Quyền bào chữa của người bị buộc tội là người chưa thành niên trong Luật Tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

QUYỀN BÀO CHỮA CỦA NGƯỜI BỊ BUỘC TỘI LÀ

NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN TRONG LUẬT TỐ

TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: TS.LS. NGUYỄN HỮU THẾ TRẠCH

Học viên: ĐÀO THANH TUẤN, Khóa 2 – Khánh Hòa

Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả, số

liệu nghiên cứu nêu trong Luận văn là trung thực và tôi xin chịu trách nhiệm về tất cả

những số liệu và kết quả nghiên cứu đó. Những kết luận khoa học của luận văn chưa

từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Đào Thanh Tuấn

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BCVND : Bào chữa viên nhân dân

BLHS : Bộ luật hình sự

CCTP : Cải cách tư pháp

CTN : Chưa thành niên

CQĐT : Cơ quan điều tra

CƯQT : Công ước quốc tế

HĐXX : Hội đồng xét xử

HTND : Hội thẩm nhân dân

NBC : Người bào chữa

QBC : Quyền bào chữa

QCN : Quyền con người

THTT : Tiến hành tố tụng

TTHS : Tố tụng hình sự

TAND : Tòa án nhân dân

TNHS : Trách nhiệm hình sự

TGPL : Trợ giúp pháp lý

VKSND : Viện kiểm sát nhân dân

VAHS : Vụ án hình sự

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................................ 1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN BÀO CHỮA CỦA .................... 6

1.1 .Một số khái niệm chung ............................................................................................... 6

1.1.1 Quyền bào chữa trong tố tụng hình sự......................................................................... 6

1.2 Quyền bào chữa của người bị buộc tội là người chưa thành niên........................... 11

1.2.1 Vai trò quyền bào chữa của người bị buộc tội là người chưa thành niên ................. 11

1.2.2 . Đặc điểm về nội dung, hình thức thực hiện quyền bào chữa của người bị buộc tội là

người chưa thành niên .............................................................................................................. 13

1.2.3 Các yếu tố đảm bảo thực hiện quyền bào chữa của người bị buộc tội là người chưa

thành niên trong tố tụng hình sự............................................................................................... 19

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ....................................................................................................... 28

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUYỀN BÀO CHỮA CỦA NGƯỜI BỊ BUỘC TỘI....... 30

2.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về quyền bào chữa của người bị buộc tội là

người chưa thành niên............................................................................................................ 30

2.1.1 Trước khi pháp điển hóa Bộ luật TTHS năm 1988 .................................................... 30

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2......................................................................................................... 60

CHƯƠNG 3. TĂNG CƯỜNG ĐẢM BẢO QUYỀN BÀO CHỮA CỦA NGƯỜI BỊ BUỘC

TỘI LÀ NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ......................... 63

3.1. Yêu cầu đảm bảo quyền bào chữa của người bị buộc tội là người chưa thành niên

trong tố tụng hình sự theo tinh thần cải cách tư pháp và theo Hiến pháp năm 2013 ...... 63

3.1.1 Yêu cầu nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội là người

chưa thành niên ở Việt Nam hiện nay....................................................................................... 63

3.1.2 Bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội là người chưa thành niên đáp ứng

yêu cầu hội nhập quốc tế .......................................................................................................... 66

3.2 Một số giải pháp........................................................................................................... 68

3.2.1 Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự liên quan đến quyền bào chữa của người bị buộc

tội là người chưa thành niên..................................................................................................... 68

3.2.2 Các giải pháp về tổ chức............................................................................................ 71

3.3. Các giải pháp khác........................................................................................................... 73

3.2.3 Nâng cao ý thức pháp luật cho người chưa thành niên và cho nhân dân.................. 73

3.3.2. Tăng cường sự phối hợp giữa các tổ chức xã hội, nhà trường và gia đình người CTN

phạm tội khi họ được miễn TNHS trong việc quản lý, giám sát và giáo dục các em ............... 74

