Phương pháp dạy học Kỹ thuật Công nghiệp

DƯƠNG PHÚC TÝ

PHUƠNG PHÁP DẠY HỌC

KỸ THUẬT CÔNG NGHIỆP

Dùng cho giảng viên và sinh viên

ngành sư phạm kỹ thuật nghề nghiệp

NHÀ XUẤT BẢN KHOA HỌC VÀ KỸ THUẬT

Hà Nội - 2007

LỜI GIỚI THIỆU

Các trường/khoa Sư phạm kỹ thuật (SPKT). bao gồm cả các trường

giáo viên dạy nghề trước đây đã có lịch sử hình thành và phát triển vài

ba thập kỷ nay. đã dào tạo hàng ngàn giáo viên kỹ thuật và giáo viên

dạy nghề cho các cơ sở giáo dục kỹ thuật và dạy nghề. các trường phố

thông trong cả nước. Tuy nhiên. chất lượng và hiệu quả đào tạo của hệ

thống SPKT còn rất hạn chế mà một trong những nguyên nhân quan

trọng là thiếu giáo trình, tài liệu, nhất là về khoa học SPKT.

Cho đến nay mới chỉ có một số ít sách dịch từ tiếng Nga tiếng Đức

tiếng Anh và vài cuốn giáo trình biên soạn được xuất bản như phương

pháp dạy học kỹ thuật công nghiệp (Tập 1 Nguyễn Văn Bính chủ biên.

tập 2 Trân Sinh Thành chủ biên) dùng cho đào tạo giáo viên kỹ thuật

phổ thông, Tâm lý học nghề nghiệp (Mạc Văn Trang chủ biên). Giáo

dục học nghề nghiệp (Nguyễn Đức Trí chủ biên)..., một số ít tài liệu

dịch đã được các giảng viên tham khảo. Vì vậy. cuốn Phương pháp

dạy học kỹ thuật công nghiệp này do TS.Dương Phúc Tý biên soạn

dùng cho giảng viên và sinh viên ngành SPKT nghề nghiệp là một

giáo trình rất được hoan nghênh và chờ đón.

Nội dung giáo trình phàn ánh một cách tương đối có hệ thống các

phương pháp dạy học kỹ thuật công nghiệp. Tác giả đã có sự chú

trọng thỏa đáng tới việc chỉ dẫn các bước tiến hành đối với mỗi

phương pháp dạy học cụ thể. Giáo trình này cũng phản ánh được

những thành tựu của lý luận dạy học hiện đại vê mặt lý thuyết cũng

như ứng dụng các phương tiện kỹ thuật. đặc biệt là công nghệ thông

tin nhằm nâng cao hiệu quả của các phương pháp dạy học truyền

thống và không truyền thống

Chúng tôi trân trọng giới thiệu cuốn giáo trình này với bạn đọc, đặc

biệt là giảng viên, sinh viên các trường/ khoa SPKT và giáo viên các

cơ sở giáo dục kỹ thuật và dạy nghề.

G S. TS KH Nguyễn Văn Hộ

PGS. TS Nguyễn Đức Trí

Lời tác giả

Ở nước ta, ngành Sư phạm kỹ thuật là một ngành còn non trẻ.

Tài liệu phục vụ cho việc giảng dạy của giáo viên và học tập của

sinh viên còn rất thiếu thốn. Vì vậy, việc biên soạn sách giáo khoa

và sách tham khảo dang là một đòi hỏi bức thiết.

Cuốn sách này được viết nhằm phục vụ cho đào tạo giáo viên kỹ

thuật công nghiệp của các trường trung học chuyên nghiệp và dạy

nghề. Nội dung của nó được xây dựng dựa trên mục tiêu giáo dục -

đào tạo của ngành SPKT nghề nghiệp hay nói cách khác là dựa vào

mô hình nhân cách của người giáo viên kỹ thuật trong thời đại

công nghiệp hoá, thời đại mà công nghệ thông tin đã thâm nhập rất

sâu sắc vào ngành Giáo dục - Đào tạo của nước nhà.

