Phương thức ứng xử của Nguyễn Trãi trong ''Quốc âm thi tập''

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC











NGUYỄN THỊ HIỀN

PHƯƠNG THỨC ỨNG XỬ CỦA NGUYỄN TRÃI

TRONG “QUỐC ÂM THI TẬP”

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 60 22 01 21

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Phạm Thị Phương Thái

Thái Nguyên – 2016

Xác nhận khoa chuyên môn Xác nhận của người hướng dẫn khoa học

PGS.TS. Phạm Thị Phương Thái

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi.

Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng

được công bố trong bất kì công trình nào khác.

Các thông tin, số liệu trích dẫn trong quá trình nghiên cứu đều được ghi rõ

nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2016

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hiền

ii

LỜI CẢM ƠN

Luận văn được hoàn thành là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu lí luận

và tích lũy kinh nghiệm thực tế của tác giả. Những kiến thức quý báu mà các thầy cô

giáo truyền thụ, định hướng đã làm sáng tỏ những ý tưởng, tư duy của tác giả trong

suốt quá trình thực hiện luận văn này.

Nhân dịp hoàn thành luận văn, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn, kính trọng sâu sắc tới

PGS.TS. Phạm Thị Phương Thái – Trưởng khoa Văn – Xã hội, Đại học Khoa học –

Đại học Thái Nguyên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm khoa Văn – xã hội,

Ban chủ nhiệm khoa Sau đại học trường Đại học khoa học – Đại học Thái Nguyên đã

giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập cũng như trong quá

trình thực hiện luận văn.

Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn những người thân trong gia đình, bạn bè

đã động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2016

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hiền

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................................ ii

MỤC LỤC............................................................................................................................iii

PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................................ 1

1.1. Lí do khoa học ................................................................................................................ 1

1.2. Lí do thực tiễn................................................................................................................. 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.................................................................................................. 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................................... 7

3.1. Đối tượng nghiên cứu...................................................................................................... 7

3.2. Phạm vi nghiên cứu......................................................................................................... 7

4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................................... 7

5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu...................................................................................... 8

5.1. Mục đích nghiên cứu....................................................................................................... 8

5.2. Nhiệm vụ nghiên cứu……………………………………………………………………...8

6. Đóng góp của đề tài ........................................................................................................... 9

7. Bố cục của đề tài................................................................................................................ 9

NỘI DUNG ......................................................................................................................... 10

Chương 1. CƠ SỞ HÌNH THÀNH PHƯƠNG THỨC ỨNG XỬ CỦA NGUYỄN TRÃI..... 10

1.1. Phương thức ứng xử...................................................................................................... 10

1.1.1. Giới thuyết về phương thức ứng xử ............................................................................ 10

1.1.2. Phân biệt văn hóa ứng xử và phương thức ứng xử…………………………………….14

1.2. Cơ sở hình thành phương thức ứng xử của Nguyễn Trãi................................................ 14

1.2.1. Nền tảng khách quan khởi sinh phương thức ứng xử của Nguyễn Trãi........................ 14

1.2.2. Yếu tố chủ quan - bản thể hình thành phương thức ứng xử của Ức Trai...................... 20

Chương 2. PHƯƠNG THỨC ỨNG XỬ CỦA NGUYỄN TRÃI VỚI BẢN THÂN, GIA ĐÌNH

VÀ CỘNG ĐỒNG TRONG “QUỐC ÂM THI TẬP”........................................................... 26

2.1. Phương thức ứng xử của Nguyễn Trãi với bản thân ....................................................... 26

2.1.1. “Xuất – xử”, niềm trăn trở khôn nguôi........................................................................ 26

2.1.2. Phương châm “danh chăng chác, lộc chăng cầu” ........................................................ 29

2.1.3. Ứng xử của Nguyễn Trãi với thị phi, đắc – thất .......................................................... 39

2.1.4. Vuông mình theo đạo “trung dung” ............................................................................ 46

2.1.5. Ứng xử với khát vọng cá nhân.................................................................................... 49

