Rèn luyện một số năng lực tư duy cho học sinh tiểu học qua các bài toán cắt ghép hình lớp 4-5.

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC – MẦM NON

----------

TÔ THỊ QUỲNH ANH

Rèn luyện một số năng lực tư duy cho

học sinh Tiểu học qua các bài toán cắt

ghép hình lớp 4-5

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

2

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên của khóa luận, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô

giáo Thạc sỹ Mã Thanh Thủy, giảng viên khoa GD Tiểu học – mầm non

người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ để tôi hoàn thành khóa luận này.

Tôi cũng xin chân thành cám ơn các thầy cô giáo trong khoa GD

Tiểu học – mầm non, Ban giám hiệu nhà trường, các thầy cô giáo cùng toàn

thể các em học sinh lớp 4/4 - lớp 4/5- lớp 5/6 - lớp 5/4 trường Tiểu học

Trần Cao Vân đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi có thêm tư liệu để hoàn thành

khóa luận này.

Tôi cũng rất chân thành cám ơn tất cả những người thân, gia đình,

bạn bè đã giúp đỡ và ủng hộ tôi trong suốt thời gian qua.

Do lần đầu tiên nghiên cứu khoa học, kinh nghiệm cũng như năng

lực của bản thân còn hạn chế. Vậy nên khóa luận này không thể không

tránh khỏi thiếu sót. Kính mong nhận được sự đóng ghóp ý kiến từ phía các

thầy cô giáo và các bạn để đề tài được hoàn thiện hơn.

Đà Nẵng, tháng 05 năm 2012

Sinh viên

Tô Thị Quỳnh Anh

3

PHẦN MỞ ĐẦU

I. Lí do chọn đề tài

Ngày nay ở Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới, giáo dục

được coi là quốc sách hàng đầu, là động lực để phát triển kinh tế xã hội.

Với nhiệm vụ và mục tiêu cơ bản của giáo dục là đào tạo những con người

phát triển toàn diện về mọi mặt, không những có kiến thức tốt mà còn vận

dụng kiến thức đó vào thực tế.

Trong hệ thống giáo dục quốc dân, Tiểu học là bậc học quan trọng

giúp cho học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng

đắn và lâu dài về đạo đức trí tuệ, thể dục, thẩm mỹ; góp phần hình thành

nên nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, chuẩn bị cho học sinh

học bậc cao hơn.

Trong giáo dục và đào tạo con người, tư duy có vai trò vô cùng quan

trọng và là yếu tố không thể thiếu của quá trình phát triển nhân cách toàn

diện. Để đáp ứng được những đòi hỏi trên, ngay từ cấp học tiểu học chúng

ta đã cần thiết phải phát triển năng lực tư duy cho học sinh. Có thể khẳng

định mọi môn học ở tiểu học đều có tiềm năng phát triển tư duy cho học

sinh.

Môn Toán ở Tiểu học với những đặc trưng về tính trừu tượng hóa,

khái quát hóa với những lập luận logic chặt chẽ; được coi là môn học công

cụ góp phần bước đầu phát triển tư duy, năng lực sáng tạo, khả năng suy

luận hợp lý cho học sinh. Khả năng giáo dục của môn toán có nhiều mặt:

phát triển tư duy trí tuệ, có vai trò quan trọng trong việc rèn luyện tính suy

luận, tính khoa học, tính tư duy độc lập sáng tạo, góp phần giáo dục tính

nhẫn nại, ý chí vượt khó khăn…Nhà bác học Einstein đã đưa ra lời khuyên:

“Tri thức quan trọng, nhưng trí tưởng tượng còn quan trọng hơn, vì tri thức

có hạn trong khi trí tưởng tượng bao trùm cả thế giới”. Khi có tri thức mà

kém tưởng tượng thì không thể tư duy, không thể có ý tưởng mới, không

thể sáng tạo.

4

Trong giai đoạn đổi mới nước ta hiện nay với xu thế hội nhập ngày

càng đa dạng, dạy học sáng tạo không chỉ mang tính thời đại mà còn trở

thành nhu cầu cấp thiết. Nghị quyết IV của BCH TW khóa VII đã nêu:

“ Đổi mới phương pháp dạy và học ở tất cả các cấp học, bậc học,…, áp

dụng những phương pháp giáo dục hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh

năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”. Tuy nhiên, thực tiễn

cho thấy trong quá trình dạy học Toán rất nhiều học sinh còn bộc lộ những

yếu kém hạn chế về năng lực tư duy. Nhìn các đối tượng toán học một cách

rời rạc, chưa linh hoạt điều chỉnh hướng suy nghĩ khi gặp trở ngại, quen với

kiểu suy nghĩ rập khuôn, áp dụng một cách máy móc những kinh nghiệm

đã có vào hoàn cảnh mới, chưa có tính độc đáo trong việc tìm ra các cách

làm bài…Từ đó dẫn đến một hệ quả là học sinh gặp khó khăn trong việc

làm toán, đặc biệt là các bài toán đòi hỏi phải tưởng tượng và có tư duy

như các bài toán cắt ghép hình. Do vậy, việc rèn luyện năng lực tư duy cho

học sinh tiểu học thông qua toán cắt ghép hình là một vấn đề cấp thiết.

Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề nêu trên, người thực hiện

đã chọn đề tài: “Rèn luyện một số năng lực tư duy cho học sinh Tiểu học

qua các bài toán cắt ghép hình lớp 4-5”.

