Quan điểm lịch sử cụ thể ở công cuộc đổi mới kinh tế ở Việt Nam hiện nay

ĐẶT VẤN ĐỀ

"Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng

XHCN ở nước ta hiện nay" là đề tài nghiên cứu sự kết hợp hài hoà tương hỗ lẫn

nhau giữa "Bàn tay vô hình" và "Bàn tay hữu hình". Hay nói một cách khác là

nghiên cứu sự kết hợp, sự quản lý của Nhà nước và cơ chế thị trường để thúc

đẩy nền kinh tế tăng trưởng và phát triển ở mức cao nhất đồng thời hạn chế khắc

phục những khuyết tật một cách có hiệu quả nhất. Tìm ra nghệ thuật quản lý

xuyên suốt từ định hướng chiến lược hệ thống luật đến các công đoạn trong các

khâu kế hoạch từ vĩ mô đến vi mô.

Như chúng ta đã biết, kinh tế thị trường là một kiểu tổ chức xã hội mà trong

đó sản xuất và tài sản sản xuất gắn chặt với thị trường tức là gắn chặt với quan

hệ hàng hoá tiền tệ với quan hệ cung cầu. Kinh tế thị trường không phải là một

chế độ kinh tế đồng nhất với chủ nghĩa Tư bản. Thực ra nó là thành quả của lịch

sử nhân loại gắn với sản xuất hàng hoá.

Đối với nước ta việc chuyển từ cơ chế cũ sang cơ chế thị trường là hết sức

cần thiết để đảm bảo phát triển tăng trưởng ổn định kinh tế - xã hội đẩy lùi nguy

cơ tụt hậu, nhanh chóng thực hiện thành công công việc công nghiệp hoá - hiện

đại hoá đất nước. Tuy nhiên cơ chế thị trường cũng không phải là cái gì hoàn

hảo tốt đẹp cả mà đi kèm với nó là những khuyết tật rất đáng lo ngại. Vì vậy cần

có vai trò quản lý can thiệp của Nhà nước để khắc phục, hạn chế những khuyết

tật của cơ chế thị trường. Mà quan trọng nhất là sự định hướng của Nhà nước để

phát triển kinh tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta đã chọn.

Đây là sự khác biệt giữa cơ chế thị trường ở nước ta và nước khác.

Tuy nhiên vấn đề vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định

hướng XHCN ở nước ta hiện nay là một vấn đề đang có nhiều tranh cãi với

những ý kiến khác nhau nhằm tìm ra một cách giải quyết khả thi mang lại hiệu

quả cao. Vấn đề quan trọng bức xúc này có ảnh hưởng lớn đến tiến trình phát

triển kinh tế của đất nước. Chính vì vậy để góp phần vào sự lựa chọn cơ chế

quản lý cho phù hợp đặc biệt là giai đoạn Việt Nam hiện nay em chọn đề tài

"Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội

chủ nghĩa ở nước ta hiện nay" để nghiên cứu.

Do trình độ và điều kiện có hạn nên bài viết này không tránh khỏi thiếu sót.

Em rất mong nhận được sự góp ý và nhận xét của thầy cô.

Em xin chân thành cảm ơn thầy Mai Hữu Thực - người đã giúp đỡ em hoàn

thành bài đề án này.

1

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

I-/ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC.

1-/ Nhà nước

* Khái niệm:

Nhà nước là một tổ chức đặc biệt của xã hội có quyền lực, có bộ máy

chuyên làm nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện chức năng quản lý xã hội, thực

hiện mục đích và bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị trong xã hội.

* Nguyên nhân ra đời:

Bắt nguồn từ nguyên nhân kinh tế và bao giờ cũng bảo vệ lợi ích của một

giai cấp nhất định.

Xã hội nguyên thuỷ lực lượng sản xuất chưa phát triển, công cụ sản xuất

thô sơ, kinh tế nghèo nàn lạc hậu dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất

mọi người đều bình đẳng chưa có giai cấp, chưa có Nhà nước. Lực lượng sản

xuất ngày càng phát triển hơn, của cải ngày càng nhiều, đời sống ngày càng

nâng cao và bắt đầu xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất, xã hội phân chia

thành những giai cấp đối kháng chủ nô và nô lệ. Quan hệ người áp bức bóc lột

thay thế bằng quan hệ bình đẳng, hợp tác tương trợ. Mâu thuẫn giữa giai cấp bóc

lột và giai cấp bị bóc lột ngày càng xâu sắc. Cuộc đấu tranh giữa các giai cấp đó