2.2. Phương thức ứng xử của Nguyễn Trãi với gia đình........................................................ 57

iv

2.2.1. Suy nghĩ “yên nhà nỡ phụ vợ tao khang” .................................................................... 58

2.2.2. Con – mối quan ái sâu sắc .......................................................................................... 60

2.3. Phương thức ứng xử của Nguyễn Trãi với cộng đồng .................................................... 63

2.3.1. Với láng giềng, bầu bạn.............................................................................................. 63

2.3.2. Với “đồng bào cốt nhục” ............................................................................................ 65

2.3.3. Với bậc quân thân ...................................................................................................... 69

Chương 3. PHƯƠNG THỨC ỨNG XỬ CỦA NGUYỄN TRÃI VỚI MÔI TRƯỜNG TỰ

NHIÊN TRONG “QUỐC ÂM THI TẬP” ............................................................................ 77

3.1. Thiên nhiên qua con mắt ẩn sĩ ....................................................................................... 78

3.1.1. Coi thiên nhiên như tri âm, tri kỉ................................................................................. 78

3.1.2. Tìm đến những thanh thú với thiên nhiên.................................................................... 81

3.1.3. Thiên nhiên đánh thức phần thanh cao trong tâm hồn ẩn sĩ ......................................... 86

3.2. Thiên nhiên qua con mắt bậc quân tử ............................................................................ 88

3.3. Thiên nhiên qua con mắt “lão nông tri điền”.................................................................. 94

KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 100

TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................. 102

PHỤ LỤC.......................................................................................................................... 105

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Lí do khoa học

Mác đã từng nói “trong tính hiện thực, bản chất con người là tổng hòa các mối

quan hệ xã hội”. Mỗi cá nhân là trung tâm quy tụ các quan hệ - đa chiều, phức tạp.

Phương thức ứng xử có thể coi là yếu tố chi phối, thậm chí quyết định sự thành công,

thất bại. Hơn thế, phương thức ứng xử xét về khía cạnh nào đó (như một nghệ thuật) là

bộ mặt thứ hai, thể hiện tầm văn hóa, trí tuệ, tính cách đồng thời cũng là thước đo giá

trị của con người.

Văn hóa ứng xử của con người luôn có xu hướng xê dịch theo thế cân bằng với

xã hội, mỗi thời đại lại có chuẩn mực ứng xử khác nhau. Thời kì phong kiến con người

chịu sự ảnh hưởng mạnh mẽ của cả ba luồng tôn giáo: Nho, Phật, Đạo. Hiện tượng

“tam giáo đồng nguyên” đã dẫn đến những giao thoa trong việc chọn lẽ ứng xử: với xã

hội, họ vận dụng triệt để lẽ “xuất – xử; hành – tàng”; với con người, họ hành lễ theo

“tam cương, ngũ thường”, theo đạo “trung hòa”; với thiên nhiên, họ thi ứng theo

nguyên lí “thiên địa vạn vật nhất thể”. Nguyễn Trãi là một nhà tư tưởng lớn của Việt

Nam thời trung đại, cả ba tôn giáo trên đều ít nhiều có tác động đến việc lựa chọn cách

ứng xử của ông.

Được viết vào những năm tháng cuối đời, sau bao thăng trầm, biến cố của bản

thân và thời đại lịch sử, với chiêm nghiệm xương máu, “Quốc âm thi tập” như tập “đại

thành” phản ánh trọn vẹn, đa chiều nhất con người cá nhân Nguyễn Trãi. Tập thơ thể

hiện sâu sắc phương châm ứng xử của Nguyễn Trãi trong các mối quan hệ với xã hội,

với giới tự nhiên và từ đó người đọc có thêm một phương quan tri nhận con người ưu

tú ấy. Đây chính là điều thu hút chúng tôi lựa chọn đề tài “Phương thức ứng xử của

Nguyễn Trãi trong “Quốc âm thi tập”.

