Quá trình xây dựng tổ chức và hoạt động của Xứ ủy Nam Bộ và Trung ương cục miền Nam từ năm 1945 đến năm 1954

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

ĐOÀN THỊ HƢƠNG

QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG

CỦA XỨ ỦY NAM BỘ VÀ TRUNG ƢƠNG CỤC

MIỀN NAM TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1954

Chuyên ngành: Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam

Mã số: 60 22 56 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS,TS TRỊNH NHU

HÀ NỘI - 2014

1

MỤC LỤC

TRANG

2

MỞ ĐẦU 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1. Các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài

2. Đánh giá kết quả của các công trình nghiên cứu

3. Những vấn đề luận án tập trung giải quyết

7

7

14

17

NỘI DUNG

Chƣơng 1 : XỨ ỦY NAM BỘ KIỆN TOÀN TỔ CHỨC BỘ MÁY VÀ LÃNH

ĐẠO NHÂN DÂN NAM BỘ TIẾN HÀNH KHÁNG CHIÊN (1945-1951)

20

1.1. Thống nhất hai Xứ ủy thành Xứ ủy Nam Bộ, bƣớc đầu củng cố tổ

chức, bộ máy và lãnh đạo nhân dân chống thực dân Pháp mở rộng

chiếm đóng (1945-1946)

20

1.2. Thành lập Xứ ủy chính thức, lãnh đạo nhân dân Nam Bộ kháng

chiến kiến quốc và thực hiện nghĩa vụ quốc tế (1947-1951) 42

Chƣơng 2: TRUNG ƢƠNG CỤC MIỀN NAM THÀNH LẬP, LÃNH ĐẠO

KHÁNG CHIẾN Ở NAM BỘ ĐI ĐẾN THÁNG LỢI (1951-1954) 71

2.1. Thành lập Trung ƣơng Cục miền Nam, lãnh đạo đẩy mạnh kháng

chiến trong giai đoạn giữ vững, phát triển thế tiến công (1951-1953) 71

2.2. Trung ƣơng Cục miền Nam lãnh đạo phối hợp đấu tranh đƣa

cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp kết thúc thắng lợi, chuyển

hƣớng phong trào cách mạng Nam Bộ sau Hiệp định Giơnevơ

(1953-1954)

100

Chƣơng 3: NHẬN XÉT, KINH NGHIỆM 116

3.1. Nhận xét 116

3.2. Một số kinh nghiệm 137

KẾT LUẬN 148

DANH MỤC CÔNG TRÌNH TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN

ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 151

TÀI LIỆU THAM KHẢO 152

PHỤ LỤC

3

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

1.1. Cách mạng tháng Tám thành công chƣa đƣợc bao lâu thì ngày 23-9-

1945, thực dân Pháp quay lại đánh chiếm Nam Bộ, mở đầu cuộc xâm lƣợc Việt

Nam lần thứ hai. Nhân dân Nam Bộ dƣới sự lãnh đạo của Đảng bộ Nam Bộ đã

tiên phong, anh dũng đứng lên chống thực dân Pháp xâm lƣợc.

Cuộc kháng chiến ở Nam Bộ diễn ra tại một vùng xa nhất tính đến Việt

Bắc, trong tình thế chiến trƣờng toàn quốc bị chia cắt, giao thông liên lạc khó

khăn giữa địa phƣơng và Trung ƣơng, do đó, Trung ƣơng Đảng đã chủ trƣơng

duy trì và củng cố cơ quan lãnh đạo chung cho toàn Nam Bộ là Xứ ủy Nam Bộ

(trƣớc Cách mạng tháng Tám là Xứ ủy Nam Kỳ) mà không giải thể cơ quan

lãnh đạo này nhƣ đã thực hiện ở Bắc Bộ và Trung Bộ. Đến năm 1951, trƣớc

yêu cầu về tăng cƣờng lãnh đạo của Trung ƣơng đối với cuộc kháng chiến ở

Nam Bộ, Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ƣơng (Khoá II) họp

tháng 3-1951 quyết định giải thể Xứ ủy Nam Bộ, thành lập Trung ƣơng Cục

miền Nam, cử đồng chí Lê Duẩn, Uỷ viên Bộ Chính trị, làm Bí thƣ. Tháng 6-

1951, Trung ƣơng Cục miền Nam chính thức đƣợc thành lập để lãnh đạo cuộc

kháng chiến ở Nam Bộ.