Nội dung của cuốn sách không thiên về lý luận mà thiên về ứng

dụng thực tiễn, chú trọng đến việc thực hành phương pháp mà đặc

biệt là phương pháp dạy kỹ năng thực hành nghề nghiệp. Vì vậy nó

không chỉ phục vụ cho sinh viên trong quá trình học tập trong

trường đại học mà còn phục vu cho hoạt động giảng dạy chuyên

môn của họ sau khi ra trường. Mặc dù tác giả rất cố gắng nhưng có

thể chất lượng chuyên môn của cuốn sách này vẫn chưa đáp ứng

đầy đủ với đòi hỏi thực tế của việc dạy và học của ngành sư phạm

kỹ thuật. Tác giả mong được sự đóng góp, chỉ giáo của độc giả nói

chung và các nhà chuyên môn nói riêng để cho chất lượng cuốn

sách trong lần xuất bản sau được tốt hơn.

Xin chân thành cảm ơn Nhà giáo nhân dân GS.TSKH Nguyễn

Văn Hộ, PGS.TS Nguyễn Đức Trí đã giúp đỡ tác giả trong việc tu

chỉnh bản thảo và đã viết lời giới thiệu cuốn sách với độc giả.

Xin chân thành cảm ơn các bạn đồng nghiệp Hà Thị Ma;, Võ

Xuân Hoài, Dỗ Thị Tám, Lê Quỳnh Trang, Trương Thu Hương đã

có những đóng góp nhiệt thành cho sự ra đời của cuốn sách này.

Tác giả

MỤC LỤC

Trang

Mục lục............................................................................................................4

Chương I. Một số điểm cơ bản về chương trình và nội dung dạy học trong

trường THCN và dạy nghề ..............................................................................8

I. Mục đích và nhiệm vụ của các môn kỹ thuật trong chương trình đào tạo

của các trưởng THCN và dạy nghề.............................................................8

1. Mục đích ............................................................................................8

2. Nhiệm vụ ...........................................................................................8

2.1. Nhiệm vụ trí dục (Nhiệm vụ giáo dưỡng) ................................................8

2.2. Nhiệm vụ giáo dục thông qua dạy học môn học.......................................9

2.3. Nhiệm vụ phát triển................................................................................10

II. tư duy kỹ thuật và năng lực kỹ thuật- [1].............................................10

1. Tư duy kỹ thuật................................................................................10

1.1. Khái niệm ...............................................................................................10

1.2. Cấu trúc của tư duy kỹ thuật...................................................................11

1.3. Đặc điểm của tư duy kỹ thuật.................................................................11

2. Năng lực kỹ thuật.............................................................................12

2.1. Khái niệm ...............................................................................................12

2.2. Cấu trúc của năng lực kỹ thuật ...............................................................12

3. Các biện pháp để phát triển tư duy kỹ thuật và bồi dưỡng năng lực

kỹ thuật cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ............................13

III. Nội dung dạy học trong trường THCN và dậy nghề...........................14

1. Khái quát về khung chương trình đào tạo chuyên nghiệp................14

2. Hệ thống tri thức, kỹ năng, kỹ xảo trong nội dung dạy học của các

trường THCN và dạy nghề...................................................................17

2.1. Hệ thống tri thức khoa học và công nghệ trong nội dung đào tạo nghề

nghiệp............................................................................................................17

2.2. Hệ thống kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp ..................................................18

IV. Các nguyên tắc cơ bản chỉ đạo xây dựng chương trình đào tạo, nội

dung dạy học và phương hướng hoàn thiện nội dung dạy học .................20

1. Nguyên tắc chỉ đạo việc thiết kế chương trình đào tạo ....................20

2. Nguyên tắc xây dựng nội dung dạy học...........................................21

3. Các phương hướng hoàn thiện nội dung dạy học.............................21

V. một số trường hợp đặc thù khi vận dụng các nguyên tắc dạy học vào

dạy kỹ thuật công nghiệp..........................................................................21

Chương II. Phương pháp dạy học..................................................................27