1.2. Lí do thực tiễn

Ứng xử là vấn đề muôn thủa của nhân loại. Trong xã hội hiện đại, với nền

kinh tế thị trường, ứng xử càng ngày càng bị xem nhẹ. Nét đẹp văn hóa ứng xử của

người Việt đang bị ăn mòn. Đâu đó có những nơi, các mối quan hệ rường cột trong

gia đình bị phá vỡ, ngoài xã hội người với người càng ngày càng thờ ơ, vô cảm.

2

Nhiều vụ án lớn nhỏ xảy ra liên tiếp hàng năm và vấn đề gốc rễ phải chăng bắt nguồn

từ sự đứt gãy trong cách ứng xử của con người? Làm thế nào để nối lại rồi khơi ấm

lên mạch nguồn văn hóa tốt đẹp trong truyền thống ứng xử của người Việt? Để xã

hội tốt đẹp hơn, “Người yêu người sống để yêu nhau”? “Ôn cố tri tân” là một lí do để

chúng tôi có thêm động lực tiến hành nghiên cứu đề tài về phương thức ứng xử của

Nguyễn Trãi.

Với vị trí quan trọng trong nền văn học nước nhà, Nguyễn Trãi là một tác gia

văn học lớn được đưa vào giảng dạy ở chương trình phổ thông. Tiến hành nghiên cứu

vấn đề phương thức ứng xử của Nguyễn Trãi sẽ ít nhiều góp phần phục vụ cho việc

nghiên cứu, học tập và giảng dạy về tác gia văn học này.

Với những lí do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài khoa học: “Phương

thức ứng xử của Nguyễn Trãi trong “Quốc âm thi tập” để tiến hành nghiên cứu.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Thơ là người và thơ là đời. Được coi như tập thơ khởi nguyên cho nền thi ca

dân tộc viết bằng chữ Nôm, “Quốc âm thi tập”, một lát cắt về đoạn đời ẩn cư đất Côn

Sơn đầy tâm sự của Nguyễn Trãi, thật sự đã thu hút sự quan tâm, chú ý của giới nghiên

cứu trong và ngoài nước. Không chỉ quan tâm đến nội dung và nghệ thuật ngôn từ, về

văn học và văn hóa, về ý nghĩa của tập thơ trong sự phát triển chung của ngôn ngữ dân

tộc,… phương thức ứng xử của Nguyễn Trãi trong tập thơ cũng là một vấn đề được

nhiều tác giả quan tâm.

Dương Bá Cung trong bài “Tựa Ức Trai di tập” cũng viết những lời bình luận

về ứng xử của bậc chân Nho Nguyễn Trãi trước cám dỗ của lợi danh “khi quân Minh

sang xâm lược nước ta, lòng ông chỉ băn khoăn với nước nhà, dù người Minh lấy quan

cao chức trọng để câu dử, ông cũng không chịu đến” [30,348]. Rồi lại thương tiếc cách

xử trí vì tận trung mà quên mất lẽ khôn khéo phòng thân đẩy ông đến họa chu di “Xem

ông giúp việc hai đời, đem hết lòng trung mà khuyên vua điều phải, tuy thường bị đè

nén mà không từng chịu khuất. Ở trong cảnh ngộ như Giáng Quán cần phải có nhiều

cách xử trí khôn khéo công phu, mà ông lại không rõ cái lẽ “chỉ túc”, thành ra cuối

cùng không được trọn tiếng tốt, thương thay!” [30,350)].

3

Vẫn tiếp tục nhìn nhận luồng tư tưởng có ảnh hưởng đến ứng xử của Nguyễn

Trãi, trong bài viết “Tư tưởng của Nguyễn Trãi”, Nguyễn Thiên Thụ đã khẳng định do

ảnh hưởng của thuyết “thiên mệnh” nên: “Mọi sự thành bại, giàu sang phú quý hay đói

rách nghèo hèn đều do mệnh trời sắp đặt…Với niềm tin đó, Nguyễn Trãi bao giờ cũng

an nhiên tự tại, dù gặp thất bại cũng không khổ đau, dầu gặp thành công cũng không tự