ngày càng quyết liệt không thể điều hoà được. Để bảo vệ lợi ích giai cấp ích kỷ

của mình, đàn áp sự phản kháng của giai cấp nô lệ bắt họ phải phục tùng tuân

theo những trật tự do mình đặt ra, giai cấp chủ nô đã lập ra một bộ máy bạo lực

trấn áp đó là Nhà nước. Nhà nước đầu tiên trong lịch sử Nhà nước chiếm hữu nô

lệ, lực lượng sản xuất không ngừng phát triển hơn nữa cùng với nó là sự thay thế

các Nhà nước tiếp theo sự ra đời: Nhà nước phong kiến, Nhà nước tư sản, Nhà

nước xã hội - chủ nghĩa.

Với tính cách là một bộ phận quan trọng của kiến trúc thượng tầng Nhà

nước bao giờ cũng được xây dựng trên một cơ sở kinh tế nhất định tuỳ thuộc

vào Nhà nước là bộ máy thống trị của giai cấp nào mà phân biệt các kiểu Nhà

nước khác nhau.

Thật ra lịch sử đã chứng minh chức năng kinh tế của Nhà nước được phôi

thai ngay từ buổi ban đầu. Khi Nhà nước mới chỉ vừa xuất hiện, sau đó mới

được nhận thức và ứng dụng vào thực tiễn quản lý kinh tế xã hội.

2

+ Trong thời đại chiếm hữu nô lệ Nhà nước chủ nô - hiểu Nhà nước đầu

tiên trong lịch sử đã trực tiếp dùng qyền lực của mình can thiệp vào việc phân

phối của cải sản xuất ra. Thời đại này của cải được sản xuất ra bởi những người

nô lệ dưới sự chỉ huy điều khiển quá trình sản xuất của giai cấp chủ nô nhưng

khối lượng của cải ấy không được "phân phối" mà bị giai cấp chủ nô chiếm đoạt

bằng bạo lực, các thủ đoạn bạo lực phi kinh tế ở đây được sử dụng làm công cụ

để chiếm đoạt cưỡng bức kinh tế.

+ Trong thời đại phong kiến, Nhà nước phong kiến không chỉ can thiệp vào

việc phân phối của cải mà còn đứng ra tập hợp lực lượng nhân dân xây dựng kết

cấu hạ tầng cho sản xuất nông nghiệp, khuyến khích quan lại di dân đi mở mang

các vùng đất mới để ra chính sách ruộng đất thích hợp với từng thời kỳ. Nhìn

chung hoạt động này diễn ra một cách tự phát. Tuy nhiên trong sự khác biệt với

Nhà nước phong kiến phương Tây chức năng quản lý kinh tế được các Nhà

nước phong kiến phương Đông nhận thức sớm hơn.

Ở Trung Quốc từ học thuyết "Bình dân kinh tế chủ nghĩa" Mạnh Tử cho

rằng chính sách kinh tế của Nhà nước phải hướng vào làm giàu cho dân, giàu

dân thì nước mới mạnh không có quốc gia nào tất cả mọi người đều giàu mà

nước lại nghèo. Vai trò của Nhà nước phải điều hoà sắp xếp các quan hệ lợi ích

sao cho sự xung đột lợi ích không làm thủ tiêu lợi ích xã hội mà ngược lại phải

thúc đẩy lợi ích xã hội.

Ở Việt Nam tư tưởng Nhà nước can thiệp vào nền kinh tế cũng được hình

thành sớm trên thực tế Nhà nước phong kiến đã can thiệp và đã thu được cả

những thành công và cả không thành công. Trong đó sự can thiệp sớm nhất xuất

hiện vào triều đại nhà Lý thế kỷ X trước công nguyên. Vậy khác với Nhà nước

chủ nô, Nhà nước phong kiến là công cụ chuyên chính của giai cấp phong kiến

là phương tiện của giai cấp phong kiến duy trì địa vị kinh tế của mình và thực

hiện quyền thống trị đối với toàn xã hội.

