Rèn luyện một số hoạt động trí tuệ chung cùng với các hoạt động trí tuệ phổ biến trong toán học cho học sinh lớp 9 thông qua bài tập hình học phẳng

Bạch Phương Vinh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 83(07): 133 - 139

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 133 http://www.lrc-tnu.edu.vn

RÈN LUYỆN MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRÍ TUỆ CHUNG CÙNG VỚI

CÁC HOẠT ĐỘNG TRÍ TUỆ PHỔ BIẾN TRONG TOÁN HỌC CHO

HỌC SINH LỚP 9 THÔNG QUA BÀI TẬP HÌNH HỌC PHẲNG

Bạch Phương Vinh*

Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Dạy học giải bài tập hình học phẳng ở lớp 9 nhằm thực hiện một trong những nhiệm vụ

của môn học là phát triển trí tuệ cho học sinh; điều này sẽ có ý nghĩa sâu sắc hơn nếu

người giáo viên luôn tạo cơ hội cho học sinh thực hiện các hoạt động trí tuệ chung: phân

tích, tổng hợp, tương tự, khái quát hóa, đặc biệt hóa... cùng với các hoạt động trí tuệ phổ

biến trong toán học: phân chia trường hợp, lật ngược vấn đề, xét tính giải được...trong

quá trình học sinh đi tìm lời giải và suy nghĩ khai thác bài tập hình học.

Từ khóa: Hoạt động trí tuệ, tư duy, học sinh, bài tập hình học, lớp 9

Phát triển trí tuệ cho học sinh (HS) là nhiệm

vụ của mọi môn học trong trường phổ thông,

nhất là đối với môn toán ở trường trung học

cơ sở (THCS) càng có nhiều điều kiện thuận

lợi để thực hiện nhiệm vụ này. Đối với dạy

học giải bài tập hình học phẳng ở lớp 9, để

thực hiện nhiệm vụ trên người giáo viên (GV)

phải luôn tạo cho HS cơ hội thực hiện các

hoạt động trí tuệ (HĐTT) chung: phân tích,

tổng hợp, so sánh, tương tự, khái quát hóa,

trừu tượng hóa, đặc biệt biệt hóa... cùng với

các HĐTT phổ biến trong toán học: phân chia

trường hợp, lật ngược vấn đề, xét tính giải

được...trong quá trình HS đi tìm lời giải của

bài toán. Điều này sẽ có ý nghĩa sâu sắc hơn

nếu GV luôn tạo cơ hội cho HS thực hiện các

HĐTT chung cùng với các HĐTT phổ biến

trong toán học không chỉ ở việc HS đi tìm lời

giải của bài toán hình học mà ở cả việc HS

nghiên cứu khai thác bài toán. Đó cũng chính

là mục đích dạy học của môn học nhằm phát

triển tư duy sáng tạo cho HS.*

Các dạng toán hình học phẳng lớp 9 rất phong

phú và đa dạng. Mỗi dạng toán đều có những

phương pháp (PP) giải cơ bản và đặc trưng,

tuy nhiên không phải lúc nào tuân theo những

phương pháp đó đều giải được bài toán; mà

còn đòi hỏi HS phải biết nhìn bài toán một

cách tổng hợp để phân tích bài toán quy lạ về

quen, biết phân chia trường hợp, so sánh, khái

*

quát hóa, đặc biệt hóa, tổng quát hóa, biết lật

ngược vấn đề và xét tính giải được của bài

toán… để lựa chọn những PP và cách thức

phù hợp, hiệu quả nhằm giải quyết bài toán,

đưa ra được lời giải, tiến tới có lời giải hay,

ngắn gọn, độc đáo... từ đó đề xuất những bài

toán tương tự, đặc biệt và cũng có thể là

những bài toán “khái quát, tổng quát hơn”,

những bài toán mới. Trong quá trình đó HS

được rèn luyện các HĐTT chung cùng với các

HĐTT phổ biến trong toán học, góp phần phát

triển cho HS khả năng quan sát, năng lực phát

hiện giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo.

Sau đây là bài tập hình học lớp 9, xuất phát từ

việc đi tìm lời giải và khai thác bài toán nhằm

rèn luyện cho HS một số HĐTT chung cùng

với các HĐTT phổ biến trong toán học.

Ví dụ 1. “Cho tam giác đều ABC nội tiếp

trong đường tròn (O). Điểm M thuộc cung

BC .

Chứng minh rằng MA = MB + MC”.

 Phân tích bài toán tìm cách giải

Muốn chứng minh MA = MB + MC

(phân tích tách ra những thuộc tính của bài

toán (cái toàn thể)) gợi cho HS liên tưởng đến

việc tạo đoạn thẳng AD nằm trên MA sao cho

AD = MC (hoặc AD = MB), hình (H 1); khi

đó chỉ còn phải chứng minh MB = MD (hoặc

MC = MD). Điều này có được từ các cặp tam

giác bằng nhau.