đắc” [16,152]. Nguyễn Trãi luôn đề cao cách ứng xử của đạo lễ nhà Nho với “tam

cương, ngũ thường”: “Nguyễn Trãi luôn hướng đến bổn phận thiêng liêng đối với gia

đình và tổ quốc. Khi ra làm quan, khi về ở ẩn lúc nào Nguyễn Trãi cũng tâm niệm đến

hai chữ trung hiếu” [16,155]. Với nhân dân bần vi, ông luôn có cách ứng xử thấu tình,

đạt lí “Nguyễn Trãi chịu ảnh hưởng của chủ trương “quân vi khinh, dân vi quý”. Kẻ sĩ

phải lắng nghe tiếng nói của quần chúng, phải hành động theo ý nguyện của đại đa số

dân chúng và nhất là phải thu phục được tình cảm của dân chúng” [16,160]. “Xuất –

xử” là hai lẽ sống luôn giằng co, lúc u lúc minh trong con người Nguyễn Trãi, nên khi

thời thế rối ren cách ứng xử của Nguyễn Trãi là chọn cách “thanh tĩnh vô vi”, coi “đời

là giấc mộng và công danh phú quý như sương đầu ngọn cỏ” [16,163].

Vẫn tiếp tục mối giằng co giữa “xuất –xử”, nhà phê bình hiện đại - Hoài Thanh

trong bài viết “Một vài nét về con người Nguyễn Trãi qua thơ Nôm” đã thấm thấu

điểm cơ bản trong cách ứng xử của Ức Trai: vì một “tấm lòng son” mà “ Ông không

chịu bỏ cuộc, ông kiên trì bám trụ. Ông giữ vững khí tiết, giữ vững lòng ưu ái, giữ

vững niềm tin và mặc dù chịu đủ điều tủi cực vẫn nhân hậu với người, chan hòa với

cảnh, vẫn luôn luôn bình tĩnh ung dung”[ 18,717]. Nhất quán trong cách ứng xử với

quân thân và nhân dân bần vi, Hoài Thanh nhận thấy mối ưu ái của Nguyễn Trãi với

“những người cùng khổ, một tấm lòng như nước triều ngày đêm cuồn cuộn, một tấm

lòng luôn luôn nóng bỏng như lửa trong lò…vượt xa Trương Lương và tất cả những

người tu tiên học đạo” [18, 706].

Bùi Văn Nguyên trong lời tựa “Quốc âm thi tập”, nhận định cách ứng xử của

Nguyễn Trãi là “triết lí tình thương bao la của ông, bao gồm người và cảnh, người và

tự nhiên, người và vật” [13,16]. Và ông đặc biệt “có ý thức về đạo làm người chân

chính, giữ đúng vị trí “linh vật trưởng” của muôn vật mà yêu thương chủng loại riêng

mình đã đành, mà còn thương yêu cả cảnh vật thiên nhiên, cả muôn vật, coi trọng hạnh

phúc chung, coi trọng phong cảnh chung” [13,17]. Quan niệm ứng xử của Nguyễn Trãi

4

không cứng nhắc mà “nóng nảy với những ai bảo thủ, ngoan cố, còn bình thường thì

lại hiền hòa, bao dung như vị tiên trên trần” [13,17].

Giáo sư Lê Trí Viễn lại đứng trên bình diện của lịch sử để đánh giá khách

quan con người cũng như tư tưởng của Nguyễn Trãi. Trong bài viết “Nguyễn Trãi,

nhìn từ phía Lý – Trần”, giáo sư nhận định về cách ứng xử của Nguyễn Trãi tạo nên

“phong cách sống: vừa làm việc hết mình cho dân cho nước, nhưng lòng bao giờ

cũng sạch, nhẹ như kẻ xuất gia, không hề nặng danh lợi của kiếp trần, mà cũng vừa

biết sống lành mạnh vui tươi giữa cuộc sống nông thôn lao động, với mọi cảnh vật

thiên nhiên” [40,65]