I. Khái niệm về phương pháp và phương pháp dạy học ...........................27

1. Khái niệm về phương pháp nói chung ............................................27

2. Khái niệm về phương pháp dạy học (PPDH)...................................28

3. Quan hệ giữa PPDH với trình độ lĩnh hội tri thức của học sinh.......30

II. Phân loại các phương pháp dạy học.....................................................30

III. Các phương pháp dạy học truyền thống .............................................31

1. Nhóm các PPDH dùng ngôn ngữ.....................................................31

1.1. Phương pháp thuyết trình .......................................................................31

1.2. Phương pháp đàm thoại..........................................................................34

1.3. Phương pháp thảo luận trên lớp..............................................................39

1.4. Phương pháp thảo luận theo nhóm nhỏ ..................................................46

2. Nhóm các phương pháp dạy học trực quan......................................54

2.1. Phương pháp minh hoạ..........................................................................54

2.2. Phương pháp biểu diễn thí nghiệm.........................................................59

IV. Lý thuyết dạy học lấy học sinh làm trung tâm và một số phương pháp

dạy học tích cực hiện đại ..........................................................................60

1. Lý thuyết dạy học lấy học sinh làm trung tâm .................................60

1.1. Hai quan điểm về vai trò của hoạt động dạy và hoạt động học .............60

1.2. Tư tưởng chủ đạo và bản chất của dạy học lấy học sinh làm trung tâm .60

1.3. So sánh quan điểm dạy học lấy giáo viên làm trung tâm và quan điểm

dạy học lấy học sinh làm trung tâm...............................................................61

1.4. Quan điểm của UNESCO về sự thay đổi vai trò của người giáo viên

trong nền giáo dục hiện đại với quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung

tâm [3] ...........................................................................................................64

2. Các phương pháp dạy học tích cực hiện đại ....................................66

2.1. Dạy học nêu vấn đề ................................................................................67

2.2. Dạy học algorit hoá ................................................................................76

2.3. Dạy học chương trình hoá ......................................................................85

V. Và lựa chọn phương pháp dạy học ....................................................100

Chương III. Phương pháp dạy thực hành kỹ thuật.......................................101

1. Cơ sở khoa học của dạy học thực hành kỹ thuật............................101

2. Thiết kế và triển khai thực hiện bài dạy thực hành ........................104

2.1. Quy trình thiết kế bài dạy thực hành ....................................................105

2.2. Hoạt động triển khai bài dạy thực hành................................................119

3. Một số hiện tượng tâm lý ảnh hưởng đến kết quả luyện tập kỹ năng

của học sinh .......................................................................................125

3.1. Quá trình ý vận.....................................................................................125

3.2. Hiện tượng tác động qua lại giữa các kỹ năng - kỹ xảo Hiện tượng này

biểu hiện ở hai khía cạnh:............................................................................125

3.3. Đường cong luyện tập ..........................................................................126

4. Cấu trúc của một bài dạy thực hành kỹ thuật ..........................................127

Chương IV. Tổ chức quá trình dạy học.......................................................129

II. Các hình thức tổ chức dạy học truyền thống......................................130

1. Bài lên lớp......................................................................................130

1.1 Khái niệm về bài lên lớp........................................................................130

1.2. Các kiểu bài lên lớp..............................................................................131

1.3. Cấu trúc bài lên lớp ..............................................................................131

1. 4. Kế hoạch dạy học ................................................................................133

I. Mục đích..............................................................................................138

II. Yêu cầu ..............................................................................................138

III. Tiến trình bài dạy..............................................................................138

4. Củng cố luyện tập ..........................................................................139

5. Hướng dẫn tự học và giao nhiệm vụ về nhà...................................140

I . Mục đích - yêu cầu .............................................................................140

1. Mục đích .......................................................................................140

2. Yêu cầu ..........................................................................................141

II. Trong tâm bài dạy và công việc chuẩn bị...........................................141

1. Trọng tâm bài dạy ..........................................................................141

III. Tiến trình giảng dạy.........................................................................141

3. Giảng bài mới ................................................................................142

IV. Củng cố bài (15 phút).......................................................................148

V. Hướng dẫn công tác tự lực ở nhà - thời gian: 3 phút .........................148

2. Công tác tự lực của học sinh..........................................................149

2.1. Hoạt động tự lực của học sinh và ý nghĩa của nó trong học tập kỹ thuật

.....................................................................................................................149