Hiện thực lịch sử cho thấy, Xứ uỷ Nam Bộ (1945-1951) là cấp uỷ Đảng

cao nhất ở Nam Bộ trực thuộc Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng và Trung

ƣơng Cục miền Nam (1951-1954) là một bộ phận của Ban Chấp hành Trung

ƣơng, đóng vai trò to lớn trong lãnh đạo cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện,

trƣờng kỳ, tự lực cánh sinh ở Nam Bộ, góp phần đƣa cuộc kháng chiến đến

thắng lợi vẻ vang. Lãnh đạo kháng chiến trong điều kiện ở xa Trung ƣơng, Xứ

uỷ Nam Bộ rồi Trung ƣơng Cục miền Nam đã quán triệt chủ trƣơng, đƣờng lối

chung của Trung ƣơng Đảng, đồng thời có những sáng tạo quan trọng, nhất là

trong xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất, trong vận động đồng bào các tôn

4

giáo tham gia kháng chiến, thực hiện chính sách ruộng đất, trong thực hiện

nghĩa vụ quốc tế giúp phong trào kháng chiến của nhân dân Campuchia.

Sự hoạt động có hiệu quả của mô hình tổ chức Xứ uỷ Nam Bộ và Trung

ƣơng Cục miền Nam mỗi giai đoạn thực hiện nhiệm vụ lãnh đạo kháng chiến

chống thực dân Pháp xâm lƣợc (1945-1954) là một trong những cở sở để Trung

ƣơng Đảng thành lập và xây dựng cấp uỷ, bộ máy tổ chức của cơ quan lãnh đạo

cao nhất của Đảng ở miền Nam thời kỳ kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm

lƣợc.

Vai trò của Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam trong cuộc

kháng chiến chống thực dân Pháp rất to lớn, mô hình tổ chức và hoạt động của

hai cơ quan lãnh đạo này chứa đựng nhiều sáng tạo độc đáo trong công tác xây

dựng Đảng trên cơ sở tuân thủ nguyên tắc xây dựng Đảng của chủ nghĩa

Lênin, phù hợp với đặc điểm Việt Nam. Tuy nhiên, đến nay, chƣa có công

trình nào tập trung nghiên cứu về hai cơ quan lãnh đạo này. Trong nguyên tắc

tổ chức tập trung dân chủ của chính đảng vô sản cũng nhƣ trong hoạt động

thực tiễn, các cấp ủy Đảng, nhất là cơ quan lãnh đạo cấp cao của Đảng đóng

vai trò đặc trƣng cho hoạt động, cho năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của

Đảng. Điều đó cho thấy, chỉ khi nghiên cứu một cách thấu đáo về các cơ quan

lãnh đạo, đặc biệt các cơ quan lãnh đạo cấp cao của Đảng trên các phƣơng diện

tổ chức, hoạt động, những sáng tạo, thành tựu và hạn chế... mới có thể nhận

thức một cách toàn diện, đúng đắn và sâu sắc về tiến trình cách mạng Việt

Nam dƣới sự lãnh đạo của Đảng.

1.2. Xây dựng đảng về tổ chức gắn kết hữu cơ với hai mặt chính trị và tƣ

tƣởng là điều kiện không thể thiếu, bảo đảm cho Đảng thống nhất ý chí và hành

động, vai trò lãnh đạo của Đảng trong thực tiễn cách mạng và kháng chiến.