Nhà nghiên cứu Trần Đình Hượu dưới góc nhìn văn hóa trong bài viết “Nguyễn

Trãi và Nho giáo” cũng đề cập đến những vấn đề xoay quanh ứng xử của con người

phận vị ở Nguyễn Trãi. Với bổn phận của một bề tôi “Suốt đời Nguyễn Trãi làm việc

với tinh thần nhập thế có trách nhiệm, luôn để ý đến nhân dân, lo trước điều lo của

thiên hạ” [18,99]. Với bổn phận làm cha, Nguyễn Trãi chọn cách răn dạy con cái bằng

những tâm huyết đúc rút theo suốt đường đời thăng trầm của mình. “Ông khuyên

không nên sợ nghèo, không nên tham lợi, tham giàu…quý hơn của cải là đạo

đức…cũng cần phải có học, có nghề và có tài” [18,103]. Nguyễn Trãi “khuyên anh em

nên thương yêu nhau”; “trong hương đảng đừng đua huyết khí mà gây gổ cạnh tranh

mà làm mất lòng người”; “hiếu với cha, trung với vua nhưng không phải tinh thần

“quân quân, thần thần, phụ phụ, tử tử” như của Nho giáo cứng nhắc” [18,105]. Với

phận vị của bậc làm quan giữa triều, Trần Đình Hượu cũng nhìn thấy cách ứng xử linh

hoạt của Nguyễn Trãi “đối với đám triều quan, ông chỉ thấy chông gai, sóng gió, lòng

người hiểm sâu phải lo gìn giữ và tìm cách xa lánh, thì đối với thiên nhiên ông lại hết

sức cởi mở, trân trọng, thân thương” [18,108]. Như lời tổng kết trong bài viết của

mình, Trần Đình Hượu khẳng định cách ứng xử của Nguyễn Trãi cơ bản “lấy con

người tự nhiên, tự do tự tại làm cơ sở cho một thái độ sống vì đời, làm việc thiện cho

nhau, có quan hệ đầm ấm với nhau đồng thời đảm bảo thú vui riêng” [18,114].

Giáo sư Nguyễn Huệ Chi trong cuốn “Văn học cổ cận đại Việt Nam từ góc nhìn

văn hóa đến giải mã nghệ thuật” bàn về “Niềm thao thức lớn trong thơ Nguyễn Trãi”

đã đề cập đến hầu hết mọi lẽ ứng xử cơ bản nhất của Nguyễn Trãi. Với bậc quân thân

dù: “Tìm về núi cũ, hay lên tiên, hay yên tâm với việc cày nhàn câu vắng…bằng cách

5

nào đi nữa thì rút cục Nguyễn Trãi cũng không quên được mọi chuyện của cõi trần”

[3,126]. Cả việc ứng xử trong mối quan hệ thường nhật với người thân với hàng xóm

láng giềng và bản thân cũng được giáo sự đề cập “Thời kỳ ở ẩn Côn Sơn, ông già Ức

Trai ít nhiều có cái phận sự thông thường của người làm cha làm mẹ. Ông gợi ý cho

con cháu, cho hàng xóm láng giềng, và có lẽ cũng là gợi ý cho mình, về một phương

châm sống… “hòa hảo, nhân ái”.[3,128]. Còn với thiên nhiên trong những ngày cáo

quan ở ẩn cũng được giáo sư nhận định “Nhà thơ dựng lên một cảnh sống bầu bạn,

trong đó không phải chỉ có một con người lặng thinh trước cảnh vật mà là những tâm

hồn bên cạnh những tâm hồn yêu thương, quấn quýt, cảm thông lẫn nhau” [3,132].

Nguyễn Huệ Chi đã nhận xét “Đọc Quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi ta bắt gặp một

cuộc đời khác hẳn, một cuộc đời đạm bạc, cảnh vật dàn trải ra mênh mông và trong

cảnh đất trời phóng khoáng ấy, nổi bật lên hình ảnh tiên cốt của nhà thơ quấn quýt lấy

trăng, gió và thông” [3,113].