2.2. Hướng dẫn học sinh tự học...................................................................150

3. Semina ...........................................................................................159

3.1. Khái niệm .............................................................................................159

3.2. Các hình thức semina ...........................................................................160

4. Tham quan, ngoại khoá kỹ thuật....................................................162

4.1. Tham quan............................................................................................162

4.2. Hoạt động ngoại khoá về kỹ thuật........................................................165

5.1. Hướng dẫn học sinh ôn tập...................................................................169

5.2. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh ...................................173

III. Một số điểm trọng yếu về nghiệp vụ dạy học của giáo viên.............188

1. Những kỹ năng đứng lớp cơ bản....................................................188

1.1. ý nghĩa của việc làm chủ kỹ năng đứng lớp ........................................189

1.2. Những yếu tố cốt yếu của kỹ năng đứng lớp...............................189

2. Dự giờ, đánh giá bài dạy................................................................192

2.1. Mục đích...............................................................................................192

2.2. Tiến trình dự giờ...................................................................................192

2.3. Quan sát trong dự giờ ...........................................................................193

Chương V ....................................................................................................199

Công nghệ dạy học hiện đại ........................................................................199

I. Khái niệm về công nghệ và công nghệ dạy học ..................................199

1. Công nghệ......................................................................................199

2. Công nghệ dạy học.........................................................................199

3. Phân loại công nghệ dạy học..........................................................200

4. Khái niệm về công nghệ dạy học hiện đại .....................................200

5. Vai trò của công nghệ dạy học hiện đại .........................................201

II. Các công đoạn của công nghệ dạy học hiện đại.................................203

1. Công nghệ soạn bài.......................................................................203

1.1. Công nghệ soạn bài truyền thống .........................................................203

1.2. Công nghệ soạn bài hiện đại.................................................................204

2. Công nghệ tên lớp..........................................................................241

2.1. Công nghệ tên lớp truyền thống ..........................................................241

2.2. Công nghệ lên lớp hiện đại...................................................................243

3. Công nghệ sau lên lớp....................................................................244

3.1. Công nghệ truyền thống ......................................................................245

3.2. Công nghệ hiện đại...............................................................................245

Chương VI...................................................................................................247

Đào tạo nghề theo môđun kỹ năng hành nghề -[8]......................................247

1. Mở đầu về môđun kỹ năng hành nghề (mkh) ................................247

II. một số khái niệm................................................................................249

1. Mô đun kỹ năng hành nghề - Ký hiệu MKH. ................................249

2. Môđun - ký hiệu là Mo .................................................................250

3. Đơn nguyên học tập - Ký hiệu ĐN ................................................250

4. Bộ tài liệu dùng cho dạy và học của môđun Mo............................251

III. Hai giai đoạn thực hiện đào tạo nghề theo MKH..............................251

1. Giai đoạn thiết kế nội dung............................................................251

2. Giai đoạn triển khai dào tạo ...........................................................252

IV. Phương pháp xác định nhu cầu đào tạo và phân tích nghề ...............253

1. Xác định nhu cầu đào tạo...............................................................253

2. Phân tích nghề................................................................................254

V. Phương pháp xây dựng bộ tài liệu học tập cho môđun nghề ............258

1. Xây dựng danh mục các đơn nguyên học tập ................................258

CHƯƠNG I

MỘT SỐ ĐIỂM CƠ BẢN VỀ CHƯƠNG TRÌNH

VÀ NỘI DUNG DẠY HỌC TRONG TRƯỜNG

THCN VÀ DẠY NGHỀ

I. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ CỦA CÁC MÔN KỸ THUẬT

TRONG CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO CỦA CÁC TRƯỜNG

THCN VÀ DẠY NGHỀ

1. Mục đích

Trang bi cho học sinh hệ thống kiến thức kỹ thuật cơ bản của

một nghề đào tạo bao gồm kiến thức cơ sở và kiến thức chuyên

ngành làm cơ sở cho sự hình thành nghề nghiệp.

Hình thành ở học sinh kỹ năng và kỹ xảo nghề nghiệp để họ có

khả năng hành nghề khi đi vào cuộc sống.

