Phong cách truyện ngắn nguyễn ngọc tư.

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------

NGUYỄN THỊ LÊ THỦY

Phong cách truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

2

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Phong cách là sự độc đáo của nhà văn cả về tư tưởng và nghệ thuật. Tuy

nhiên không phải nhà văn nào cũng có phong cách, bởi phong cách là sự lặp đi lặp

lại trong sáng tác của nhà văn những đặc điểm riêng vừa có tính bền vững vừa

không ngừng đổi mới. Nghiên cứu phong cách, vì vậy, cũng là một hướng nghiên

cứu không bao giờ cũ, không bao giờ lạc hậu.

1.2. Cuộc sống vốn luôn vận động không ngừng và đời sống văn học cũng

không nằm ngoài quy luật ấy. Bằng chứng là văn chương nước ta đang từng ngày

từng giờ khởi sắc với sự đóng góp đặc biệt mạnh mẽ của các nhà văn trẻ. Nhưng

nếu chỉ xét riêng trong văn chương khu vực Nam Bộ, thì kể từ những nhà văn lớp

trước như Sơn Nam, Trang Thế Hy, Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng, Dạ Ngân…;

khu vực này vẫn chưa có nhà văn trẻ nào xuất hiện như là một “hiện tượng” của văn

học nước nhà, mãi cho đến trường hợp tỏa sáng của cây bút nữ Nguyễn Ngọc Tư.

Hiếm có nhà văn nào mới sáng tác đã sớm khẳng định được vị trí, vùng sáng tác và

phong cách sáng tác chuyên biệt như Nguyễn Ngọc Tư. Từ nay chúng ta có Nguyễn

Ngọc Tư, một nhà văn của nông thôn và nông dân Nam Bộ, một nhà văn sáng tác

bằng ngôn ngữ Nam Bộ rặt ròng để bản thân tác giả và tác phẩm nghiễm nhiên trở

thành “đặc sản miền Nam”. Những tập truyện ngắn của chị đã để lại trong lòng

người đọc nhiều dư vị cũng như khiến cho các nhà phê bình tốn không ít giấy mực.

1.3. Vì vậy, chúng tôi chọn thực hiện đề tài Phong cách truyện ngắn

Nguyễn Ngọc Tư nhằm khám phá những nét độc đáo trong truyện ngắn của cây bút

3

trẻ này, đồng thời góp thêm tiếng nói khẳng định vị trí của Nguyễn Ngọc Tư trong

dòng chảy văn chương Nam Bộ nói riêng và văn học Việt Nam đương đại nói

chung.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Nguyễn Ngọc Tư là một nhà văn trẻ có khối lượng tác phẩm xuất bản khá

lớn chỉ trong thời gian ngắn. Đồng thời chị đã được trao tặng nhiều giải thưởng văn

học có uy tín cũng như nhận được nhiều sự yêu mến và kì vọng lớn lao từ độc giả.

Do đó, có lẽ không quá võ đoán khi khẳng định Nguyễn Ngọc Tư đã đạt được

những thành công nhất định trên con đường định hình một phong cách Nam Bộ đặc

sắc trong sáng tác. Thế nhưng, hiện tại công việc nghiên cứu truyện ngắn của chị lại

có vẻ khá chậm chạp so với những bước tiến trong nghề nghiệp của nhà văn. Nó

không tương xứng với một hiện tượng văn học, chỉ dừng lại chủ yếu qua các bài

viết trên báo, tạp chí và các trang web. Qua quá trình khảo sát những bài viết, công

trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài, chúng tôi tạm chia thành hai nhóm:

2.1. Nhóm công trình, bài viết liên quan gián tiếp đến đề tài

* Một số khuynh hướng nghiên cứu phong cách ở Việt Nam

Tôn Thảo Miên trong bài viết Một số khuynh hướng nghiên cứu phong cách

(Tạp chí Nghiên cứu văn học, số 5 – 2006) chỉ ra bốn khuynh hướng nghiên cứu

phong cách chính, đó là:

- Nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản

- Nghiên cứu phong cách tác giả

- Nghiên cứu phong cách tác phẩm

- Nghiên cứu phong cách tác giả và tác phẩm [22,tr.75]

Ở Việt Nam chưa có một công trình khoa học chuyên biệt nào nghiên cứu

những vấn đề lý luận chung của phong cách. Cuốn sách lý thuyết phong cách được

tham khảo nhiều nhất ở Việt Nam vẫn là công trình của nhà nghiên cứu người Nga

M.B.Khrapchenko – Cá tính sáng tạo của nhà văn và sự phát triển văn học (NXB

Tác phẩm mới – 1978). Trong cuốn sách này, tác giả nghiên cứu phong cách dưới

4

nhiều hướng lí thuyết hiện đại như tự sự học, thi pháp học và các chủ nghĩa hiện

đại.

Nghiên cứu phong cách ở Việt Nam trước nay chủ yếu đi theo ba khuynh

hướng còn lại, hoặc nghiên cứu phong cách tác giả, hoặc nghiên cứu phong cách tác

phẩm, hoặc kết hợp nghiên cứu phong cách tác giả và tác phẩm.

Có thể nói người đầu tiên thực hành phê bình phong cách học ở Việt Nam

là Phan Ngọc với công trình Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong truyện Kiều.

Bản thảo cuốn sách Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong truyện Kiều được

Phan Ngọc hoàn thành năm 1965, hai mươi năm sau (1985) cuốn sách mới được

ra mắt bạn đọc ở nhà xuất bản Khoa học xã hội. Ở công trình nghiên cứu này,

GS. Phan Ngọc đã nghiên cứu đánh giá vấn đề phong cách Nguyễn Du trong

Truyện Kiều trên nhiều khía cạnh: vấn đề tư tưởng, phương pháp tự sự, bố cục theo

yêu cầu của kịch, ngôn ngữ, câu thơ, ngữ pháp...

Một nguời nổi tiếng với khuynh hướng nghiên cứu phong cách tác giả ở Việt

Nam là GS.Nguyễn Đăng Mạnh với các công trình Con đường đi vào thế giới nghệ

thuật của nhà văn (NXB Giáo dục, in lần thứ hai năm 1996) và Nhà văn Việt Nam

hiện đại – Chân dung và phong cách (NXB Trẻ, 2000). Phương pháp nghiên cứu

của giáo sư là phối hợp thật nhuần nhuyễn giữa dựng chân dung văn học và đi tìm

phong cách nhà văn.

Ngoài ra có thể kể đến một số chuyên luận nghiên cứu về phong cách tác giả

như Phong cách nghệ thuật Nguyễn Minh Châu của Tôn Phương Lan (NXB Khoa

học xã hội – 2001), Phong cách văn xuôi Nguyễn Khải của Tuyết Nga (NXB Hội

nhà văn – 2004), Phong cách văn xuôi nghệ thuật Thạch Lam của Nguyễn Thành

Thi (NXB Khoa học xã hội – 2005),…Và mới đây có một chuyên luận nghiên cứu

về phong cách thời đại, đó là công trình Phong cách thời đại nhìn từ một thể loại

văn học của Nguyễn Khắc Sính (NXB Văn học – 2006).

* Một số bài viết về nhà văn Nguyễn Ngọc Tư

Đây là những bài viết nghiên cứu về Nguyễn Ngọc Tư và truyện ngắn của

chị được đăng trên các báo và website, tuy chưa đi sâu vào nghiên cứu các bình

5

diện phong cách truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư nhưng chứa đầy tâm huyết của

người viết và cũng khá giá trị về mặt khoa học. Đặc biệt có rất nhiều bài viết nghiên

cứu về “hiện tượng” Cánh đồng bất tận trong thời điểm truyện ngắn này gây tiếng

vang lớn trên văn đàn.