Viết về “Con người cá nhân trong thơ Nôm Nguyễn Trãi”, Trần Đình Sử lại đi

tìm hiểu xem ý thức cá nhân của Nguyễn Trãi chi phối đến phương thức xử của ông ra

sao, và cả sự dung hoà giữa lợi ích cá nhân và lợi ích dân tộc: “Ý thức cá nhân ở đây

biểu hiện thành ý thức tự khẳng định, chống hòa đồng với thói phàm, đứng ngoài cõi

tục. Ý thức này quyện chặt với ý thức nghĩa vụ, sứ mệnh…lý tưởng làm việc lớn, ích

quốc lợi dân, chứ không phải lợi cho cái tôi nhỏ bé của mình, không phải đua chen,

cạnh tranh, cơ hội” [18,727].

Kiều Văn trong cuốn Thơ văn Nguyễn Trãi đã viết về cách ứng xử của ông trên

các chặng đường khác nhau. Khi giữ cương vị triều chính. “Không một giây phút nào

Nguyễn Trãi không tha thiết mang tất cả nghị lực và tài năng, tất cả tâm hồn và tình

cảm để cống hiến, phụng sự cho đất nước và dân tộc” [36,14]. Còn khi lui mình về ở

ẩn tại Côn Sơn “Ông đã xử thế bằng cách hòa nhập vào thiên nhiên. Chúng ta thấy ông

hiện lên như một tiên ông, một vị thánh hiền giữa núi non, mây nước, cỏ cây, chim

muông. Tâm hồn ông, thoát khỏi những chốn “cửa mận tường đào” đầy bon chen và

bụi bậm, càng trở nên cao khiết và đáng kính”. [36,16] Thậm chí, tác giả còn nhìn thấy

mối lo cao quý của Nguyễn Trãi cả khi lâm triều lẫn khi đã lui về ở ẩn “Cái mối lo cao

quý của bậc nho thần trung trực khi ngồi cao ở miếu đường thì lo lắng vì dân, khi xa

6

lánh ở giang hồ thì lo lắng vì vua” [36,15]. Một con người luôn cánh cánh trong lòng

nỗi quân, dân.

Nhà nghiên cứu Trần Nho Thìn trong cuốn “Văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến

hết thế kỉ XIX” đã quan tâm đến sự ảnh hưởng của tư tưởng – chính trị trong sáng tác

của Nguyễn Trãi, nhân cách vĩ đại cũng như tinh thần nhà Nho của Nguyễn Trãi từ đó

khẳng định cống hiến của Nguyễn Trãi đối với nền văn học nước nhà. Trong phần bàn

về “Nhân cách Nguyễn Trãi”, tác giả đã chỉ ra mối quan ái trong phương thức ứng xử

của Nguyễn Trãi “Chú ý nhiều đến đạo làm cha và đạo làm con chứ hầu như không đề

cập đến các quan hệ xã hội khác” [30,328]. Và khẳng định “Trước sau như một,

Nguyễn Trãi vẫn kiên trì đạo trung hiếu, vì trung hiếu là điều kiện để lo cho dân cho

nước” [30,331].

Có một công trình nghiên cứu khá sâu sắc về ứng xử của Nguyễn Trãi, đó là

luận văn thạc sĩ về văn hóa của Trần Thị Thanh Bình trường ĐH KHXH và Nhân văn

Thành phố Hồ Chí Minh. Phạm vi vấn đề nghiên cứu khá rộng: toàn bộ những gì liên

quan đến ứng xử của Nguyễn Trãi trên phương diện văn hóa như: với văn hóa Trung

Hoa (trên cả mặt ứng phó và tiếp biến); với văn hóa Việt Nam (trong việc ứng xử với

môi trường tự nhiên và môi trường xã hội). Mục tiêu của đề tài này là: thông qua tìm

hiểu về văn hóa ứng xử của Nguyễn Trãi trên hai trục quan hệ chính là quan hệ với các

nền văn hóa bên ngoài (tiêu biểu là với văn hóa Trung Hoa) và quan hệ trong nội bộ

của nền văn hóa dân tộc, để làm rõ hai luận điểm chính sau: Trong một thời đại đầy

biến động, có tính chất bản lề của lịch sử dân tộc cuối thế kỷ XIV đầu thế kỷ XV, Nguyễn