Trong công cuộc đổi mới đất nƣớc, Đảng ta xác định nhiệm vụ xây dựng Đảng

giữ vị trí then chốt, có ý nghĩa sống còn đối với Đảng và sự nghiệp cách mạng

5

của nhân dân Việt Nam. Để góp phần nâng cao năng lực, sức chiến đấu của

Đảng, cần phải nghiên cứu, đúc kết, vận dụng những kinh nghiệm lịch sử về

xây dựng đảng, trong đó có những kinh nghiệm xây dựng cơ quan lãnh đạo các

cấp của Đảng giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lƣợc.

2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án

2.1. Mục đích

Nghiên cứu Quá trình xây dựng tổ chức và hoạt động của Xứ ủy Nam

Bộ và Trung ương Cục miền Nam (1945-1954) để làm sáng rõ quá trình xây

dựng, đặc điểm tổ chức, hoạt động và vai trò của cơ quan lãnh đạo của Đảng ở

Nam Bộ trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lƣợc, góp phần phát triển

công tác nghiên cứu, giảng dạy Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, cung cấp

thêm một số luận cứ khoa học cho công tác xây dựng Đảng hiện nay.

2.2. Nhiệm vụ

- Sƣu tầm, hệ thống hoá sử liệu thuộc quan điểm và thực tiễn xây dựng

Đảng liên quan đến Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam trong thời

kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lƣợc.

-Tái hiện, luận giải quá trình xây dựng tổ chức và hoạt động của Xứ uỷ

Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam trong cuộc kháng chiến chống thực dân

Pháp xâm lƣợc (1945-1954).

- Làm rõ vai trò của Xứ uỷ Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam trong

lãnh đạo chiến tranh cách mạng chống thực dân Pháp xâm lƣợc trên địa bàn

đƣợc phân công phụ trách.

- Phân tích một cách khoa học những đặc điểm, ƣu điểm và hạn chế của

quá trình xây dựng Xứ uỷ Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam trong cuộc

kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lƣợc (1945-1954); đúc kết những kinh

nghiệm có ý nghĩa lý luận và thực tiễn.

6

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Luận án nghiên cứu sự chỉ đạo của Trung ƣơng Đảng về xây dựng Xứ

uỷ Nam Bộ, Trung ƣơng Cục miền Nam; cơ cấu tổ chức, bộ máy và hoạt

động của Xứ uỷ Nam Bộ rồi Trung ƣơng Cục miền Nam trong quá trình lãnh

đạo công cuộc kháng chiến, kiến quốc ở Nam Bộ và thực hiện nhiệm vụ quốc

tế đối với cách mạng Campuchia.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi nội dung: Nội dung xây dựng tổ chức , bộ máy và hoạt động

của Xứ ủy Nam Bộ, Trung ƣơng Cục miền Nam rất phong phú, Luận án tập

trung nghiên cứu quá trình xác lập, biến đổi về cơ cấu tổ chức, bộ máy, nhân

sự chủ chốt; hoạt động lãnh đạo của Xứ ủy Nam Bộ, Trung ƣơng Cục miền

Nam trên các phƣơng diện: phát động và điều hành phong trào kháng chiến,

lãnh đạo xây dựng lực lƣợng vũ trang, mặt trận dân tộc thống nhất, chính

quyền, tổ chức nền kinh tế và văn hóa kháng chiến, chỉ đạo nhiệm vụ xây

dựng Đảng và lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ giúp đỡ phong trào kháng chiến

của nhân dân Campuchia. .

- Phạm vi thời gian: Luận án nghiên cứu trong thời gian từ năm 1945

đến 1954.

- Phạm vi không gian: Luận án nghiên cứu địa bàn Nam Bộ và các khu

vực thuộc phạm vi phụ trách của Xứ ủy Nam Bộ , Trung ƣơng Cục miền Nam

theo sự phân công của Trung ƣơng Đảng, gồm các tỉnh Nam Bộ và

Campuchia.

4. Cơ sở lý luận, nguồn tài liệu và phƣơng pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận

Hai tỉnh cực Nam Trung Bộ là Bình Thuận và Ninh Thuận năm 1948 thuộc về Liên Khu 5

7

Tác giả luận án vận dụng chủ nghĩa duy vật lịch sử và phép biện chứng

của chủ nghĩa Mác - Lênin, các nguyên tắc xây dựng tổ chức Đảng kiểu mới

của Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và những quan điểm của Đảng về xây dựng

đảng làm cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu.

