

Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ lực lƣợng lao động nữ theo nhóm tuổi năm 2012............. 52

Biểu đồ 3.3. Trình độ văn hóa lao động trong nông thôn theo giới tính ........ 53

Biểu đồ 3.4. Trình độ văn hóa lao động trong nông thôn theo giới tính ........ 54

Biểu đồ 3.5. Trình độ chuyên môn kỹ thuật lao động nông thôn năm 2012 .. 54

Biểu đồ 3.6. Trình độ chuyên môn kỹ thuật lao động nữ trong nông thôn..... 55

Biểu đồ 3.7. So sánh về mức độ vất vả của lao động trong hộ....................... 70

Biểu đồ 3.8. Mức độ sử dụng dịch vụ y tế và chăm sóc sức khỏe.................. 78

Biểu đồ 3.9. Tỷ lệ sử dụng các biện pháp KHHGĐ ....................................... 79

Biểu đồ 3.10. Tỷ lệ biết chữ của lao động nữ ................................................. 80

Biểu đồ 3.11. Tỷ lệ vay vốn của hộ điều tra ................................................... 81