Trãi đã kế thừa và phát huy một cách xuất sắc truyền thống văn hóa dân tộc trong quan hệ

với Trung Hoa. Trong nội bộ của nền văn hóa Việt Nam, Nguyễn Trãi đã có những

đóng góp xuất sắc, góp phần quan trọng vào việc phát triển và nâng nền văn hóa dân

tộc lên một tầm cao mới. Và rõ ràng vấn đề được làm sáng tỏ trong đề tài khoa học này

là sự củng cố vững chắc cho ý kiến đánh giá về Nguyễn Trãi “nhà văn hóa lớn của dân

tộc và là danh nhân văn hóa thế giới”. Trong luận văn này, tác giả đã nghiên cứu văn

hóa ứng xử của Nguyễn Trãi với cứ liệu là toàn bộ các sáng tác của ông chứ không

riêng gì “Quốc âm thi tập”.

Có thể thấy các công trình đi trước đã ít nhiều đề cập đến vấn đề về tư tưởng

chi phối đến cách ứng xử của Nguyễn Trãi với bản thân, với môi trường xã hội và môi

7

trường tự nhiên để thấy được tư tưởng, trí tuệ, tâm hồn, bản lĩnh của Nguyễn Trãi,

đồng thời bước đầu cho thấy sự linh hoạt trong lựa chọn cách thức ứng xử của tiên

sinh. Đây chính là những gợi ý để chúng tôi tiếp tục đi sâu nghiên cứu “Phương thức

ứng xử của Nguyễn Trãi trong Quốc âm thi tập”.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài lấy vấn đề phương thức ứng xử của con người làm cơ sở nền tảng để từ đó

tìm hiểu cặn kẽ phương thức ứng xử của Nguyễn Trãi với bản thân, với môi trường xã

hội và môi trường tự nhiên trong “Quốc âm thi tập”. Qua đó, ta nhận thấy phương thức

ứng xử linh hoạt, mềm dẻo, lúc buông lúc giữ vô cùng đắc dụng của Ức Trai tiên sinh.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài khoa học lấy văn bản “Nguyễn Trãi Quốc âm thi tập” của tác giả Phạm

Luận phiên âm và chú giải, Nxb Giáo dục, Hà Nội xuất bản năm 2012 làm tư liệu

nghiên cứu và đi sâu tìm hiểu các vấn đề liên quan đến phương thức ứng xử của

Nguyễn Trãi với môi trường xã hội và môi trường tự nhiên.

Để phục vụ cho việc tìm hiểu đề tài, chúng tôi cũng sử dụng một số tài liệu, bài

viết cũng như các bài nghiên cứu có liên quan đến vấn đề ứng xử của Nguyễn Trãi.

4. Phương pháp nghiên cứu

Chúng tôi sử dụng những phương pháp sau để tiến hành nghiên cứu:

- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: tổng quan những vấn đề lý thuyết có liên

quan đến truyền thống ứng xử của dân tộc và con người trung đại Việt Nam nói

chung cũng như những vấn đề lý thuyết có ảnh hưởng đến phương thức ứng xử của

Nguyễn Trãi nói riêng.

- Phương pháp tiếp cận văn hóa đối với tác phẩm văn học để thấy được văn hóa

ứng xử của con người trung đại có ảnh hưởng như thế nào đến Nguyễn Trãi khi viết

“Quốc âm thi tập”.

- Phương pháp tiếp cận xã hội học để thấy sự ảnh hưởng của hoàn cảnh lịch sử,

xã hội đến cách thể hiện phương thức ứng xử của Nguyễn Trãi trong “Quốc âm thi tập”.

- Phương pháp tiếp cận thi pháp học đối với tác phẩm văn học để tìm hiểu nội