4.2. Nguồn tài liệu

Nghiên cứu, viết luận án, tác giả chủ yếu sử dụng những nguồn tƣ liệu

sau:

- Các nghị quyết, chỉ thị, báo cáo... của Trung ƣơng, của Xứ uỷ Nam

Bộ, Trung ƣơng Cục miền Nam đã đƣợc công bố trong Văn kiện Đảng Toàn

tập.

- Các nghị quyết, chỉ thị, báo cáo... của Trung ƣơng, của Xứ uỷ Nam

Bộ, Trung ƣơng Cục miền Nam hiện lƣu tại Kho Lƣu trữ Văn phòng Trung

ƣơng Đảng; Phòng Tƣ liệu Viện Lịch sử Đảng và một số cơ quan lƣu trữ

khác.

- Sách Lịch sử Đảng bộ của các địa phƣơng ở miền Nam đã xuất bản;

các tƣ liệu, tài liệu, ý kiến, hồi ký của các đồng chí lãnh đạo, các nhân chứng

lịch sử có liên quan đến đề tài luận án.

- Các công trình nghiên cứu, các chuyên khảo của các tác giả trong và

ngoài nƣớc có liên quan đến tổ chức và lãnh đạo phong trào cách mạng của

Xứ uỷ Nam Bộ, Trung ƣơng Cục miền Nam thời kỳ 1945 - 1954; các kỷ yếu

hội thảo khoa học, các bài viết có liên quan đến đề tài luận án, đăng tải trên

Tạp chí Lịch sử Đảng, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, Tạp chí Lịch sử quân sự

Việt Nam và các tạp chí khác.

- Các tƣ liệu, tài liệu của đối phƣơng về Xứ ủy Nam Bộ, Trung ƣơng

Cục miền Nam thời kỳ kháng chiến chống Pháp đƣợc thậm định và chắt lọc

kỹ khi sử dụng.

8

4.3. Phương pháp nghiên cứu

Luận án sử dụng các phƣơng pháp lịch sử, lôgíc, thống kê, so sánh; chú

trọng áp dụng các phƣơng pháp phê phán sử liệu và phƣơng pháp nghiên cứu

đặc thù của khoa học Lịch sử Đảng là lấy các văn bản nghị quyết, chỉ thị gốc

của Đảng làm cơ sở đối chiếu với sự kiện, nhân vật lịch sử trong thực tiễn để

phân tích, đánh giá, qua đó, tái hiện quá trình xây dựng tổ chức và hoạt động

của Xứ uỷ Nam Bộ, Trung ƣơng Cục miền Nam từ năm 1945 đến 1954.

5. Đóng góp của luận án

5.1. Về tư liệu: Sƣu tầm, tập hợp, thẩm định khối tƣ liệu, tài liệu, nhất

là những tƣ liệu gốc thuộc lĩnh vực công tác xây dựng cơ quan lãnh đạo các

cấp của Đảng thời kỳ 1945 - 1954, trong đó có những sử liệu mới .

5.2. Về nội dung: Kết quả nghiên cứu của luận án giúp ngƣời đọc hiểu

rõ hơn những sáng tạo của Đảng trong lãnh đạo cách mạng; vị trí quan trọng

của nhiệm vụ xây dựng cơ quan lãnh đạo của Đảng các cấp đối với sự vững

mạnh của Đảng và sự phát triển của cách mạng Việt Nam; góp phần vào việc

nghiên cứu, giảng dạy và tuyên truyền Lịch sử Đảng cộng sản Việt Nam thêm

toàn diện và sâu sắc.

Kết quả nghiên cứu của luận án cũng cung cấp thêm các luận cứ khoa

học, gợi mở những suy nghĩ có thể vận dụng trong công tác xây dựng Đảng

hiện nay.

