Quản trị danh mục cho vay tại các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam: Luận án tiến sĩ kinh tế / Bùi Diệu Anh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP HỒ CHÍ MINH

BÙI DIỆU ANH

QUẢN TRỊ DANH MỤC CHO VAY

TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

CỔ PHẦN VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ

TP HỒ CHÍ MINH - NĂM 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP HỒ CHÍ MINH

BÙI DIỆU ANH

QUẢN TRỊ DANH MỤC CHO VAY

TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

CỔ PHẦN VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ

Chuyên ngành: Kinh tế tài chính, Ngân hàng

Mã số: 62. 31. 12. 01

Người hướng dẫn khoa học:

1. Tiến sĩ Hồ Diệu

2. Tiến sĩ Lê Thị Hiệp Thương

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2012

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả luận án có lời cam đoan danh dự về công trình khoa học này của mình, cụ

thể:

Tôi tên là: Bùi Diệu Anh

Sinh ngày 17 tháng 03 năm 1962 – Tại: Hà Nội

Quê quán: Hà Nội

Hiện công tác tại: Khoa Tín dụng Trường Đại học Ngân hảng TP. HCM – 36 Tôn

Thất Đạm – Quận 1 – TP. HCM

Là Nghiên cứu sinh khóa 10 của Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM

Mã số học viên: 010110050001

Cam đoan đề tài:

QUẢN TRỊ DANH MỤC CHO VAY TẠI CÁC NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học:

- Hướng dẫn 1: TS. Hồ Diệu

- Hướng dẫn 2: TS. Lê Thị Hiệp Thương

Luận án được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM.

Đề tài này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có tính

độc lập riêng, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bố toàn bộ

nội dung này bất kỳ ở đâu (hoặc đã công bố phải nói rõ ràng các thông tin của tài

liệu đã công bố); các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận án được chú thích

nguồn gốc rõ ràng, minh bạch.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi.