II. Lịch sử vấn đề

Hiện nay việc rèn luyện năng lực tư duy cho học sinh trong nhà

trường đã trở thành một vấn đề được sự quan tâm của rất nhiều học giả,

nhiều phương tiện thông tin đại chúng trong và ngoài nước. Trong những

năm gần đây đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này. Sau đây, tôi

xin giới thiệu một số công trình tiêu biểu.

- Nguyễn Thị Ánh Hồng, Thiết kế hệ thống bài tập nhằm phát triển

một số năng lực tư duy cho học sinh tiểu học khi học nội dung hình học

trong chương trình toán lớp 4, SGK thử nghiệm năm 2000, khóa luận tốt

nghiệp trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Tác giả đã làm rõ một số vấn đề

5

về tư duy của học sinh tiểu học, đưa ra cơ sở lý thuyết cơ bản để thiết kế hệ

thống bài tập trắc nghiệm khách quan và bài tập tự luận.

- Trần Lương Bẩy, Thiết kế hệ thống bài tập nhằm phát triển năng

lực tư duy cho học sinh Tiểu học học nội dung phân số trong chương trình

lớp 4. Tác giả đã làm rõ một số vấn đề về tư duy của học sinh tiểu học, từ

đó đi sâu khai thác chương trình sách giáo khoa và thiết kế hệ thống bài tập

có nội dung phân số.

Trên đây là một vài công trình nghiên cứu về rèn luyện, phát triển tư

duy cho học sinh. Tuy nhiên việc rèn luyện một số năng lực tư duy cho học

sinh qua nội dung cắt ghép hình thì chưa có công trình nghiên cứu nào.

III. Mục đích nghiên cứu

Rèn luyện một số năng lực tư duy cho học sinh lớp 4, 5 qua các bài

toán cắt ghép hình.

Củng cố, nâng cao hiểu biết và chuyên môn nghiệp vụ cho bản thân

phục vụ công tác dạy học sau này.

IV. Nhiệm vụ nghiên cứu

Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về cơ sở toán học của dạng toán

cắt ghép hình.

Tìm hiểu nội dung và phương pháp dạy học toán cắt ghép hình trong

sách giáo khoa lớp 4,5 hiện hành. Từ đó khai thác bài tập trong sách giáo

khoa theo hướng rèn luyện một số năng lực tư duy cho học sinh.

Xây dựng hệ thống bài tập bổ trợ cắt ghép hình.

V. Đối tượng nghiên cứu

Học sinh lớp 4, 5.

VI. Phạm vi nghiên cứu

Nội dung toán cắt ghép hình ở Tiểu học.

VII. Phương pháp nghiên cứu

6

Phương pháp nghiên cứu lý luận

Phương pháp quan sát, điều tra thực nghiệm.

Phương pháp thống kê toán học.

Phương pháp tổng kết, rút kinh nghiệm.

VIII. Cấu trúc đề tài

Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, phần nội dung gồm có 3 chương:

Chương I: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn

Chương II: Khai thác và xây dựng hệ thống bài tập bổ trợ dạng toán

cắt ghép hình nhằm rèn luyện tư duy cho học sinh lớp 4,5

Chương III: Thực nghiệm sư phạm

7

PHẦN NỘI DUNG

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. Cơ sở tâm lý học lứa tuổi học sinh tiểu học

1.1.1. Tri giác

Tri giác của học sinh Tiểu học mang tính đại thể, ít đi sâu vào chi tiết

và không chủ định, do đó các em phân biệt các đối tượng còn chưa chính

xác, dễ mắc sai lầm, có khi còn lẫn lộn. Ví dụ: Các em khó phân biệt được

hình có năm cạnh với hình có sáu cạnh.

Ở các lớp đầu Tiểu học, tri giác thường gắn với hành động, trẻ chỉ

cảm nhận được những cái nó cầm nắm. Tri giác sự vật có nghĩa là phải làm

một cái gì đó với sự vật: cầm, nắm, tháo, gỡ…sự vật ấy. Về sau, các hoạt

động tri giác phát triển và được hướng dẫn bởi các hoạt động nhận thức

khác nên tri giác chính xác hơn.

Trong quá trình học tập, khi tri giác trở thành hoạt động có mục đích

đặc biệt, trở nên phức tạp và sâu sắc, trở thành hoạt động có phân tích, có

phân hóa hơn thì tri giác sẽ mang tính của sự quan sát có tổ chức. Tri giác

của học sinh có vai trò hết sức quan trọng, nó giúp cho các em phát hiện ra

những dấu hiệu bản chất của sự vật, hiện tượng.

1.1.2. Tư duy

Tư duy của trẻ em mới đến trường là tư duy cụ thể, mang tính hình

thức bằng cách dựa vào đặc điểm trực quan của những đối tượng và hiện

tượng cụ thể. Tư duy của học sinh chuyển dần từ nhận thức các mặt bên

ngoài của sự vật hiện tượng đến nhận thức các thuộc tính bên trong và dấu

hiệu của bản chất sự vật, hiện tượng. Điều này tạo khả năng tiến hành

những so sánh, khái quát hóa đầu tiên, xây dựng những suy luận sơ đẳng.

Đặc điểm tư duy của học sinh Tiểu học nêu trên chỉ có ý nghĩa tương

đối, trong quá trình học tập ở nhà trường, tùy thuộc vào nội dung, phương