6. Bố cục của luận án

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục,

luận án gồm 3 chƣơng, 6 tiết.

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

9

Cho đến nay, vấn đề xây dựng tổ chức và hoạt động của Xứ ủy Nam Bộ và

Trung ƣơng Cục miền Nam từ 1945 đến 1954 đã đƣợc đề cập ở những mức độ,

phạm vi, góc độ khác nhau trong một số công trình nghiên cứu về lịch sử Đảng,

lịch sử dân tộc, lịch sử quân sự, lịch sử các ban, ngành, đoàn thể Trung ƣơng và

lịch sử địa phƣơng.

1.1. Một số công trình nghiên cứu cơ bản đƣợc công bố đề cập đến tổ

chức của Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam

Lịch sử Đảng cộng sản Việt Nam, sơ thảo, tập 1 (1920 – 1954) [40] là

cuốn lịch sử chính thức của Đảng về thời kỳ thành lập Đảng, lãnh đạo nhân dân

đấu tranh giành chính quyền và kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lƣợc,

trong đó trình bày một số chủ trƣơng và hoạt động của Xứ ủy Nam Bộ trong thời

kỳ kháng chiến.

Lịch sử biên niên Đảng Cộng sản Việt Nam, tập III: Đảng lãnh đạo kháng

chiến và kiến quốc (1945 -1954) [ 86] là cuốn sách theo thể loại biên niên, trong

đó có những sự kiện về tổ chức và hoạt động của Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng

Cục miền thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lƣợc.

Lịch sử biên niên Xứ ủy Nam Bộ và Trung ương Cục miền Nam (1954-

1975) [ 233] (tái bản có sửa chữa, bổ sung năm 2008) do GS,TS Trịnh Nhu chủ

biên, đã tái hiện những sự kiện lịch sử về tổ chức và hoạt động của Xứ ủy Nam

Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam thời kỳ 1954 -1975, trong đó có nội dung về

hoạt động và sự kết thúc nhiệm vụ của Trung ƣơng Cục miền Nam năm 1954.

Cuốn sách cũng trình bày sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng, của

Bộ chính trị và Ban Bí thƣ đối với Trung ƣơng Cục miền Nam với cách mạng

miền Nam trong thời kỳ chuyển quân tập kết cũng nhƣ những chỉ đạo kết thúc

nhiệm vụ của tổ chức này.

Công trình Các Đại hội đại biểu toàn quốc và hội nghị Ban Chấp hành

Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (1930-2006) [126] do PGS, TS Nguyễn

10

Trọng Phúc chủ biên, phản ánh một số khía cạnh công tác xây dựng Đảng ở Nam

Bộ về tổ chức, chính trị, tƣ tƣởng.

Tổng kết cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp - Thắng lợi và Bài học

[36] của Ban Chỉ đạo tổng kết chiến tranh trực thuộc Bộ Chính trị đã tổng kết

những thắng lợi của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta qua các giai đoạn của cuộc

kháng chiến chống Pháp 1945- 1954, trong đó có một số bài học, kinh nghiệm

xây dựng các cấp ủy Đảng nói chung và cấp bộ Đảng ở Nam Bộ.

Bộ sách Lịch sử cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược 1945-

1954, gồm 2 tập, [236; 237;] trình bày ở mức độ nhất định vai trò của cấp ủy

Đảng ở Nam Bộ trong lãnh đạo thực hiện đƣờng lối kháng chiến của Đảng.

1.2. Sách chuyên khảo, lịch sử Đảng bộ và lịch sử chiến tranh cách

mạng các khu, tỉnh tại miền Nam có liên quan đến hoạt động của Xứ ủy Nam

Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam

Một số sách chuyên khảo tiếp cận từ góc độ khác nhau cũng đề cập một số

vấn đề, sự kiện liên quan đến vai trò lãnh đạo của Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng

Cục miền Nam.