TP.HCM, ngày 31/12/2010

Tác giả

Bùi Diệu Anh

ii

DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT

TIẾNG VIỆT

ACB: Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu

CSH: Chủ sở hữu

DONG A BANK: Ngân hàng thương mại cổ phần Đông Á

EXIMBANK: Ngân hàng thương mại cổ phần xuất nhập khẩu

GTVT: Giao thông vận tải

HĐQT: Hội đồng quản trị

HSBC: Ngân hàng Hồng kong- Thượng Hải

MB: Ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội

NHNN: Ngân hàng Nhà nước

OCB: Ngân hàng thương mại cổ phần Phương Đông

SACOMBANK: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài gòn Thương Tín

SCB: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn

SOUTHERNBANK: Ngân hàng thương mại cổ phần Phương Nam

SHB: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài gòn – Hà nội

SHNN: Sở hữu Nhà nước

SAIGONBANK: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Công thương

TECHCOMBANK: Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ Thương

TNHH: Trách nhiệm hữu hạn

TMCP: Thương mại cổ phần

TMNN: Thương mại Nhà nước

TCTC: Tổ chức tài chính

iii

VND: Việt Nam đồng

XHTD: Xếp hạng tín dụng

XHTN: Xếp hạng tín nhiệm

TIẾNG NƯỚC NGOÀI

ATTF: Agence de Transfert de Technologie Financière

ALCO: Asset Liability

BIS: Bank for International Settlements

CDS: Credit Default Swaps

CDOs: Collateralized Debt Obligations

CLOs: Collateralized Loan Obligations

CLOs: Collateralized Loan Obligations

CMOs: Collateralized Mortgage Obligations

CIC: Credit Information Center

EL: Expected Loss

EAD: Exposure at Deafault

GDP: Gross Domestic Product

IMF: International Monetary Fund

LGD: Loss given at Deafaut

PD: Possibility of Deafault

ROA: Return on Assets

ROE: Return on Equity

SPV: The Special Purpose Vehicle

USD: United State Dollar

UL: Unexpected Loss

iv

VaR: Value at Risk

WTO: World Trade Organization

WB: World Bank

v

DANH MỤC BẢNG BIỂU & PHỤ LỤC

BẢNG BIỂU

BẢNG 1.1: CƠ CẤU DANH MỤC CHO VAY CỦA NHTM................................4

BẢNG 1.2: CÁC PHƯƠNG ÁN PHÂN BỐ LỢI NHUẬN VÀ TỔN THẤT.......22

BẢNG 2.1: MỘT SỐ CHỈ TIÊU HOẠT ĐỘNG NGÀNH NGÂN HÀNG……...61

BẢNG 2.2: TỐC ĐỘ PHÁT TRIỂN QUY MÔ TÀI SẢN, VỐN………………..70

BẢNG 2.3: CÁC CHỈ SỐ PHẢN ÁNH NĂNG LỰC TÀI CHÍNH .....................72

BẢNG 2.4: THỊ PHẦN HOẠT ĐỘNG CỦA NHTMCP ................................….75

BẢNG 2.5: CƠ CẤU DANH MỤC CHO VAY THEO NGÀNH KINH TẾ........78

BẢNG 2.6: CƠ CẤU DANH MỤC CHO VAY THEO NGÀNH KINH TẾ........81

BẢNG 2.7: CƠ CẤU DANH MỤC CHO VAY THEO LĨNH VỰC ĐẦU TƯ ...85

BẢNG 2.8: MỘT SỐ CHỈ TIÊU GIỚI HẠN TRÊN DANH MỤC CHO VAY ...93

BẢNG 2.9: XẾP HẠNG KHÁCH HÀNG...........................................................100

BẢNG 2.10: XẾP HẠNG TÀI SẢN BẢO ĐẢM ................................................100

BẢNG 2.11: TỔNG HỢP KẾT QUẢ XẾP HẠNG RỦI RO...............................101

BẢNG 3.1: TÍNH TOÁN TỔN THẤT KỲ VỌNG CHO KHOẢN VAY ..........146

BẢNG 3.2: XÁC XUẤT CHUYỂN HẠNG CỦA KHOẢN VAY……………..150

BẢNG 3.3: SUẤT CHIẾT KHẤU VÀ PHÍ RỦI RO…………………………...155

BẢNG 3.4: GIÁ TRỊ THỊ TRƯỜNG CỦA TỪNG KHOẢN VAY....................155

BẢNG 3.5: TÍNH GIÁ TRỊ TRUNG BÌNH KỲ VỌNG ………………………153

BẢNG 3.6: MA TRẬN TRẠNG THÁI TÍN DỤNG CHUNG…………………155

BẢNG 3.7: MA TRẬN KẾT HỢP XÁC XUẤT CHUYỂN HẠNG...................160

vi

PHỤ LỤC

PHỤ LỤC 01: CÁC LOẠI VỐN CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

PHỤ LỤC 02: CÁCH TÍNH LỢI NHUẬN VÀ TỔN THẤT DANH MỤC

PHỤ LỤC 03: PHÂN NHÓM NGÂN HÀNG TMCP CUỐI NĂM 2010

PHỤ LỤC 04: TỶ TRỌNG THU LÃI TÍN DỤNG TRÊN TỔNG THU NHẬP

PHỤ LỤC 05: TỶ TRỌNG DƯ NỢ SO VỚI TỔNG TÀI SẢN

PHỤ LỤC 06: MỘT SỐ CHỈ TIÊU HOẠT ĐỘNG TỪ 2006-2010 (nhóm 7 ngân

hàng TMCP quy mô lớn)

PHỤ LỤC 07: MỘT SỐ CHỈ TIÊU HOẠT ĐỘNG TỪ 2006-2010 (nhóm 5 ngân

hàng TMCP quy mô trung bình)

PHỤ LỤC 08: MỘT SỐ CHỈ TIÊU HOẠT ĐỘNG TỪ 2006-2010 (nhóm 6 ngân

hàng TMCP quy mô nhỏ)

PHỤ LỤC 09: MỘT SỐ CHỈ TIÊU HOẠT ĐỘNG TỪ 2006-2010 (nhóm 7 ngân

hàng TMCP quy mô cực nhỏ)

PHỤ LỤC 10: CƠ CẤU DANH MỤC CHO VAY THEO NGÀNH KINH TẾ

PHỤ LỤC 11: CƠ CẤU DANH MỤC CHO VAY THEO THỜI HẠN

PHỤ LỤC 12: CƠ CẤU DANH MỤC CHO VAY THEO ĐỐI TƯỢNG KHÁCH

HÀNG

PHỤ LỤC 13: CÁC CHỈ TIÊU PHẢN ÁNH CHẤT LƯỢNG NỢ

PHỤ LỤC14: TÍNH GÍA TRỊ TRUNG BÌNH CHO DANH MỤC CHO VAY

vii

DANH MỤC HÌNH VẼ & ĐỒ THỊ

HÌNH VẼ

HÌNH 1.1: CƠ CẤU CÁC LOẠI RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG CHO VAY

CỦA

NHTM………………………………………………………………………..10

HÌNH 1.2: CÁC LOẠI TỔN THẤT TRÊN DANH MỤC CHO VAY...................20

HÌNH 1.3: SƠ ĐỒ HOÁN ĐỔI RỦI RO TÍN DỤNG……………………………33

HÌNH 1.4: SƠ ĐỒ MỘT CLO CẤU TRÚC TRUYỀN THỐNG...........................37

HÌNH 2.1: SƠ ĐỒ TỔ CHỨC THỨC HIỆN VÀ GIÁM SÁT DANH MỤC........97

HÌNH 3.1: TỔNG QUAN VỀ MÔ HÌNH ĐO LƯỜNG RỦI RO………………158

ĐỒ THỊ

ĐỒ THỊ 2.1: TĂNG TRƯỞNG GDP, TỐC ĐỘ LẠM PHÁT VÀ TĂNG TD.......62

ĐỒ THỊ 2.2: TỐC ĐỘ PHÁT TRIỂN QUY MÔ HỆ THỐNG NHTMCP……….71

viii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN…………………………………………………………………...i

DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT……………………………………………ii

DANH MỤC BẢNG BIỂU & PHỤ LỤC………………………………………....iv

DANH MỤC HÌNH VẼ & ĐỒ THỊ……………………………………………...vi

MỤC LỤC...............................................................................................................vii

MỞ

ĐẦU………………………………………………………………………….xiv

CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN TRỊ DANH MỤC CHO VAY

TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI……………………………………………..1

1.1. Danh mục cho vay tại các Ngân hàng thương mại…………………………….1

1.1.1. Hoạt động cho vay và danh mục cho vay của Ngân hàng.........................1

1.1.1.1. Hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại……………………..1

1.1.1.2. Danh mục cho vay của Ngân hàng thương mại.................................3

1.1.2. Rủi ro danh mục cho vay của Ngân hàng thương mại…………………...8

1.1.2.1. Cơ cấu rủi ro danh mục cho vay của ngân hàng thương mại……….8

1.1.2.2. Hậu quả của rủi ro danh mục cho vay…………………………….11

1.2. Quản trị danh mục cho vay tại các ngân hàng thương mại…………………...12

1.2.1. Khái niệm và ý nghĩa quản trị danh mục cho vay đối với NHTM..........12

1.2.1.1. Khái niệm quản trị danh mục cho vay tại NHTM…………………12

1.2.1.2. Ý nghĩa của quản trị danh mục cho vay……………………………12

1.2.2. Các phương pháp quản trị danh mục cho vay…………………………..14

ix

1.2.2.1. Phương pháp quản trị danh mục thụ động.......................................13

1.2.2.2. Phương pháp quản trị danh mục chủ động………………………...17

1.2.3. Nội dung quản trị danh mục cho vay theo phương pháp chủ động.........18

1.2.3.1. Hoạch định………………………………………………………..18

1.2.3.2. Tổ chức thực hiện và giám sát danh mục cho vay………………...26

1.2.3.3. Điều chỉnh danh mục cho vay……………………………………..29

1.2.4. Các công cụ hiện đại điều chỉnh cơ cấu danh mục cho vay……………..31

1.2.4.1. Hoán đổi rủi ro tín dụng…………………………………………...31

1.2.4.2. Chứng khoán hóa khoản nợ………………………………………..35

1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động quản trị danh mục cho vay……39