Tiêu biểu, có thể kể đến bài viết “Nguyễn Ngọc Tư, đặc sản miền Nam” của

GS.Trần Hữu Dũng. Ông đã xem xét truyện ngắn của chị một cách tường tận và

thấu đáo trên cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật. Trần Hữu Dũng đặc biệt

đề cao tài năng sử dụng ngôn ngữ Nam Bộ của Nguyễn Ngọc Tư, ông đánh giá đó

là một nét riêng đặc sắc không thể trộn lẫn với bất kì nhà văn nào khác, như là một

“đặc sản miền Nam”. Bằng tất cả sự yêu mến chân thành, Trần Hữu Dũng cũng

không quên cảnh báo những nguy cơ có thể khiến tác giả trẻ này đi vào lối mòn

trong sáng tác bên cạnh sự nhìn nhận và tán thưởng tài năng của chị.

Đoàn Ánh Dương trong bài viết “Cánh đồng bất tận nhìn từ mô hình tự sự và

ngôn ngữ trần thuật” in trên tạp chí Nghiên cứu văn học số 2 năm 2007 đặc biệt

chú trọng đến ngôn ngữ của tác phẩm. Khen ngợi truyện ngắn mang phong cách của

một tiểu thuyết, tác giả khẳng định: “Lựa chọn cấu trúc tự sự bao gồm: chuỗi sự

kiện nhân- quả, thời gian tuyến tính và dòng chảy tâm lí nhân vật cùng với cách sử

dụng ngôn ngữ trần thuật và phương ngữ chính là cách xử lí rất k héo léo của

Nguyễn Ngọc Tư trong tác phẩm này”. Điều này khẳng định sự bứt phá về bút pháp

cũng như sự trưởng thành của ngòi bút Nguyễn Ngọc Tư: “Tác phẩm kết thúc một

bước quá độ dài để khẳng định sự trưởng thành của ngòi bút Nguyễn Ngọc Tư”.[3]

Trong bài viết “Không gian sông nước trong truyện ngắn của Nguyễn Ngọc

Tư” của Thụy Khuê đăng trên trang web viet-studies.info, người viết đánh giá cao

việc Nguyễn Ngọc Tư đã xây dựng được một không gian Nam Bộ với ruộng đồng

sông nước đặc sắc trong tác phẩm của mình, góp phần to lớn vào việc phục vụ cho

ý đồ nghệ thuật của tác giả. Còn trong bài viết “Thời gian huyền thoại trong truyện

ngắn “Cánh đồng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư” của Mai Hồng đăng trên cùng

trang web, người viết chỉ ra nét đặc sắc của kiểu thời gian huyền thoại trong truyện

6

ngắn “Cánh đồng bất tận”. Đây cũng là một góc nhìn mới lạ trong việc tìm hiểu về

truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư.

Nguyên Ngọc trong bài viết “Không gian… của Nguyễn Ngọc Tư” in trên

báo Sài Gòn tiếp thị năm 2008 đã không ngần ngại đánh giá về Nguyễn Ngọc Tư và

tập truyện “Cánh đồng bất tận” như sau: “Với cánh đồng bất tận, văn chương ta

bước vào toàn cầu hóa hiện nay một cách đàng hoàng và ngang bằng với những giá

trị nghệ thuật và nhân văn của toàn cầu, chẳng phải nể ai hết. Nó đưa vă n chương,

và như thế cũng là con người của toàn cầu, để cho toàn cấu biết rằng ta cũng là

con người chẳng hề thua kém họ”. [ 23]

Hay bài nghiên cứu Bi kịch hóa trần thuật- Một phương thức tự sự (Trên cứ

liệu Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư) của Nguyễn Thanh Tú được in trên

Tạp chí Nghiên cứu văn học số 5 năm 2008, tác giả đi vào nghiên cứu bi kịch hóa

trần thuật trong Cánh đồng bất tận trên các phương diện: bi kịch hóa tình huống, bi

kịch hóa không gian- thời gian, bi kịch hóa hoàn cảnh, tâm lí, tính cách nhân vật.