Góp phần hình thành ở học sinh năng lực hoạt động trí tuệ bao

gồm năng lực nhận thức, tư duy kỹ thuật, năng lực kỹ thuật và năng

lực sáng tao khi vận dụng hiểu biết kỹ thuật vào thực tiễn.

Thông qua việc trang bị kiến thức kỹ thuật - công nghệ, hình

thành kỹ năng, kỹ xảo và năng lực hoạt động trí tuệ mà góp phần

hình thành và củng cố thế giới quan khoa học cho học sinh.

2. Nhiệm vụ

2.1. Nhiệm vụ trí dục (Nhiệm vụ giáo dưỡng)

Nhiệm vụ thừ nhất: Trang bị cho học sinh hệ thống kiến thức

kỹ thuật - công nghệ cơ bản, hiện dại của một ngành, nghề kỹ thuật

được đào tạo, bao gồm:

- Những khái niệm kỹ thuật;

- Các dạng vật liệu và năng lượng chủ yếu được sử dụng trong

ngành kỹ thuật;

- Thông tin và cách xử lý thông tin trong kỹ thuật như bản vẽ kỹ

thuật, tín hiệu, âm thanh, hình ảnh.. . và cách xử lý chúng;

- Các nguyên lý kỹ thuật các quy trình kỹ thuật - công nghệ;

- Các máy móc, trang thiết bị kỹ thuật và cách thức vận hành, sử

dụng, bảo quản, điều chỉnh và sửa chữa chúng,

- Những tri thức về an toàn và bảo hộ lao động;

- Những tri thức về bảo vệ môi trướng liên quan đến trực tiếp

với nghề nghiệp.

Nhiệm vụ thứ hai: Hình thành và rèn luyện cho học sinh hệ

thống kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp bao gồm:

- Kỹ năng đọc và phân tích các bản vẽ kỹ thuật, các sơ đồ về

máy móc, thiết bị kỹ thuật;

- Kỹ năng biểu diễn đối tượng kỹ thuật trên bản vẽ kỹ thuật

- Kỹ năng sử dụng công cụ lao động, các phương tiện kỹ thuật

chủ yếu trong nghề, trong đó bao gồm cả kỹ năng điều chỉnh, bảo

quản, bảo dưỡng và sửa chừa;

- Kỹ năng sử dụng các phương tiện đo lường, kiểm tra chất

lượng sản phẩm, kiểm tra đánh giá tình trạng làm việc và phát hiện

những hư hỏng của máy móc, thiết bị;

- Kỹ năng tổ chức thực hiện công việc chuyên môn và tổ chức

nơi làm việc

2.2. Nhiệm vụ giáo dục thông qua dạy học môn học

Tính thống nhất giữa dạy học và giáo dục trong một môn học là

một nguyên tắc, một quy luật của quá trình dạy học. Với các môn

học kỹ thuật chúng ta cũng tìm thấy nhiều nội dung giáo dục nhân

cách có thể được lồng vào trong các bài dạy lý thuyết cũng như

thực hành. Dưới đây là một số nội dung giáo dục mà người giáo

viên có thể xem xét vận dụng vào từng bài học cụ thể:

- Giáo dục ý thức công nghiệp như kỹ luật lao động, tinh thần

hợp tác, tính kế hoạch, tính quy chuẩn, tính đồng bộ và cân đối

trong sản xuất công nghiệp, ý thức trật tự, vệ sinh, bảo vệ môi

trường và an toàn lao động.

- Giáo dục thế giới quan khoa học và niềm tin:

• Qua dạy học kỹ thuật cần làm cho học sinh nắm chắc được

ảnh hưởng sâu sắc và toàn diện của khoa học- kỹ thuật đến

toàn xã hôi và từng con người.

• Làm cho học sinh thấy rằng, quá trình phát triển khoa học -

kỹ thuật cũng là quá trình chủ nghĩa duy vật thắng chủ nghĩa

duy tâm. Vì vậy việc học tập, lĩnh hội tri thức kỹ thuật cũng

chính là xây dựng lòng tự tin, là trang bị cho mình phương

tiện và sức mạnh để xây dựng hạnh phúc cá nhân và cộng

đồng xã hội.