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3.......................................................................................................... 75

KẾT LUẬN............................................................................................................................... 76

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Quyền bào chữa là một trong những quyền cơ bản của công dân, một quyền

hiến định được tất cả các bản Hiến pháp của Việt Nam đều ghi nhận. Kế thừa các bản

Hiến pháp trước đây, Hiến pháp năm 2013 quy định rõ hơn về quyền bào chữa của

công dân. Tại khoản 4 Điều 31 Hiến pháp năm 2013 đã quy định rất cụ thể: “Người bị

bắt, tạm giữ, tạm giam, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử có quyền tự bào chữa, nhờ luật

sư hoặc người khác bào chữa”. Như vậy có thể thấy, Hiến pháp mới đã mở rộng phạm

vi các đối tượng được đảm bảo quyền bào chữa, không chỉ bị can, bị cáo mới có quyền

bào chữa như các bản Hiến pháp cũ quy định, mà ngay từ khi một người bị bắt, đã phát

sinh quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa đối với họ, được đảm

bảo bởi đạo luật có giá trị pháp lý cao nhất là Hiến pháp. Quyền tự bào chữa và nhờ

người khác bào chữa của một công dân đã được quy định khá đầy đủ và cụ thể trong hệ

thống pháp luật của Nhà nước, đã được xác định từ nguyên tắc cơ bản trong Hiến pháp

cho đến những quy định cụ thể trong Bộ luật Tố tụng hình sự và các văn bản hướng

dẫn thi hành.

Người chưa thành niên phạm tội là một chủ thể đặc biệt của Luật hình sự và

Luật tố tụng hình sự, việc xử lý, áp dụng các thủ tục tố tụng với người chưa thành niên

phạm tội đòi hỏi phải có những quy định riêng biệt.

Pháp luật hiện hành, cụ thể là Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 đã dành một

chương riêng (Chương XXXII) quy định về thủ tục đối với người chưa thành niên. Đó

là những quy định thủ tục đặc biệt về việc bắt, tạm giữ, tạm giam; về thủ tục điều tra,

truy tố, xét xử, thi hành án; việc tham gia tố tụng của gia đình, nhà trường, của người

bào chữa … đối với những vụ án có người chưa thành niên phạm tội. Bên cạnh đó,

thực tiễn áp dụng pháp luật cho thấy những quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm

2003 đối với người chưa thành niên phạm tội tuy đã tương đối hoàn chỉnh, nhưng

không khó để nhận thấy tính chưa chặt chẽ, chưa đầy đủ, chưa đáp ứng được yêu cầu

thực tiễn của các quy định này. Những bất cập này đã dẫn đến sự tùy tiện của cơ quan

tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp

của người chưa thành niên phạm tội. Với những vấn đề nêu trên, quy định của pháp

luật tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội đặt ra những vấn đề cần

2

phải hoàn thiện theo hướng cần thiết phải có những quy định cụ thể, chặt chẽ, thống

nhất hơn nữa trong Bộ luật tố tụng hình sự về thủ tục tố tụng đối với chưa thành niên

phạm tội để đảm bảo các quyền, lợi ích hợp pháp của họ, mà một trong những quyền

đó là quyền bào chữa.

Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 10

thông qua ngày 27 tháng 11 năm 2015 đã sửa đổi, bổ sung nhiều nội dung của Bộ luật

tố tụng hình sự 2003, có nhiều quy định được điều chỉnh, sửa đổi đã đảm bảo hơn

quyền con người, quyền bào chữa của người bị buộc tội nói chung và của người bị

buộc tội là người chưa thành niên nói riêng. Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn một số tồn

tại chưa được giải quyết trong Bộ luật sửa đổi bổ sung lần này làm ảnh hưởng đến

quyền bào chữa của người bị buộc tội.

