Quan niệm về hiến pháp và xu hướng phát triển của hiến pháp

nghiªn cøu - trao ®æi

64 t¹p chÝ luËt häc sè 10/2011

TS. Hoµng V¨n Tó *

huật ngữ "hiến pháp" có nguồn gốc La

tinh - "constitutio", được hiểu là xác

định, quy định và trong nhà nước cổ La Mã,

được dùng để chỉ các văn bản luật quan

trọng của nhà nước. Hiến pháp chỉ được hiểu

với ý nghĩa như ngày nay khi các cuộc cách

mạng tư sản diễn ra ở châu Âu (từ thế kỉ thứ

XIII, XIV đến thế kỉ XVIII, XIX) và khi đó,

hiến pháp được xem là văn bản có sứ mệnh

xác lập chế độ mới thay thế chế độ cũ, là bản

khế ước xã hội của mọi người nhằm hướng

tới mục tiêu ghi nhận, đề cao các quyền tự

nhiên của con người, bãi bỏ chế độ chuyên

chế của vua chúa phong kiến, xác định giới

hạn của quyền lực nhà nước, hình thành

những nguyên tắc tổ chức quyền lực mới.

Nếu tính từ bản Hiến pháp Mỹ năm 1787 –

được coi là bản hiến pháp thành văn đầu tiên

trong lịch sử lập hiến hiện đại đến nay, lịch sử

hiến pháp thế giới đã trải qua hàng trăm năm

và với sự phát triển ngày càng hoàn thiện

của các tư tưởng, học thuyết làm hình thành

nên chủ nghĩa hiến pháp (constitutionalism)

thì Hiến pháp đã trở thành tài sản chung của

nhân loại, là biểu tượng của nền dân chủ

hiện đại, gắn liền với tuyên ngôn lập quốc và

độc lập chủ quyền quốc gia.

Hiến pháp là đạo luật cơ bản do cơ quan

quyền lực nhà nước cao nhất ban hành. Hiến

pháp quy định tổ chức nhà nước, cơ cấu,

chức năng, nhiệm vụ các cơ quan nhà nước ở

trung ương và quyền cơ bản của con người.

Như vậy, xét về mặt nội dung, hiến pháp là

văn bản pháp lí quan trọng nhất của mỗi

quốc gia, ấn định chính thể quốc gia, các cơ

quan điều khiển quốc gia và những thẩm

quyền của các cơ quan đó.

Với vị trí và vai trò hết sức quan trọng

như vậy, hiến pháp - Thứ nhất, được ban

hành bởi chủ thể đặc biệt với quy trình, thủ

tục đặc biệt. Hiện tồn tại hai dạng chủ thể có

quyền lập hiến, đó là quốc hội (hay hội nghị)

lập hiến hoặc quốc hội (nghị viện) vừa lập

pháp vừa lập hiến. Quốc hội (hội nghị) lập

hiến là cơ quan dân bầu (riêng hội đồng lập

hiến còn có sự tham gia của những thành

viên theo cơ cấu quyền lợi, cơ cấu xã hội

hoặc các chuyên gia lớn trong lĩnh vực hiến

pháp), hoạt động với thời hạn, mục đích cụ

thể là soạn thảo và ban hành hiến pháp. Hình

thức này được tổ chức đầu tiên ở Mỹ dưới

tên gọi là Hội đồng lập hiến Philadenphia

năm 1787 hay ở Italy năm 1947, Bồ Đào

Nha năm 1976, Rumani năm 1991 v.v..

Quốc hội hay hội nghị lập hiến có thể vừa là

cơ quan soạn thảo vừa là cơ quan ban hành

hiến pháp (toàn quyền lập hiến) hoặc chỉ có

chức năng soạn thảo, còn việc ban hành sẽ

do cơ quan khác hoặc do kết quả trưng cầu ý

dân quyết định (thẩm quyền hạn chế). Ở

dạng thứ hai, quốc hội đương nhiệm lập hiến

thường lập ra uỷ ban soạn thảo hiến pháp

gồm các thành phần đa dạng, từ đại diện của

T

* Viện nghiên cứu lập pháp

Văn phòng Quốc hội