2.3. NHIỆM VỤ PHÁT TRIỂN

Hình thành và phát triển tư duy kỹ thuật, bồi dường năng

lực kỹ thuật cho học sinh

Ngày nay, do sự phát triển của khoa học - công nghệ nên khối

lượng tri thức của một ngành nghề tăng lên rất nhanh theo thời

gian. Trong khi đó thời gian đào tạo trong trường có hạn, nhà

trường không thể cung cấp kiến thức cho người lao động đủ dùng

suốt đời. Điều đó đòi hỏi nhà trường phải thực hiên quá trình đào

tạo sao cho người học sau khi ra trường có khả năng tự học, tự cập

nhật tri thức mới để có khả năng thích nghi với môi trường lao

động luôn luôn biến đổi. Muốn vậy, trong quá trình dạy học phải

chú trọng phát triển tư duy kỹ thuật và bồi dưỡng năng lực kỹ thuật

cho người học.

II. TƯ DUY KỸ THUẬT VÀ NĂNG LỰC KỸ THUẬT- [1]

1. Tư duy kỹ thuật

1.1. Khái niệm

Một cách tổng quát có thể hiểu: Tư duy kỹ thuật là sự phản ánh

khái quát các nguyên lý kỹ thuật các quá trình kỹ thuật, các thiết bị

kỹ thuật dưới dạng mô hình và kết cấu nhằm giải quyết nhũng vấn

đề kỹ thuật đặt ra trong thực tế.

Như vậy tư duy kỹ thuật là loại tư duy xuất hiện trong lĩnh vực

lao động kỹ thuật nhằm giải quyết những nhiệm vụ có tính chất kỹ

thuật sản xuất.

1.2. Cấu trúc của tư duy kỹ thuật

Tư duy kỹ thuật được hiểu là tư duy Lý thuyết - thực hành và tư

duy Khái niệm - hình ảnh. Nó được cấu trúc bởi ba thành phần có

quan hệ tương hỗ và bình đẳng là Khái niệm (lý thuyết) - Hình ảnh

(Trực quan) - Thao

Trong đó:

Tư duy kỹ thuật mà việc giải quyết vấn đề dựa trên các khái

niệm kỹ thuật, các mối liên hệ !giục và gắn bó với ngôn ngừ được

gọi là tư duy trừu tượng

- Tư duy kỹ thuật mà việc giải quyết vấn đề dựa trên hình ảnh

trực quan của đối tượng kỹ thuật gọi là tư duy trực quan

- Tư duy kỹ thuật mà việc giải quyết vấn đề bằng thao tác vật

chất hướng vào việc giải quyết các tình huống được gọi là tư duy

thao tác (thực hành).

1.3. Đặc điểm của tư duy kỹ thuật

Tư duy kỹ thuật mang những thuộc tính vốn có của tư duy nói

chung như: Tính phản ánh khái quát, tính trừu tượng, dùng ngôn

ngữ làm phương tiện, liên quan chặt chẽ với nhận thức cảm tính...,

đồng thời nó cũng có những đặc điểm riêng:

Đặc điểm thứ nhất: Tư duy kỹ thuật biểu hiện sự thống nhất

chặt chẽ giữa thành phần lý thuyết và thành phần thực hành của

hoạt động trong sự tác động qua lại và kết hợp không ngừng giữa

các thao tác trí tuệ với các hành động chân tay bên ngoài (các động

tác).

Qua đặc điểm này ta thấy: Muốn phát triển tư duy kỹ thuật phải

tiến hành đồng thời hàng loạt các thao tác trí óc kết hợp với thao

tác thực hành, làm cho chúng hỗ trợ nhau, kiểm tra, thúc đẩy lẫn

nhau. Từ đó có thể rút ra một kết luận quan trọng về mặt sư phạm

là. Không thể phát triển tư duy kỹ thuật nếu chỉ dùng phương pháp

dạy học bằng lời nói và chữ viết.

Đặc điểm thứ hai: Tư duy kỹ thuật có mối liên hệ chặt chẽ giữa

thành phần khái niệm và thành phần hình ảnh của hoạt động. Hai

thành phần này có giá trị ngang nhau trong tư duy kỹ thuật. Khi tư

duy để giải quyết một bài toán kỹ thuật, con người cần phải hình

dung trong đầu hình khối của đối tượng nghiên cứu. Vì vậy người

ta nói: Tư duy kỹ thuật là tư duy không gian.