Gần đây nhất là cuốn Đảng với vấn đề nông dân, nông nghiệp và nông thôn

(1930-1975) [96] do PGS, TS Vũ Quang Hiển chủ biên, trong phần viết về chính

sách ruộng đất của Đảng đã đề cập một số điểm nổi bật trong quá trình thực hiện ở

Nam Bộ dƣới sự lãnh đạo của Xứ ủy.

Nghiên cứu về Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam thời kỳ

1945-1954 còn là một phần nội dung các công trình lịch sử Đảng bộ và lịch sử

chiến tranh cách mạng các khu và tỉnh tại miền Nam trong cuộc kháng chiến

chống thực dân Pháp xâm lƣợc.

Sách chuyên khảo của các Đảng ủy và Bộ Tư lệnh các quân khu: Quân khu

8 - Ba mươi năm kháng chiến (1945-1975) [74]; Lịch sử công tác Đảng, công tác

chính trị lực lượng vũ trang Quân khu 9 [75] ; Tây Nam Bộ 30 kháng chiến (1945-

11

1975) [37]; Lịch sử Đảng bộ miền Đông Nam Bộ lãnh đạo kháng chiến chống

thực dân Pháp và đế quốc Mỹ (1945-1954) [91] thể hiện một số chủ trƣơng của

Xứ ủy Nam Bộ và Trung Cục miền Nam, chủ yếu là về quân sự. Cuốn Lịch sử căn

cứ U Minh 30 năm kháng chiến (1945-1975) [ 73] của Đảng ủy - Bộ Tƣ lệnh

Quân khu 9 đề cập một số chủ trƣơng, quan điểm xây dựng căn cứ địa của Xứ ủy

và Trung ƣơng Cục miền Nam trong lãnh đạo, chỉ đạo các Khu, tỉnh và phong trào

kháng chiến ở các địa phƣơng.

Các cuốn lịch sử Đảng bộ các tỉnh, thành phố, huyện, quận phía Nam viết

về giai đoạn lịch sử Đảng 1945-1954 đã phản ánh một số khía cạnh về sự lãnh

đạo của Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam trong thời gian đó.

Năm 2010, Hội đồng chỉ đạo biên soạn Lịch sử Nam Bộ kháng chiến xuất

bản bộ sách Lịch sử Nam Bộ kháng chiến [ 92; 93; 94], trong tập I Lịch sử Nam

Bộ kháng chiến 1945-1954 [92], Biên niên sự kiện Nam Bộ kháng chiến 1945-

1975 [93] đã trình bày một số sự kiện liên quan đến sự chỉ đạo của Xứ ủy Nam

Bộ, Trung ƣơng Cục miền Nam trên một số lĩnh vực cụ thể về xây dựng lực

lƣợng vũ trang, xây dựng mặt trận đoàn kết dân tộc kháng chiến…

Đó là một thuận lợi cho tác giả luận án trong việc tìm hiểu, nghiên cứu

công tác xây dựng đảng ở Nam Bộ. Tuy nhiên, trong các tác phẩm này, công tác

xây dựng tổ chức Đảng cấp Xứ ủy và Trung ƣơng Cục chỉ đƣợc đề cập đến một

cách hạn chế, thƣờng chìm vào bối cảnh kháng chiến và thiên về trình bày sự lãnh

đạo của Đảng bộ các địa phƣơng đối với nhiệm vụ kháng chiến.

1.3. Một số công trình lịch sử đoàn thể, ban, ngành có liên quan đến tổ

chức và hoạt động của Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng cục miền Nam

Khoảng 10 năm gần đây, các Ban Đảng thuộc Trung ƣơng bắt đầu tổng kết

và biên soạn lịch sử. Một số công trình chú ý nêu lên khía cạnh liên quan đến đề

tài.

Trung tâm nghiên cứu tổ chức - Ban Tổ chức Trung ƣơng xuất bản cuốn

Lịch sử công tác tổ chức của Đảng Cộng sản Việt Nam (1930-2000) [143], trong

12

đó, vấn đề tổ chức Đảng tại miền Nam, bao gồm cả các cơ quan lãnh đạo của

Đảng ở Nam Bộ thời kỳ 1945-1954 đƣợc đề cập ít nhiều.