1.2.5.1. Các nhân tố chủ quan từ phía ngân hàng thương mại…………….39

1.2.5.2. Các nhân tố thuộc về môi trường…………………………………42

1.3. Quản trị danh mục cho vay trong nền kinh tế hiện đại.....................................46

1.3.1. Kinh nghiệm quản trị danh mục cho vay trong nền kinh tế hiện đại.......46

1.3.1.1. Xu hướng quản trị danh mục cho vay trước những năm 90.............45

1.3.1.2. Xu hướng quản trị danh mục cho vay sau những năm 90…………47

1.3.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam……………………………...53

Kết luận chương 1…………………………………………………………………59

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ DANH MỤC CHO VAY TẠI CÁC

NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM………………………61

2.1. Tổng quan về tình hình hoạt động của ngành ngân hàng…………………….61

x

2.1.1. Một số nét nổi bật trong hoạt động của ngành ngân hàng……………...61

2.1.1.1 Sự phát triển mạnh mẽ trên phương diện gia tăng số lượng…………..59

2.1.1.2. Tốc độ tăng trưởng tín dụng, huy động vốn……………………….60

2.1.1.3. Phát triển mạnh các dịch vụ ngân hàng sử dụng công nghệ.............63

2.1.1.4. Hiệu quả kinh doanh của hệ thống ngân hàng……………………..64

2.1.1.5. Quy mô vốn của các NHTM.............................................................66

2.1.2. Tổng quan về hoạt động của hệ thống ngân hàng TMCP………………69

2.1.2.1. Về tăng trưởng quy mô tài sản, vốn điều lệ và lợi nhuận................68

2.1.2.2. Về năng lực tài chính.......................................................................71

2.1.2.3. Về tăng trưởng thị phần hoạt động...................................................73

2.2. Thực trạng danh mục cho vay tại các ngân hàng TMCP……………………..77

2.2.1. Cơ cấu danh mục cho vay theo ngành kinh tế………………………….77

2.2.2. Cơ cấu danh mục cho vay theo lĩnh vực đầu tư………………………...85

2.2.3. Cơ cấu danh mục cho vay theo thời hạn………………………………..87

2.2.4. Cơ cấu danh mục cho vay theo đối tượng khách hàng…………………89

2.2.5. Cơ cấu danh mục cho vay theo các tiêu thức khác……………………..90

2.3. Thực trạng quản trị danh mục cho vay tại các ngân hàng TMCP…………….91

2.3.1. Những kết quả đạt được………………………………………………...91

2.3.1.1. Hàng năm, một số ngân hàng TMCP đã dự kiến các chỉ tiêu……..89

2.3.1.2. Phần lớn các ngân hàng TMCP đã tổ chức bộ máy……………….93

2.3.1.3 Một số ít các ngân hàng TMCP đã vận hành hệ thống xếp hạng…..95

2.3.1.4. Hầu hết các ngân hàng đã sử dụng biện pháp nội bảng…………...99

2.3.2. Những hạn chế………………………………………………………...103

xi

2.3.2.1. Hầu hết các ngân hàng TMCP chưa thực hiện quản trị danh mục.101

2.3.2.2. Các ngân hàng chưa xây dựng được mô hình đo lường rủi ro…...113

2.3.2.3. Việc điều chỉnh danh mục cho vay ít được chú ý………………..108

2.3.2.4. Cơ cấu tổ chức ở các ngân hàng TMCP chưa thực sự phù hợp….112

2.3.3. Nguyên nhân dẫn đến hạn chế trong quản trị danh mục cho vay……..116

2.3.3.1. Nguyên nhân chủ quan của ngân hàng thương mại……………...116

2.3.3.2. Các nguyên nhân khách quan…………………………………….121

Kết luận chương 2………………………………………………………………..126

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG QUẢN TRỊ DANH

MỤC CHO VAY TẠI CÁC NGÂN HÀNG TMCP VIỆT NAM…………….128

3.1. Định hướng hoàn thiện quản trị danh mục cho vay…………………………128

3.1.1. Định hướng hoạt động ngành ngân hàng đến năm 2020……………...128

3.1.2. Định hướng hoàn thiện hoạt động quản trị danh mục cho vay..............126

3.1.2.1. Mục tiêu hoàn thiện………………………………………………126

3.1.2.2 Định hướng hoàn thiện……………………………………………127

3.2. Các giải pháp hoàn thiện hoạt động quản trị danh mục cho vay……………133

3.2.1. Giải pháp có tính chiến lược…………………………………………..133

3.2.1.1. Nhận thức đầy đủ về sự cần thiết phải thay đổi………………….130

3.2.1.2. Những nội dung có tính định hướng chiến lược…………………131

3.2.2. Nhóm giải pháp về tổ chức hoạt động quản trị danh mục……………135

3.2.2.1. Thành lập ủy ban chiến lược và ủy ban quản lý rủi ro…………...135

xii

3.2.2.2. Đảm bảo tính độc lập và tập trung của bộ phận quản lý rủi ro…..136

3.2.2.3. Xây dựng hệ thống thông tin quản trị hoạt động hiệu quả……….138

3.2.3. Nhóm giải pháp xây dựng và ứng dụng các kỹ thuật quản trị danh mục

hiện đại……………………………………………………………………….140

3.2.3.1. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ………….140

3.2.3.2. Xây dựng mô hình đo lường rủi ro danh mục cho vay………….162

3.2.3.3. Nghiên cứu sử dụng các công cụ điều chỉnh danh mục.................158

3.2.4. Các biện pháp hỗ trợ khác…………………………………………….164

3.2.4.1. Hoàn thiện hoạt động kiểm soát và kiểm toán nội bộ……………165

3.2.4.2. Các ngân hàng TMCP nhỏ cần sát nhập hợp nhất……………….166

3.2.4.3. Đào tạo đội ngũ nhân sự có chuyên môn về quản trị…………….167

3.3. Các khuyến nghị đối với ngân hàng Nhà nước……………………………...168

3.3.1. Xây dựng hành lang pháp lý…………………………………………..168

3.3.2. Tiếp tục nghiên cứu và ban hành các văn bản………………………...171

3.3.3. Hoàn thiện các quy định về giám sát theo chuẩn mực quốc tế………..172

3.3.4. Xây dựng các quy định pháp lý và hình thành thị trường……………..168

3.3.5. Củng cố hoạt động của trung tâm CIC..................................................171

3.4. Các kiến nghị khác…………………………………………………………..171

3.4.1. Kiến nghị với Chính phủ………………………………………………171

3.4.2. Kiến nghị với doanh nghiệp...................................................................173

Kết luận chương 3………………………………………………………………..178

KẾT LUẬN………………………………………………………………………180

xiii

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ

PHỤ LỤC