Đặc điểm thứ ba: Tư duy kỹ thuật có tính thiết thực

Tính thiết thực thể hiện trên hai mặt:

- Quá trình tư duy để giải quyết một bài toán kỹ thuật - công

nghệ phải được hoàn thành trong một thời gian hạn chế.

- Tư duy kỹ thuật là linh hoạt, nó không chỉ sẵn sàng đáp ứng

với yêu cầu thực tế vào thời điểm cần thiết, mà còn thể hiện ở kỹ

năng của con người biết vận dụng hợp lý và có hiệu quả các tri

thức đã có vào những điều kiện khác nhau.

Đặc điểm thử tư: Tư duy kỹ thuật mang tính nghề nghiệp

Những người làm một nghề kỹ thuật nào đó thường rất nhạy bén

với những vấn đề của nghề đó. Sự nhạy bén đó cho phép người làm

nghề kỹ thuật tiếp cận với những khát niệm kỹ thuật hay đốt tượng

kỹ thuật mới nhanh hơn so với những người không làm nghề đó.

2. Năng lực kỹ thuật

2.1. Khái niệm

Năng lực kỹ thuật là tổ hợp những yếu tố tâm sinh lý của cá

nhân đáp ứng nhũng đòi hỏi của một hoạt động kỹ thuật nào đó.

Như vậy, năng lực kỹ thuật thuộc loại năng lực chuyên môn, có

phạm vi rộng, do đó nó có thể gồm nhiều năng lực chuyên môn

hẹp.

2.2. Cấu trúc của năng lực kỹ thuật

Năng lực kỹ thuật được hình thành thông qua những hoạt động

kỹ thuật cụ thể và được cấu trúc bởi ba thành phần: Nhận thức kỹ

thuật, thiết kế kỹ thuật và vận dụng kỹ thuật.

Năng lực kỹ thuật được hình thành dựa trên ba yếu tố: Yếu tố

chủ đạo gồm tư duy kỹ thuật và tưởng tượng kỹ thuật Yếu tố điểm

tựa gồm óc quan sát và trí nhớ trực quan Yếu tố bỗ trợ gồm hứng

thú và sự khéo tay của người lao động kỹ thuật

3. Các biện pháp để phát triển tư duy kỹ thuật và bồi dưỡng

năng lực kỹ thuật cho học sinh thông qua hoạt động dạy học

Tư duy kỹ thuật và năng lực kỹ thuật của người lao động kỹ

thuật được hình thành và phát triển trong một quá trình lâu dài dưới

tác động của nhiều yếu tố như hệ thống tri thức được trang bị, điều

kiện kinh tế - kỹ thuật và môi trường hoạt động kỹ thuật. Tuy nhiên

ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức thì tư duy dã được hình thành

và phát triển từng bước.

Ngược lại, sự phát triển tư duy lại tác động trực tiếp đến việc

lĩnh hội tri thức mới. Do đó, trong quá trình dạy học, người giáo

viên có thể áp dụng các biện pháp dưới đây để thúc đẩy quá trình

hình thành và phát triển tư duy kỹ thuật cho học sinh:

Cung cấp cho học sinh phương tiện tư duy đó là ngôn ngừ kỹ

thuật mà đặc biệt là các khái niệm kỹ thuật. Cần làm cho học sinh

nắm chắc hệ thống khái niệm của ngành nghề kỹ thuật được đào

tạo. Trên cơ sở đó tạo dựng và khắc sâu các biểu tượng về đối

tượng mà khái niệm phản ánh. - Sử dụng hợp lý các phương tiện

trực quan để tạo ra hình ảnh trực quan cảm tính, tạo ra ấn tượng

ban đầu làm dữ liệu cho tư duy. Phương tiện trực quan được chọn

để quan sát phải phải mang tính điển hình cho nhóm đối tượng cần

phản ánh.