Các cuốn Sơ thảo lược sử công tác tư tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam

1930-2000 [44]; Lịch sử biên niên công tác tư tưởng- văn hóa của Đảng Cộng

sản Việt Nam (1925-1954) [104] phản ánh công tác tƣ tƣởng của Đảng ở Nam Bộ

trong kháng chiến chống Pháp hƣớng trọng tâm vào quán triệt về đƣờng lối kháng

chiến toàn dân, toàn diện, dựa vào sức mình là chính và định hƣớng đấu tranh đòi

địch thi hành Hiệp định Giơnevơ.

Các ban, ngành, đoàn thể ở một số tỉnh miền Nam đã chú ý sƣu tầm, biên

soạn lịch sử tổ chức và hoạt động của mình. Trong các tác phẩm này, rải rác có

nghiên cứu công tác xây dựng Đảng trong giai đoạn cách mạng 1945-1954, nhƣng

đây không phải là những công trình chuyên về lịch sử Đảng, thƣờng phản ánh về

tổ chức và hoạt động của cơ quan, đoàn thể địa phƣơng trong một thời gian dài

nên phần viết về công tác xây dựng Đảng cũng rất sơ lƣợc, những nội dung liên

quan đến Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam không nhiều, chƣa có

công trình lịch sử nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện và có hệ thống về cơ

cấu tổ chức, bộ máy, vai trò lãnh đạo, những sáng tạo trong chỉ đạo phong trào

cách mạng của Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam thời kỳ 1945-1954.

1.4. Các tác phẩm hồi ký của cán bộ lão thành cách mạng, nhân chứng

lịch sử thời kỳ 1945-1954 liên quan đến công tác tổ chức và nhân sự Xứ ủy

Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam

Nhiều công trình nêu một số khía cạnh về tổ chức, về nhân sự trong công

tác xây dựng cấp ủy Đảng và hoạt động lãnh đạo của các Đảng bộ ở Nam Bộ. Có

thể kể đến các cuốn: Nhớ về Anh Lê Đức Thọ [112]; Lê Duẩn - một nhà lãnh đạo

lỗi lạc, một tư duy sáng tạo lớn của cách mạng Việt Nam [95]; Nguyễn Văn Linh,

Nhà lãnh đạo kiên định và sáng tạo (Hồi ký) [105]; Thân thế và sự nghiệp đồng

chí Hoàng Quốc Việt [140]; Hồi ký cách mạng của Hà Huy Giáp Đời tôi những

điều nghe, thấy và sống [84]...

13

Trong những công trình viết về các lãnh tụ hay kỷ yếu hội thảo về các lãnh

tụ, các đồng chí lão thành cách mạng cũng phản ánh bộ máy tổ chức của Đảng ở

cấp Trung ƣơng và cấp xứ trong thời kỳ 1945 - 1954. Có thể kể một số công trình

nhƣ: Đồng chí Trường Chinh, tập I [81]; Đồng chí Trường Chinh, tập II [82] …

Trong những năm gần đây, các địa phƣơng, ban ngành ở các tỉnh Nam Bộ

chú trọng tổ chức các hội nghị, hội thảo lớn và xuất bản kỷ yếu, hoặc tập hợp hồi

ký của các của các nhân chứng lịch sử về các tổ chức, đơn vị... trong các thời kỳ

cách mạng là một nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu của đề

tài.

Đó là cuốn sách Ban Tổ chức Trung ương Cục miền Nam thời kháng chiến

chống Pháp [54] tập hợp hồi ký của nhiều tác giả từng tham gia công tác ở các cơ

quan Xứ ủy Nam Bộ, Trung ƣơng Cục miền Nam. Gần đây nhất, tập Hồi ký về

Khu di tích căn cứ Xứ ủy Nam Bộ tại Đồng Tháp Mười [88] đƣợc Tỉnh ủy Đồng

Tháp xây dựng, các nhân chứng lịch sử đã cung cấp thêm một số thông tin, hoạt

động của các đồng chí lãnh đạo và tập thể Xứ ủy Nam Bộ, chủ trƣơng xây dựng

vùng giải phóng trong khu căn cứ Đồng Tháp Mƣời khi Xứ ủy và các cơ quan

lãnh đạo, chỉ huy kháng chiến đóng tại đây.