+ Trên thế giới vào thế kỷ thứ 15, chủ nghĩa Tư bản được hình thành quá

trình tích luỹ nguyên thuỷ Tư bản được thực hiện nền kinh tế thị trường từng

bước được hình thành. Để giúp cho kinh tế phát triển nhanh, giai cấp tư sản cần

có "Bà đỡ" nói cách khác cần có sự hỗ trợ của Nhà nước. Chính vì vậy, vai trò

quản lý kinh tế của Nhà nước tư sản ngày càng được xác lập và nâng cao. Trước

hết Nhà nước Tư sản đã thực hiện một chính sách tiền tệ hết sức nghiêm ngặt họ

tìm mọi cách tích luỹ tiền tệ không cho tiền chạy ra nước ngoài, Nhà nước của

các nước Tư Bản trong giai đoạn này đề ra luật buộc các thương nhân nước

ngoài không được mang tiền ra khỏi nước họ chỉ được phép mua hàng mà thôi.

3

Nhà nước còn quy định những nơi được phép buôn bán để dễ dàng cho việc

kiểm tra, kiểm soát. Trong chính sách ngoại thương họ dùng hàng rào thuế quan

bảo hộ, đánh thuế nhập khẩu cao, và thuế xuất khẩu các hàng sản xuất ở trong

nước thấp, chỉ xuất thành phẩm nguyên liệu cấm nhận các mặt hàng xa xỉ phẩm.

Mặt khác Nhà nước còn hỗ trợ cho việc các thương nhân trong nước, các

phương tiện vật chất và tài chính khi họ tham gia buôn bán quốc tế. Đồng thời

Nhà nước cũng quy định nghiêm ngặt tỷ giá hối đoái, các chính sách đó Nhà

nước Tư bản đã tích luỹ được một lượng của cải và tiền tệ đáng kể. Vì vậy, đầu

thế kỷ 18 giai cấp tư sản tập trung phát triển mạnh lĩnh vực sản xuất nhờ áp

dụng các kỹ thuật và công nghệ mới, nền sản xuất ở các nước Tư bản phát triển

rất nhanh. Các nhà Tư bản đua nhau phát triển các ngành nghề mới và mở rộng

quy mô sản xuất tự do cạnh tranh trở thành cấp thiết trong đời sống kinh tế của

các nước này.

Vậy Nhà nước Tư sản cũng có vai trò kinh tế đặc trưng của mình so với các

Nhà nước khác nó đại diện, bảo vệ lợi ích cho giai cấp tư sản là công cụ cai trị của

giai cấp Tư sản đối với giai cấp vô sản và các bộ phận dân cư khác trong xã hội.

- Nhà nước xã hội chủ nghĩa: Đây là một Nhà nước kiểu mới dựa trên cơ sở

tư hữu tư nhân về tư liệu sản xuất mà có nhiệm vụ bảo vệ sở hữu toàn dân và

các hình thức sở hữu hợp pháp khác. Khi chủ nghĩa tư bản phát triển đến giai

đoạn tột cùng của nó, giai đoạn chủ nghĩa đế quốc khi mà lực lượng sản xuất đã

phát triển ở trình độ xã hội hoá tương đối cao thì quan hệ sản xuất tư bản - chủ

nghĩa dựa trên nền sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất và bóc lột giá trị thặng dư

đã trở nên mâu thuẫn không còn phù hợp với lực lượng sản xuất đã phát triển, vì

vậy cần một cuộc cách mạng thay đổi quan hệ sản xuất, thay đổi Nhà nước. Mâu

thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất biểu hiện về mặt xã hội là

mâu thuẫn giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản dẫn đến đấu tranh xoá bỏ Nhà

nước tư sản xây dựng Nhà nước xã hội - chủ nghĩa, Nhà nước xã hội chủ nghĩa

có cơ sở kinh tế là tổng thể các quan hệ sản xuất được dựa trên nền kinh tế hàng

hoá nhiều thành phần phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo

của giai cấp công nhân có nhiệm vụ bảo vệ sở hữu toàn dân về tư liệu sản xuất là

công cụ bảo vệ và bảo đảm sự giai cấp công nhân, nông dân, tri thức xã hội chủ

nghĩa.

Thực tế cho thấy rằng đầu những năm 30 của thế kỷ XX những cuộc khủng

hoảng kinh tế nổ ra thường xuyên, đặc biệt là cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới

xảy ra 1929 - 1930 đã chứng tỏ rằng "Bàn tay vô hình" không thể bảo đảm

những điều kiện cho kinh tế thị trường phát triển. Hơn nữa trình độ xã hội hoá

sản xuất phát triển ngày càng cao đã chỉ cho các nhà kinh tế học thấy rằng cần

4