- Tổ chức tốt các quá trình dạy học thực hành, tham quan kỹ

thuật để học sinh có điều kiện vận dụng và hoàn thiện lý thuyết đã

được học, rèn luyện thao tác vật chất, qua đó mà củng cố thao tác

trí tuệ

- Cấu trúc của một bài dạy kỹ thuật phải phù hợp với logic của

nội dung kỹ thuật và logic của quá trình nhận thức. Sự sắp xếp có

hệ thống nội dung học tập cũng như tuần tự của chúng trong bài

dạy không chỉ có ý nghĩa trong việc phát triển tư duy logic mà còn

có tác dụng lớn đối với hứng thú học tập của học sinh.

- Cần thường xuyên rèn luyện cho học sinh các thao tác cơ bản

của tư duy như phân tích, tổng hợp, quy nạp, diễn dịch, so sánh,

khái quát hoá.. . qua việc giải các bài toán kỹ thuật.

- Phát huy tính tích cực, chủ động, tự giác học tập của học sinh

bằng cách áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học

nêu vấn đề, dạy học chương trình hoá, đàm thoại...với tư tưởng chủ

đạo lấy học sinh làm trung tâm

- Sử dụng các phương pháp nghiên cứu kỹ thuật công nghệ vào

dạy học Kỹ thuật để bồi dương phương pháp nhận thức cho học

sinh.

III. NỘI DUNG DẠY HỌC TRONG TRƯỜNG THCN VÀ

DẬY NGHỀ

1. Khái quát về khung chương trình đào tạo chuyên nghiệp

Nội dung dạy học trong nhà trường nói chung bao gồm bốn

thành phần:

Thành phần thứ nhất: Hệ thống những tri thức về tự nhiên xã

hội và tư duy về kỹ thuật- công nghệ và cách thức hoạt động.

Những tri thức này gồm: - Các khái niệm cơ bản và các thuật ngữ

khoa học

- Các quy luật, định luật, các học thuyết.

- Những tri thức về cách thức hoạt động

- Những tri thức đánh giá, những tri thức về chuẩn mực, thái độ

đối với các hiện tượng khác nhau của cuộc sống.

Các dạng tri thức này liên quan mật thiết với nhau. Vì vậy trong

quá trình dạy học cần bồi dưỡng cho người học các dạng tri thức

đó một cách đồng bộ.

Thành phần thừ hai: Hệ thống nhũng kỹ năng kỹ xảo hoạt

động trí óc và lao động chân tay.

Thành phần thứ ba: Hệ thống kinh nghiệm hoạt động sáng tạo

đó là tri thức về phương pháp nhận thức nói chung và phương

pháp nghiên cứu khoa học nói riêng.

Thành phần thứ tư: Kinh nghiệm về thái độ đối với thế giới,

đối với con người.

Nội dung dạy học trong trường THCN và dạy nghề là sự cụ thể

hoá bốn thành phần nói trên phù hợp với cấp học và ngành học.

Tuy nhiên hiện tại trên thế giới đang có nhiều quan điểm khác nhau

về nội dung và cấu trúc nội dung đào tạo nghề nghiệp trong các

trường THCN và dạy nghề.

Theo Quyết định số 21/2001/QĐ-BGD8(ĐT ngày 6/6/2001 về

việc ban hành Chương trình khung giáo dục chuyên nghiệp thì nội

dung đào tạo bao gồm các thành phần cơ bản sau:

Khối các môn học chung: Bao gồm các môn về chính trị, giáo

dục pháp luật, quốc phòng, thể chất, tin học, ngoại ngừ... Các môn

học này đáp ứng yêu cầu phát triển nhân cách chung của người lao

động trong xã hội. Trong thời gian gần đây, nội dung và kết cấu nội

dung của các khối này có sự thay đổi lớn. Nhiều vấn đề xã hội có

tính toàn cầu và quốc gia đang được đặt ra cho mọi người như vấn

đề giáo dục dân số, giáo dục phòng chống ma tuý và tệ nạn xã hội,

giáo dục bảo vệ môi trường...đã được nghiên cứu đưa vào khối các

môn học chung với mức độ và hình thức thích hợp. Trong giáo dục

chuyên nghiệp thời lượng giành cho khối này chiếm khoảng 10%

tổng thời gian đào tạo.