Trần Việt Thường trong bài viết Khát vọng nhân văn trong cánh đồng bất

tận in trên báo Quân đội ngày 4 tháng 5 năm 2006 đã nói về khả năng đào sâu hiện

thực cũng như sự dũng cảm của nhà văn trẻ Nguyễn Ngọc Tư khi cho ra đời tập

truyện ngắn Cánh đồng bất tận, tập truyện đã phản ánh bằng văn học những điều

mà lẽ ra không còn tồn tại nữa đối với người nông dân trong thời kỳ đổi mới để “từ

đó, làm cơ sở xã hội học mà hoạch định chính sách giúp nông dân thoát đói giảm

nghèo, để có sự thay đổi tốt đẹp hơn cho đời sống của nông dân”. [28]

2.2. Nhóm công trình, bài viết liên quan trực tiếp đến đề tài

Đây là nhóm công trình, bài viết có đề cập trực tiếp đến phong cách truyện

ngắn Nguyễn Ngọc Tư nhìn từ một phương diện cụ thể nào đó, có thể là nội dung tự

sự hay phương thức nghệ thuật.

Chẳng hạn, Nguyễn Trọng Bình với bài viết Phong cách truyện ngắn Nguyễn

Ngọc Tư nhìn từ nội dung tự sự trên trang web viet-studies ngày 26-9-2010. Tác giả

đi sâu nghiên cứu phong cách truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư trên phương diện nội

dung tự sự, và đặc biệt chú ý đến những câu chuyện về thân phận con người ở miền

7

quê Nam Bộ. Những phân tích của bài viết mới dừng lại ở sự khai mở bước đầu,

nhưng cũng trở thành tư liệu quý báu cho người viết khi nghiên cứu phong cách

truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư.

Cũng tác giả này, trong bài Những dạng tình huống thường gặp trong truyện

ngắn Nguyễn Ngọc Tư trên trang web viet-studies ngày 30-9-2010, đã cho rằng

điểm chung trong các dạng tình huống của truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư là nêu bật

lên được phẩm chất tốt đẹp của những con người nghèo khổ, đồng thời khẳng định

“những dạng tình huống trên chính là sự đảm bảo chất lượng cho một “thương

hiệu”, một phong cách truyện ngắn độc đáo – phong cách Nguyễn Ngọc Tư”. [40]

Sau đó, Nguyễn Trọng Bình tiếp tục đăng tải bài viết Phong cách truyện

ngắn Nguyễn Ngọc Tư nhìn từ phương diện quan niệm nghệ thuật về con người trên

trang web viet-studies vào ngày 3 tháng 3 năm 2011. Tác giả đã đưa ra những nhận

xét khẳng định phong cách Nguyễn Ngọc Tư: “Có thể nói, kế thừa truyền thống về

quan niệm nghệ thuật về con người của các thế hệ đi trước, bằng sự trải nghiệm và

sự sáng tạo của bản thân, Nguyễn Ngọc Tư đã đưa ra một “cái nhìn”, một cách “lí

giải” về con người rất mới mẻ và độc đáo, đem đến cho người đọc một sự thích thú

và ngày một yêu mến truyện ngắn của chị hơn. Đây chính là dấu ấn riêng góp phần

làm nên phong cách truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư”. [ 41]

Hay trên báo Văn nghệ quân đội tháng 6 năm 2006 có bài viết Thị hiếu thẩm

mĩ trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư của tác giả Trần Phỏng Diều. Ông cho rằng:

“đi tìm thị hiếu thẩm mỹ trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư thực chất là đi tìm

những hình tượng văn học trong sáng tác của tác giả. Các hình tượng văn học này

cứ trở đi trở lại và trở thành một ám ảnh khôn nguôi, buộc người viết phải thể hiện

ra tác phẩm của mình” [2]. Ở đây, tác giả đi sâu vào phân tích hình tượng người

nông dân, hình tượng người nghệ sĩ và hình tượng dòng sông để làm rõ thị hiếu

thẩm mĩ trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư.

Huỳnh Công Tín với bài viết “Nguyễn Ngọc Tư, một nhà văn trẻ Nam Bộ”

trên trang web “Văn nghệ Sông Cửu Long” cũng dành cho Nguyễn Ngọc Tư những

lời khen tặng xứng đáng với tài năng của chị. Ông đánh giá cao khả năng xây dựng