Các bài nói, bài viết, hồi ký, biên bản tọa đàm về lịch sử Đảng của các đồng

chí đã từng là cán bộ các cơ quan lãnh đạo của Đảng tại miền Nam nhƣ Nguyễn

Văn Linh, Phạm Văn Xô, Võ Văn Kiệt, Trần Văn Trà, Võ Chí Công, Lê Toàn

Thƣ, Phan Triêm, Trần Quang Lê [89; 90] do Viện Lịch sử Đảng và các nhà khoa

học chuyên nghiên cứu về các lãnh tụ của Đảng sƣ tầm, thầm định, càng làm rõ

thêm một số vấn đề xung quanh nhân sự và bộ máy Xứ ủy, Trung ƣơng Cục miền

Nam.

1.5. Bài viết trên tạp chí chuyên ngành và công trình nghiên cứu

chuyên sâu về công tác xây dựng Đảng ở Nam Bộ giai đoạn 1945-1954

14

Trên tạp chí chuyên ngành Lịch sử Đảng những năm gần đây xuất hiện một

số bài nghiên cứu đề cập ở những mức độ khác nhau về những vấn đề thuộc lĩnh

vực xây dựng Đảng liên quan đến đề tài. Điển hình là các viết của GS, TS Trịnh

Nhu “Xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về tổ chức trong tiến trình đấu tranh

giành chính quyền và kháng chiến kiến quốc (1930-1945)” [117]; bài viết của

PGS, TS Trần Thị Thu Hƣơng “Nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu

của Đảng - Bài học lớn từ thực tiễn cách mạng Việt Nam” [98]... Các tác giả

cho rằng, xây dựng đảng về chính trị, tƣ tƣởng và tổ chức, trong đó có xây dựng

các cơ quan lãnh đạo các cấp của Đảng xuất phát từ yêu cầu thực tiễn về lãnh

đạo cách mạng và là một thành công lớn của Đảng; các cơ quan lãnh đạo các

cấp có nhiều sáng tạo trong lãnh đạo phong trào cách mạng, kháng chiến và để

lại nhiều bài học cho công tác xây dựng Đảng hiện nay.

Ngoài ra, còn có hàng chục bài viết về các lãnh tụ của Đảng đƣợc đăng tải

trên các Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, Tạp chí Cộng sản, Tạp chí Xưa & Nay… .

Các công trình nói tuy đề cập đến công tác xây dựng tổ chức Đảng các cấp

Trung ƣơng, xứ uỷ, nhƣng tản mạn, thiếu hệ thống.

Một số vấn đề liên quan đến công tác xây dựng Đảng về chính trị, tƣ

tƣởng và tổ chức của Xứ ủy Nam Bộ và Trung ƣơng Cục miền Nam bƣớc đầu

đƣợc nghiên cứu trong phạm vi đề tài cấp bộ của Viện Lịch sử Đảng và đề tài

cơ sở của Tạp chí Lịch sử Đảng.

1.6. Công trình của các tác giả nƣớc ngoài có liên quan đến đề tài

luận án

Đến nay, nhiều công trình của các tác giả nƣớc ngoài viết về "cuộc chiến

tranh Đông Dƣơng” có đề cập ít nhiều đến sự lãnh đạo của cơ quan lãnh đạo

kháng chiến ở Nam Bộ. Có thể kể đến một số tác phẩm nhƣ: Yves Gra,

L’histoire de la Guerre d’Indochine (Lịch sử cuộc chiến tranh Đông Dƣơng)

[240] ; Philippe Devillers, Paris - Saigon- Hanoi, Tài liệu lưu trữ của cuộc

chiến tranh 1944-1947, 2 tập, [78] ;. Luien Bodard, Cuộc chiến tranh Đông