Phương thức ứng xử với ngôn ngữ dân tộc của Trần Nhân Tông

Hoàng Thị Tuyết Mai Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 112(12)/1: 99 - 104

99

PHƯƠNG THỨC ỨNG XỬ VỚI NGÔN NGỮ DÂN TỘC

CỦA TRẦN NHÂN TÔNG

Hoàng Thị Tuyết Mai*

Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Thế kỷ XIII được coi là mốc quan trọng của nền văn hoá Việt và cũng là mốc phát triển của riêng

chữ Nôm. Trong giai đoạn mới hình thành thứ chữ riêng có của dân tộc này, các chính thể hành

chính quan phương có những nỗ lực khác nhau trong việc khích lệ sự hưng thịnh và hoàn thiện của

chữ Nôm. Đóng vai trò quan trọng trong nền văn hóa đặc thù giai đoạn đầu độc lập, vua Trần

Nhân Tông có cách ứng xử hết sức đặc biệt với chữ Nôm. Đấng minh quân sáng suốt của nhà Trần

đã đặc biệt hóa vị thế của chữ Nôm như là cách để định vị mình giữa chúng sinh và thần dân.

Từ khóa: Phương thức ứng xử, chữ Nôm, Văn học Nôm, thơ Nôm Trần Nhân Tông, văn học Lý Trần.

NƠI “GÁC NGỌC LẦU VÀNG” DỤNG CHỮ

NÔM ĐỂ CỦNG CỐ VƯƠNG QUYỀN

*

1.Vinh danh người đuổi cá sấu bằng Văn

Nôm

Sách Đại Việt sử kí toàn thư quyển V, Kỉ nhà

Trần viết: “Bấy giờ (năm 1282) Có cá sấu

đến sông Lô. Vua sai thượng thư Hình bộ là

Nguyễn Thuyên làm văn ném xuống sông, con

cá sấu tự đi mất. Vua cho việc này giống như

việc của Hàn Dũ, cho đổi họ là Hàn Thuyên.

Thuyên lại giỏi làm thơ phú quốc âm. Nước ta

thơ phú dùng nhiều quốc âm, thực bắt đầu từ

đấy”. [3, 301]. Và chú thích: Hàn Dũ – Danh

sĩ đời Đường ở Trung Quốc, làm quan ở Triều

Châu, ở đấy có nhiều cá sấu, Hàn Dũ làm bài

văn vứt xuông nước, cá sấu bỏ đi.

Đóng vai trò như một bề trên sáng suốt, Trần

Nhân Tông có thái độ đặc biệt với sự kiện

chính trị - xã hội và văn hóa nêu trên. Sự kiện

có màu sắc huyền thoại về thi sĩ họ Hàn được

nhắc tới như những ý kiến được đưa ra bởi

một tầm hiểu biết hạn hẹp đã bị lấn át bởi tầm

hiểu biết có phần rộng hơn là niềm tin vào

khả năng sáng tạo gần như vô hạn của trí

tưởng tượng con người. Tám thế kỉ đã qua, sự

kiện cũ chỉ được ghi lại vài dòng lạnh lùng

trên trang giấy, nhưng kí ức tiềm ẩn của các

bậc thức giả vẫn thao thức, trở trăn cho những

gì thuộc về bản ngã văn hóa dân tộc. Câu

chuyện về thi sĩ họ Hàn đuổi “ngặc ngư”

* ĐT: 0986222413; Email: [email protected]

bằng văn Nôm được Trần Nhân Tông phủ

màn sương huyền thoại có giá trị như những

nỗ lực tạo dựng bản sắc văn hóa và tinh thần

quốc gia dân tộc bởi “Huyền thoại là một

trong những thành tố chính yếu trong việc tạo

dựng tinh thần quốc gia, nhất là tinh thần

quốc gia tôn giáo (religions nationalism)”1

.

Các thế hệ sau luôn nhắc tới sự kiện này với

những lăng kính và cách lí giải khác nhau.

Vua Tự Đức từng làm thơ ca ngợi:

Quốc ngữ văn chương thùy nhiễm hàn

Bất vong đôn bán bị nham khan

Lư giang di ngạc hà thần tốc

Bác đắc quân vương tứ tính Hàn

Dịch:

Quốc ngữ văn chương mới nhúng tay

Chẳng quên tiếng mẹ khá khen thay

Sông Lư đuổi sấu in Hàn Dũ

Nên được nhà vua đổi họ ngay. [4, 654]

Sử gia nước ngoài A.B Pôliacốp cũng ghi

nhận: “Trên cơ sở chữ tượng hình Trung

Quốc, hệ thống chữ viết dân tộc – “chữ Nôm”

được phổ biến rộng rãi. Một trong những nhà

thơ chữ Nôm tiêu biểu nhất thời gian này là

Nguyễn Thuyên” [2, 204]

Bàn luận về đoạn sử trên Nguyễn Khắc Thuần

viết: “Về sự chuẩn xác của đoạn văn này thì

chúng ta có thể ngờ vực, nhưng, việc Nguyễn

Thuyên được Trần Nhân Tông ban cho họ

Hàn là điều có thật và thơ chữ Nôm kể từ đó

được gọi là thơ Hàn luật cũng là điều hoàn

toàn có thật”. [5, 451]