Sa nhân tím

^4\^MfM0i^m -» DS. NGUYEN THQ BIEN

Sa nhfin tim cd ti n khde lfi:

Sa nhdn lUdi dfii, Md trd

bd, Hdi nam sa, Mdc nSng

(Tdy). Co ndng (Thfii), Sa ngdn

(Dao). La vd (Ba Na), ti n khoa hpc

Amomum longgiligidcire T. L. wii,

thuOc hp Gflng Zingiberaceae.

Theo GS. Vu Vfin Chuydn d

nude ta cd 16 lo^ Sa nhfin. Cd 4

loai Sa nhdn mpc hoang dai dfldc

thu hdi qud cd ^ tri sfl dung cao

lfi; Sa nhfin dd (Amomum villosum

Lour.), Sa nhfin hoa thi^ (Amomum

thyrsoideum Gagnep.), Sa nhdn

thfin cao (Amomum ovoideum

Pierre et (janep.) vfi Sa nhdn tim.

Cfiy Sa nhfin tfm thfldng mpc hoang

noi dm, dudi tfin rflng. d nfldc ta,

Sa nhfin tim cd t^i cdc tinh Thanh

Hda, Qudng Nam, Qudng Ngai,

Binh Dinh, Phfl Yin, Ninh Thufin,

Kon Tum, Gia Lai, Ddc Ldc. Tai

Trung Qutfc cQng cd cfiy nfiy.

Sa nhdn tfm lfi loai cfiy thdo

stfng nhilu nfim, cao 1 - 2m. Thdn

trdn m$t dtft hinh try, nhdn. Ld

mpc so le, xtfp thfinh 2 dfiy, phitfn

Id thon, dfii khdng Idng, Ifldi bp

nhd, hinh mde nhpn, mdu ndu

nh^t. Thdn r§ mpc bd ngang trdn

mfit ddt, gdm nhilu dtft, bao bpc

bdi cfic Id mfiu ndu. Cym hoa bdng,

mpc tfl thfin rS vfi tfl gtfc. Hoa

trdn cym cd khodng tfl 5 - 7 hoa,

cutfng ngdn, hoa mfiu trdng hofic

vfing ndu nhat. Qud nang Mnh

trflng, mdu tim, cd gai nhd. Hat

hinh xoan, mdu nfiu den. Todn cdy

vfi qud vd ndt cd mfli thOm. Hdng

nfim, Sa nhfin tfm cd 2 vy hoa qud.

Vy thi2 1: hoa nd thfing 4 - 6, ra

qud thdng 7 - 8; vy thfl 2: hoa nd

thdng 7 - 9. ra qud thdng 11 - 12.

Phfin bi$t vdi cfic lo^i Sa nhfin

khfic Id Sa nhdn tfm cd Id b? (ludi)

hinh mdc nhpn dfii, cdn cdc lo^i Sa

nhfin khde c6 Id b^ ngdn.

B^ phdn ddng: Qud, vd qud.

Qud gid dfi phoi sdy khd. bdc ra

Idy nguydn khtfi h^t. V6 ngodi cua

qud Sa nhdn (SOc sa xfic, Xdc sa

nhdn). Dui^c diln ViOt Nam qiiy

dinh h^t khd cdn nguydn cd khtfi,

Sa nhSn tfm Amomum longgiltgulare

r. L Wu

t^ 10 hat rdi dudi 10%, dd am cdn

lai dudi 14%, hdm luong tinh dau

trong hat dat t;^ 1$ trdn 1,5%. Tuy

theo bOnh, tihig bdi thutfc ngfldi ta

chtf bitfn bdng cdc phuong phdp: Sa

nhfin sao, Sa nhdn trich mutfi, Sa

nhfin trich gflng.

Thdnh phdn hda hpc: Trong qud

vfi hat Sa nhdn tim thdnh phdn

chfl ytfu Id tinh ddu vdi hdm lUpng

trdn 1,9%. Trong tinh ddu cd 13

hpp chdt. Ngodi ra, trong qud cdn

chfla mOt stf vi lu^ng nhu Zn, Cu,

Co, Mn.

Theo y hpc cd truyin: Sa nhfin

cd vi cay, tfnh tfm vfio 2 kinh T^,

Vi; cd tdc dung hdnh khf, hda thap,

kidn t^, dn trung, ki$n vi, tidu thuc,

an thai, chi thtfng, chi td, chi ly;

chfl tri cfic chflng t^ vi fl trd, dn

utfng khdng tidu, thai dpng bat an,

ndn khi thai nghdn, dau byi^ do

lanh, tidu chdy, kitft ly. Lilu dting:

Sa nhfin 3 - 6g dflng cho thutfc sdc,

thfldng cho vdo sau cung vi sac lau

mtft tdc dung cua thutfc. Xac Sa

nhfin dflng chfla chflng ty, vi khf

trd nhe, byng ddy, fin khdng tidu,

lilu dflng 3 - 5g.

Theo y hpc ki^n dai: Tinh ddu

Sa nhfin cd tfic dung flc chtf hoat

d^ng cfia cdc lofu vi khudn: Bacillus

8ubtilli8,B(uiUii8myooides, Dipcoccus

pneumoniae, Mycobacterium

tuberadoma, Protats vulgaris, Shigdla

dysenteriae, Salmonella typhi; di^t

amip Entamoeba moshkovskii vdi

ning do flc chtf thdp. Ngodi ra, Sa

nhan cdn ldm ha stft, ldm gidm tinh

hUn^ ph ^ CO thdt cfla ruOt.

Ung dung trong ldm sdng: Sa

nhfin tim eung dflng nhfl cdc lo^i

Sa nhfin khde:

*Tri bung ddy, dau do khi trO,

thutfc cd tdc dyng hdnh khi chi

thtfng, dflng cdc bdi:

- Huang sa nhi tf^n thang: Sa

nhfin 6g, mOc hflOng 4g, ddng sfim

lOg, trdn bi 6g, bdn h^, phyc linh

diu lOg, cam thdo 3g, gflng tUOi

6g, sdc utfng.

- Huang sa chi trudt hodn: Sa

nhdn 6g, chi thUc 8g, mOc huong

4g, bach tru$t lOg, sdc utfng.

» Tri nac, ndn do ty vi hfl hfin

an khdng tidu, dung cfic bfii:

- Huang sa luc qudn td thang:

Sa nhdn 6g, mpc huong 4g, ddng

sam, ban ha, bach tru|it, bach linh

diu lOg, trdn bl 6g, sinh khflOng

8g, cam thao 3g. Sdc utfng.

- Sue sa tdn: Sa nhfin tdn bOt

min, mii lan utfng 2 - 4g, ngfiy

uong 3 Idn vdi nfldc gflng tuoi.

* Tri chflng thai phy ndn n^ng,

thai dOng: dung dOc vi bOt Sa nhfin

utfng nhu trdn. Ntfu thai dOng cho

thdm bach tru^t, td nganh. Ntfu do

th§n ytfu cho thdm tang k^ sinh,

dS trpng, tuc doan. 03*

THU6c & Strc KHdE stf 490(15.12.2013)