Sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam: Luận văn thạc sĩ kinh tế / Nguyễn Thủy Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỦY NGUYÊN

SỞ HỮU CHÉO TRONG HỆ THỐNG

NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng

Mã số: 60 34 02 01

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Hồ An Châu

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2015

i

TÓM TẮT

Quá trình phát triển nhanh chóng của hệ thống ngân hàng Việt Nam trong thời

gian ngắn cùng với việc nhiều tổng công ty nhà nước được tổ chức thành tập đoàn và

thực hiện chức năng kinh doanh đa ngành, trong đó có ngân hàng đã dẫn đến việc gia

tăng sở hữu chéo trong giai đoạn gần đây. Sở hữu chéo ngày càng bộc lộ những tác động

tiêu cực ảnh hưởng đến hoạt động và tính an toàn của hệ thống ngân hàng, đặc biệt là

hoạt động tín dụng. Tuy nhiên, vẫn chưa có một nghiên cứu cụ thể nào cho thấy ảnh

hưởng của sở hữu chéo đến hoạt động cho vay của các NHTM Việt Nam. Vì vậy, bên

cạnh việc phân tích định tính thực trạng sở hữu chéo hiện nay, luận văn còn tiến hành

phân tích định lượng nhằm xác định ảnh hưởng của sở hữu chéo đến cho vay của các

NHTM Việt Nam qua phân tích dữ liệu bảng của 28 NHTM trong giai đoạn 2010 –

2014. Nghiên cứu sử dụng mô hình hồi quy đa biến cho hai chỉ tiêu đại diện hiệu quả cho

vay là tỷ lệ tăng trưởng dư nợ và nợ xấu. Mô hình hồi quy mô-men tổng quát (GMM)

được sử dụng để kiểm định ảnh hưởng của sở hữu chéo thông qua chỉ tiêu tỷ lệ sở hữu

của ngân hàng khác đến cho vay. Kết quả thực nghiệm cho thấy sở hữu chéo có ảnh

hưởng cùng chiều tới tỷ lệ tăng trưởng dư nợ cho vay và nợ xấu. Luận văn vừa có ý

nghĩa đóng góp cho thực tiễn, vừa đóng góp cho học thuật. Về ý nghĩa khoa học, luận

văn đã hệ thống hóa những vấn đề mang tính lý luận về sở hữu chéo trong hệ thống

NHTM Việt Nam. Về ý nghĩa thực tiễn, luận văn kiểm chứng tác động của sở hữu chéo

đến hoạt động ngân hàng nói chung và hoạt động cho vay nói riêng. Kết quả nghiên cứu

là cơ sở để đưa ra các khuyến nghị nhằm giảm tình trạng sở hữu chéo và hạn chế tác

động tiêu cực của sở hữu chéo.

Từ khóa: Sở hữu chéo, tăng trưởng tín dụng, nợ xấu ngân hàng.

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là: Nguyễn Thủy Nguyên

Sinh ngày: 09/09/1989

Quê quán: Vĩnh Long

Hiện công tác tại: Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh

Bắc Sài Gòn.

Là học viên cao học Khóa XIV của Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ

Chí Minh.

Tôi xin cam đoan luận văn: “Sở hữu chéo trong hệ thống Ngân hàng thƣơng

mại Việt Nam”.

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Hồ An Châu.

Luận văn được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh.

Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường

đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu

là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội

dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận

văn.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2015

Tác giả

Nguyễn Thủy Nguyên

iii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, Khoa Sau Đại học, giảng

viên, cán bộ các phòng, ban chức năng Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí

Minh đã giúp tôi trang bị tri thức, tạo môi trường, điều kiện thuận lợi nhất trong suốt quá

trình học tập và thực hiện luận văn này.

Với lòng kính trọng và biết ơn, tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn tới TS. Lê Hồ An

Châu đã khuyến khích, hướng dẫn tận tình cho tôi trong suốt thời gian thực hiện nghiên

cứu này.

Tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến gia đình, đồng nghiệp và những người bạn đã

động viên, hỗ trợ tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, làm việc và hoàn thành luận

văn.

iv

MỤC LỤC

TÓM TẮT ..........................................................................................................................I

LỜI CAM ĐOAN.............................................................................................................II

LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................III

MỤC LỤC .......................................................................................................................IV

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT....................................................................................... VII

DANH SÁCH CÁC NGÂN HÀNG............................................................................VIII

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU ..............................................................................IX

CHƢƠNG 1....................................................................................................................... 1

1.1. Tính cấp thiết của đề tài......................................................................................... 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ........................................................ 1

1.3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu......................................................................... 2

1.4. Phƣơng pháp nghiên cứu....................................................................................... 2

1.5. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài................................................ 2

1.6. Cấu trúc luận văn................................................................................................... 3

CHƢƠNG 2....................................................................................................................... 4

2.1. Cơ sở lý thuyết về sở hữu chéo.............................................................................. 4

2.2. Các lý thuyết giải thích tác động của sở hữu chéo đến hoạt động của NHTM. 6

2.2.1. Lý thuyết ủy quyền – thừa hành ...................................................................... 6

2.2.2. Lý thuyết về sở hữu chéo – cạnh tranh ........................................................... 8

2.3. Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm về ảnh hƣởng của sở hữu chéo trong