2. Tình hình nghiên cứu

Trong những năm qua, đã có nhiều công trình nghiên cứu về quyền bào chữa và

bảo đảm quyền bào chữa của người chưa thành niên trong tố tụng hình sự như:

- Những vấn đề lý luận và thực tiễn về thủ tục tố tụng đối với người chưa thành

niên trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, của TS. Đỗ Thị Phượng, Khoa luật, Đại

học Quốc gia Hà Nội năm 2007.

- Bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong tố tụng

hình sự Việt Nam, của TS. Lại Văn Trình, Đại học Luật TP.HCM năm 2011.

- Bảo đảm quyền có người bào chữa của người bị buộc tội – so sánh giữa luật tố

tụng hình sự Việt Nam, Đức và Mỹ, của TS. Lương Thị Mỹ Quỳnh, Đại học Luật

TP.HCM năm 2011.

- Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên theo pháp luật tố

tụng hình sự Việt Nam, của TS Trần Hưng Bình, Học Viện Khoa học xã hội, năm 2014.

- Quyền bào chữa của bị can, bị cáo là người chưa thành niên trong tố tụng hình

sự Việt Nam, của TS. Nguyễn Hữu Thế Trạch, Đại học Luật TP.HCM năm 2014.

Các công trình này chủ yếu tập trung giải quyết các vấn đề như: Bảo vệ quyền

và lợi ích của bị can, bị cáo là người chưa thành niên; vấn đề bảo đảm quyền bào chữa

cho người chưa thành niên phạm tội; bắt, tạm giữ, tạm giam đối với người chưa thành

niên; đảm bảo quyền bào chữa của bị can, bị cáo là người chưa thành niên v.v... Tuy

nhiên, các công trình nghiên cứu đã công bố phần lớn đều tập trung nghiên cứu vấn đề

3

bảo đảm quyền bào chữa cho đối tượng là bị can, bị cáo là người chưa thành niên. Về

vấn đề bảo đảm quyền bào chữa cho những đối tượng ở giai đoạn tiền tố tụng, giai

đoạn điều tra, đặc biệt là người chưa thành niên bị bắt, bị tạm giữ, bị tạm giam - đối

tượng được hưởng quyền bào chữa mới được quy định cụ thể trong Hiến pháp năm

2013 cần được nghiên cứu tiếp tục, hoàn thiện hơn.

3. Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu đề tài

- Mục đích chính của việc nghiên cứu đề tài là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận,

mang tính nguyên tắc của việc bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội là người

chưa thành niên trong tố tụng hình sự; những khó khăn, vướng mắc, bất cập trong quá

trình áp dụng pháp luật tố tụng hình sự về bảo đảm quyền bào chữa cho người chưa

thành niên hiện nay. Qua đó, đề xuất những giải pháp, kiến nghị góp phần nâng cao

hiệu quả áp dụng các quy định của pháp luật về bảo đảm quyền bào của người bị buộc tội

là người chưa thành niên trong tố tụng hình sự Việt Nam.

- Để đạt được mục đích nêu trên, đề tài đặt ra và giải quyết những nhiệm vụ cụ

thể sau đây:

+ Khái quát về lịch sử hình thành và phát triển của chế định quyền bào chữa của

người chưa thành niên trong hệ thống pháp luật Việt Nam từ sau năm 1945 đến nay;

+ Phân tích các quy định của pháp luật tố tụng hình sự hiện hành về bảo đảm

quyền bào chữa nói chung, của người bị buộc tội là người chưa thành niên nói riêng;

+ Phân tích thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về

bảo đảm quyền bào chữa ở Việt Nam trong những năm gần đây, đặc biệt là kể từ khi

Nhà nước ta ban hành bộ luật tố tụng hình sự năm 2003;

+ Làm rõ khái niệm chủ thể: người bị buộc tội là người chưa thành niên trong

Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015;

+ Làm rõ phạm vi và mối liên hệ giữa người dưới 18 tuổi và người chưa thành

niên theo quy định của pháp luật;

+ Đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật về

bảo đảm quyền bào chữa đối với người bị buộc tội là người chưa thành niên trong tố

tụng hình sự Việt Nam.