NHTM................................................................................................................................ 9

2.4. Vấn đề sở hữu chéo của một số quốc gia thế giới.............................................. 13

2.4.1. Sở hữu chéo ở Nhật Bản................................................................................ 13

2.4.2. Sở hữu chéo ở Trung Quốc............................................................................ 14

2.4.3. Sở hữu chéo ở Ý.............................................................................................. 15

2.4.4. Sở hữu chéo ở Đức ......................................................................................... 15

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ............................................................................................... 17

CHƢƠNG 3..................................................................................................................... 18

3.1. Khái quát hệ thống ngân hàng Việt Nam........................................................... 18

3.2. Thực trạng sở hữu chéo trong hệ thống NHTM Việt Nam .............................. 20

v

3.3. Nguyên nhân hình thành và gia tăng sở hữu chéo trong hệ thống NHTM Việt

Nam 29

3.3.1. Ảnh hưởng của nền kinh tế ........................................................................... 29

3.3.2. Áp lực tăng vốn............................................................................................... 30

3.3.3. Các khoảng trống pháp lý .............................................................................. 31

3.4. Ảnh hƣởng của sở hữu chéo đối với các NHTM Việt Nam.............................. 33

3.4.1. Ảnh hưởng tích cực ........................................................................................ 33

3.4.2. Ảnh hưởng tiêu cực ........................................................................................ 34

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ............................................................................................... 36

CHƢƠNG 4..................................................................................................................... 37

4.1. Giới thiệu mục tiêu phân tích và giả thuyết nghiên cứu................................... 37

4.1.1. Mục tiêu phân tích.......................................................................................... 37

4.1.2. Giả thuyết nghiên cứu.................................................................................... 37

4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu và cơ sở dữ liệu ......................................................... 39

4.2.1. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 39

4.2.2. Cơ sỡ dữ liệu ................................................................................................... 45

4.3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ........................................................................ 46

4.3.1. Kết quả nghiên cứu ........................................................................................ 46

4.3.1.1. Mô tả mẫu..................................................................................................... 46

4.3.1.2. Ma trận tương quan ..................................................................................... 48

4.3.1.3. Kết quả hồi quy ............................................................................................ 48

4.3.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu....................................................................... 52

TÓM TẮT CHƢƠNG 4 ................................................................................................. 53

CHƢƠNG 5..................................................................................................................... 55

5.1. Kết luận ................................................................................................................. 55

5.2. Hàm ý chính sách ................................................................................................. 56

5.2.1. Các khuyến nghị nhằm giảm sở hữu chéo.................................................... 56

5.2.1.1. Tái cấu trúc hệ thống ngân hàng ................................................................. 56

5.2.1.2. Xem xét tăng tỷ lệ sở hữu cho các nhà đầu tư ngoại ................................... 57

5.2.1.3. Thực hiện thoái vốn và tập trung vào hoạt động kinh doanh cốt lõi ........... 58

5.2.2. Một số khuyến nghị với các cơ quan quản lý Nhà nước .............................. 59

vi

5.2.2.1. Tăng cường vai trò giám sát thị trường và hệ thống ngân hàng của cơ quan

quản lý Nhà nước ....................................................................................................... 59

5.2.2.2. Xác định chủ sở hữu cuối cùng và trách nhiệm công bố thông tin.............. 60

5.2.2.3. Cải thiện các quy định về an toàn trong hoạt động ngân hàng ................... 61

5.3. Hạn chế của đề tài và hƣớng nghiên cứu tiếp theo ........................................... 63

KẾT LUẬN CHƢƠNG 5 ............................................................................................... 64

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................................. 65

PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 69

vii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nguyên nghĩa tiếng Anh Nguyên nghĩa tiếng Việt

ADB Asian Development Bank Ngân hàng phát triển Châu Á

BCTC Báo cáo tài chính

CAR Capital Adequacy Ratio Hệ số an toàn vốn

CN NHNNg Chi nhánh ngân hàng nước ngoài

DNNN Doanh nghiệp nhà nước

FEM Fixed Effects Model Mô hình ảnh hưởng cố định

GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội

GMM Generalized Method of

Moments

Mô hình mô-men tổng quát

M&A Mergers & Acquisitions Mua bán và sáp nhập

NHLD Ngân hàng liên doanh

NHNN Ngân hàng nhà nước

NHTM Ngân hàng thương mại

NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần

NHTMNN Ngân hàng thương mại nhà nước

OLS Ordinary Least Square Phương pháp bình phương tối thiểu

Pooled OLS Pooled Ordinary Least

Square

Hồi quy đa biến dạng gộp

REM Random Effects Model Mô hình ảnh hưởng ngẫu nhiên

ROA Return On Assets Tỷ suất sinh lời trên tài sản

ROE Return On Equity Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu

SHC Sở hữu chéo

TCTD Tổ chức tín dụng

VCSH Vốn chủ sở hữu

WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới