Phát triển và hoàn thiện nghiệp vụ bao thanh toán tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam

1

MÔÛ ÑAÀU

Muïc tieâu nghieân cöùu

Cuøng vôùi söï phaùt trieån chung cuûa theá giôùi, hoäi nhaäp kinh teá ñaát nöôùc vaøo khu

vöïc vaø theá giôùi ñaõ trôû thaønh moät xu theá taát yeáu vaø moät yeâu caàu khaùch quan ñoái vôùi

baát kyø quoác gia naøo trong thôøi ñaïi hieän nay. Xu höôùng naøy ñang hình thaønh ngaøy

caøng roõ neùt, ñaëc bieät laø neàn kinh teá thò tröôøng ñang trôû thaønh moät saân chôi chung

cho taát caû caùc nöôùc, thò tröôøng taøi chính ñang môû roäng phaïm vi hoaït ñoäng gaàn nhö

khoâng bieân giôùi, vöøa taïo ñieàu kieän taêng cöôøng hôïp taùc, vöøa laøm saâu saéc vaø gay gaét

theâm quaù trình caïnh tranh.

Keát thuùc quaù trình gia nhaäp toå chöùc thöông maïi WTO vaøo thaùng 11 naêm 2006,

ngaønh taøi chính ngaân haøng Vieät Nam seõ môû cöûa hoäi nhaäp maïnh meõ vôùi khu vöïc vaø

theá giôùi. Vì theá, vieäc ña daïng hoaù vaø phaùt trieån saûn phaåm môùi laø moät trong nhöõng

chieán löôïc ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa baát cöù ngaân haøng naøo. Ñeå ñaït muïc tieâu naøy,

caùc ñònh cheá taøi chính Vieät Nam ñaõ nhanh choùng ñöa caùc saûn phaåm taøi chính môùi

treân theá giôùi vaøo trieån khai aùp duïng ôû thò tröôøng taøi chính Vieät Nam, trong ñoù coù

nghieäp vuï bao thanh toaùn (Factoring). Nghieäp vuï naøy neáu ñöôïc trieån khai an toaøn

vaø hieäu quaû, seõ goùp teân trong danh muïc saûn phaåm ngaân haøng, goùp phaàn naâng cao

tính caïnh tranh cuûa caùc ngaân haøng.

Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa ngaønh ngaân haøng treân theá giôùi, nghieäp vuï bao

thanh toaùn ñaõ trôû neân quen thuoäc vaø ñöôïc aùp duïng roäng raõi hôn 100 naêm qua. Theá

nhöng ñoái vôùi thò tröôøng taøi chính Vieät Nam, ñaây laïi laø moät nghieäp vuï coøn khaù môùi

2

meû. Vieäc ñöa nghieäp vuï bao thanh toaùn vaøo aùp duïng treân thò tröôøng taøi chính Vieät

Nam vaãn coøn gaëp nhieàu khoù khaên. Caùc vaán ñeà veà vaên baûn phaùp lyù lieân quan ñeán

nghieäp vuï bao thanh toaùn vaãn coøn toàn taïi nhieàu baát caäp caàn phaûi hoaøn thieän hôn.

Caùc ngaân haøng coøn gaëp nhieàu luùng tuùng trong vieäc ñem nghieäp vuï naøy vaøo trieån

khai vaø vaän haønh. Caùc doanh nghieäp thì laïi khaù xa laï ñoái vôùi khaùi nieäm “bao thanh

toaùn”.

Thöïc traïng chung ñoù ñaõ ñöa ra moät yeâu caàu caáp thieát ñoái vôùi thò tröôøng taøi

chính Vieät Nam noùi chung vaø caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam noùi rieâng laø phaûi

nghieân cöùu kyõ löôõng nghieäp vuï bao thanh toaùn, khoâng chæ veà ñònh nghóa, baûn chaát

cuûa nghieäp vuï maø coøn veà tình hình thöïc traïng, nhöõng thuaän lôïi, khoù khaên hieän nay

ñeå töø ñoù ñöa caùc giaûi phaùp hoaøn thieän vaø phaùt trieån nghieäp vuï. Ñoù cuõng chính laø

muïc tieâu nghieân cöùu cuûa Luaän vaên naøy vôùi ñeà taøi “PHAÙT TRIEÅN VAØ HOAØN

THIEÄN NGHIEÄP VUÏ BAO THANH TOAÙN TAÏI CAÙC NGAÂN HAØNG THÖÔNG

MAÏI VIEÄT NAM”.

Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu

Thoâng qua vieäc tìm hieåu toång quan cô sôû lyù luaän veà nghieäp vuï bao thanh toaùn

vaø kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi ñaõ aùp duïng thaønh coâng hoaëc thaát baïi

nghieäp vuï naøy, töø ñoù, nghieân cöùu thöïc traïng nghieäp vuï bao thanh toaùn taïi caùc ngaân

haøng thöông maïi Vieät Nam, bao goàm nhöõng thuaän lôïi, khoù khaên vaø nhöõng nguyeân

nhaân khaùch quan vaø chuû quan, Luaän vaên ñaõ neâu baät moät soá giaûi phaùp nhaèm phaùt

trieån vaø hoaøn thieän nghieäp vuï bao thanh toaùn nhaèm ñöa nghieäp vuï naøy sôùm ñöôïc

trieån khai vaø aùp duïng roäng raõi treân thò tröôøng taøi chính Vieät Nam.

Phöông phaùp nghieân cöùu

3

Luaän vaên ñöôïc nghieân cöùu döïa treân phöông phaùp duy vaät bieän chöùng keát hôïp

vôùi phöông phaùp toång hôïp, phaân tích thoáng keâ töø ñoù ñöa ra nhöõng giaûi phaùp goùp

phaàn hoaøn thieän vaø phaùt trieån nghieäp vuï bao thanh toaùn taïi caùc ngaân haøng thöông

maïi Vieät Nam.

Luaän vaên coøn ñöôïc nghieân cöùu döïa treân söï höôùng daãn vaø trao ñoåi yù kieán vôùi

giaûng vieân höôùng daãn, vôùi caùc caùn boä nghieäp vuï ngaân haøng AÙ Chaâu, ngaân haøng

HSBC vaø caùc taøi lieäu tham khaûo khaùc.

Ñoùng goùp cuûa luaän vaên

Ñeà taøi ñaõ neâu baät tính caáp thieát, giuùp ta coù caùi nhìn khaùi quaùt veà thöïc traïng

tình hình nghieäp vuï bao thanh toaùn treân thò tröôøng taøi chính Vieät Nam, töø ñoù, goùp

phaàn neâu baät nhöõng giaûi phaùp vaø kieán nghò nhaèm hoaøn thieän vaø phaùt trieån nghieäp

vuï bao thanh toaùn, giuùp cho dòch vuï taøi chính môùi naøy coù theå aùp duïng vaø vaän haønh

moät caùch troâi chaûy hôn trong heä thoáng ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam.

Keát caáu ñeà taøi

Noäi dung cô baûn cuûa Luaän vaên ñöôïc theå hieän qua ba chöông sau:

Chöông 1: Toång quan veà taøi trôï thöông maïi vaø cô sôû lyù luaän veà nghieäp vuï

bao thanh toaùn.

Chöông 2: Thöïc traïng nghieäp vuï bao thanh toaùn taïi caùc ngaân haøng thöông

maïi Vieät Nam.

Chöông 3: Giaûi phaùp phaùt trieån vaø hoaøn thieän nghieäp vuï bao thanh toaùn taïi

caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam.

Do ñeà taøi coøn khaù môùi meû, Luaän vaên seõ khoâng traùnh khoûi coøn nhöõng thieáu

xoùt caû veà lyù thuyeát vaø kinh nghieäm thöïc tieãn. Kính mong ñöôïc söï goùp yù vaø chæ daãn

cuûa quyù Thaày, Coâ ñeå ngöôøi vieát coù hieåu bieát hoaøn chænh hôn.

4

CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ TAØI TRÔÏ THÖÔNG MAÏI

VAØ CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ NGHIEÄP VUÏ BAO THANH TOAÙN

1.1 Toång quan veà taøi trôï thöông maïi

1.1.1 Khaùi nieäm veà taøi trôï thöông maïi

Taøi trôï laø thuaät ngöõ phaûn aùnh vieäc ngaân haøng ñaùp öùng nhu caàu ña daïng cuûa

caùc doanh nghieäp veà phaùt trieån kinh doanh, phoøng choáng ruûi ro, vaø gia taêng khaû

naêng caïnh tranh. Vieäc taøi trôï mang laïi nhieàu lôïi ích cho doanh nghieäp vaø ñoàng thôøi

cuõng mang laïi nguoàn thu nhaäp cho ngaân haøng töø caùc khoaûn laõi vaø phí dòch vuï.

Vaäy taøi trôï thöông maïi laø gì?

Taøi trôï thöông maïi coù theå ñöôïc hieåu nhö laø vieäc ngaân haøng cung öùng nguoàn

voán cho doanh nghieäp phuïc vuï cho nhu caàu thöông maïi. Caùc khoaûn taøi trôï naøy

thöôøng coù kyø haïn ngaén, thôøi gian thu hoài voán nhanh… Taøi trôï xuaát nhaäp khaåu ñöôïc

xem laø hình thöùc cuûa taøi trôï thöông maïi quoác teá.

1.1.2 Taàm quan troïng cuûa taøi trôï thöông maïi quoác teá

Neàn thöông maïi quoác teá ñaõ vaø ñang phaùt trieån maïnh meõ khoâng ngöøng trong

suoát thôøi gian qua, cuøng vôùi söï gia taêng veà caùc moái quan heä thöông maïi song

phöông, ña phöông. Theâm vaøo ñoù, tieán trình töï do hoaù taøi chính vaø hoäi nhaäp toaøn

caàu ngaøy moät taêng cao ñaõ daàn daàn xoùa boû haøng raøo thöông maïi giöõa caùc quoác gia.

Taát caû ñieàu naøy laøm cho nhu caàu veà thöông maïi gia taêng, keùo theo ñoù laø söï gia taêng

nhu caàu veà caùc dòch vuï taøi chính quoác teá.

Ngaân haøng vôùi vieäc thöïc hieän taøi trôï seõ cung caáp cho doanh nghieäp moät khoái

löôïng voán lôùn nhaèm ñaùp öùng nhu caàu môû roäng vaø phaùt trieån kinh doanh. Thoâng qua

5

söï taøi trôï cuûa ngaân haøng, caùc doanh nghieäp seõ coù theâm söùc maïnh caïnh tranh vôùi

caùc ñoái thuû khaùc ñeå daønh öu theá. Beân caïnh ñoù, qua hoaït ñoäng taøi trôï naøy ngaân haøng

coøn giuùp cho caùc doanh nghieäp khaéc phuïc ñöôïc nhöõng khoù khaên trong hoaït ñoäng

kinh doanh quoác teá. Vì theá, coù theå noùi raèng hoaït ñoäng taøi trôï thöông maïi cuûa caùc

ngaân haøng chieám vò trí raát quan troïng trong vieäc thuùc ñaåy caùc doanh nghieäp phaùt

trieån noùi rieâng vaø phaùt trieån hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam noùi chung.

Ñieàu naøy theå hieän ôû caùc maët :

- Goùp phaàn laøm giaûm nheï nhu caàu voán cho doanh nghieäp, giuùp doanh nghieäp

coù theå toàn taïi vaø phaùt trieån trong thöông tröôøng, môû roäng ñöôïc khaû naêng saûn xuaát

kinh doanh vaø oån ñònh vó moâ cuûa neàn kinh teá nhö giaûi quyeát vieäc laøm, giaûm thaát

nghieäp, taêng nguoàn thu cho ngaân saùch…

- Thoâng qua hoaït ñoäng taøi trôï cuûa ngaân haøng maø caùc doanh nghieäp coù theå ñoåi

môùi trang thieát bò, kyõ thuaät, daây chuyeàn saûn xuaát vaø aùp duïng coâng ngheä hieän ñaïi…

nhaèm laøm giaûm giaù thaønh saûn phaåm, taêng chaát löôïng vaø töø ñoù naâng cao khaû naêng

caïnh tranh.

Veà maët vó moâ, hình thöùc taøi trôï taïo ñieàu kieän cho haøng hoaù xuaát nhaäp khaåu

löu thoâng troâi chaûy, hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu seõ dieãn ra thöôøng xuyeân, lieân tuïc goùp

phaàn phuïc vuï muïc tieâu phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc, goùp phaàn môû roäng quan heä

ñoái ngoaïi vôùi caùc nöôùc treân theá giôùi.

1.1.3 Caùc phöông thöùc taøi trôï thöông maïi

1.1.3.1 Taøi trôï nhaäp khaåu

- Taøi trôï theo phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø (L/C – Letter of

Credit):

6

Trong phöông thöùc thanh toaùn L/C, nhaø xuaát khaåu yeâu caàu nhaø nhaäp khaåu

tieán haønh thuû tuïc môû L/C taïi moät ngaân haøng vôùi caùc ñieàu kieän ñaõ ñöôïc thoaû thuaän.

Thuû tuïc môû L/C cho khaùch haøng coù theå ñöôïc xem laø moät hình thöùc taøi trôï cho doanh

nghieäp. Bôûi vì, khi ngaân haøng ñoàng yù môû L/C cho nhaø nhaäp khaåu bao haøm trong ñoù

laø söï cam keát thanh toaùn cho ngöôøi höôûng lôïi L/C. Ngaân haøng seõ gaùnh chòu ruûi ro

neáu nhaø nhaäp khaåu khoâng coù khaû naêng thanh toaùn. Trong tröôøng hôïp naøy, ngaân

haøng seõ laø ngöôøi thanh toaùn cho L/C maø mình ñaõ môû ñeå ñaûm baûo uy tín. Ñieàu naøy

mang yù nghóa cuûa vieäc cung caáp moät khoaûn tín duïng ngaàm cho khaùch haøng. Do ñoù,

khi quyeát ñònh môû L/C, ngaân haøng caàn thaåm ñònh nhaø nhaäp khaåu moät caùch caån thaän.

- Cho vay kyù quyõ :

Kyù quyõ laø moät ñieàu kieän baét buoäc, moät quy ñònh cuûa ngaân haøng phaùt sinh

trong tröôøng hôïp khaùch haøng xin ñöôïc baûo laõnh, môû L/C. Khaùch haøng seõ noäp moät

khoaûn tieàn nhaát ñònh vaøo taøi khoaûn kyù quyõ cuûa hoï taïi ngaân haøng xin baûo laõnh.

Khoaûn tieàn naøy seõ ñöôïc phong toaû trong taøi khoaûn taïi ngaân haøng cho ñeán khi nghóa

vuï baûo laõnh cuûa ngaân haøng chaám döùt. Giaù trò kyù quyõ thöôøng tyû leä thuaän vôùi giaù trò

hôïp ñoàng doanh nghieäp xin ñöôïc baûo laõnh. Ngaân haøng xem xeùt haïn möùc baûo laõnh

döïa vaøo giaù trò cuûa khoaûn baûo laõnh, uy tín cuûa khaùch haøng vaø ruûi ro cuûa khoaûn baûo

laõnh. Tuøy möùc ñoä ruûi ro maø ngaân haøng coù theå yeâu caàu khaùch haøng kyù quyõ ôû nhöõng

möùc ñoä khaùc nhau (coù theå dao ñoäng töø 30% ñeán 100% giaù trò baûo laõnh).

Thoâng qua hình thöùc kyù quyõ, ngaân haøng coù theå giaûm thieåu ñöôïc ruûi ro trong

quaù trình baûo laõnh cho doanh nghieäp. Nhöng veà phía doanh nghieäp, do tieàn kyù quyõ

bò phong toaû trong taøi khoaûn theo thôøi gian ngaân haøng chaáp nhaän baûo laõnh neân moät

phaàn voán cuûa doanh nghieäp seõ bò ñoùng baêng.

- Cho vay baét buoäc:

7

Cho vay baét buoäc phaùt sinh khi nhaø nhaäp khaåu khoâng hoaëc chöa ñuû khaû naêng

thanh toaùn khi boä chöùng töø ñeán haïn thanh toaùn. Ngaân haøng cho vay treân giaù trò tieàn

haøng coøn thieáu ñeå thanh toaùn ñuùng haïn cho beân ñoái taùc. Vôùi hình thöùc cho vay naøy,

doanh nghieäp phaûi chòu moät laõi suaát nhaát ñònh cho ñeán khi khoaûn vay ñöôïc thanh

toaùn.

1.1.3.2 Taøi trôï xuaát khaåu

- Chieát khaáu boä chöùng töø:

Chieát khaáu chöùng töø laø hình thöùc ngaân haøng taøi trôï nhaø xuaát khaåu, thoâng qua

vieäc mua laïi hoaëc cho vay treân cô sôû giaù trò boä chöùng töø trôn ñöôïc nhaø xuaát khaåu

xuaát trình. Soá tieàn chieát khaáu laø soá tieàn doanh nghieäp ñöôïc höôûng sau khi ñaõ tröø ñi

caùc khoaûn laõi vaø hoa hoàng. Taùc duïng hoaït ñoäng chieát khaáu laø taøi trôï voán löu ñoäng

cho nhaø xuaát khaåu, ñaûm baûo saûn xuaát kinh doanh lieân tuïc, khoâng bò giaùn ñoaïn trong

thôøi gian chôø ngöôøi nhaäp khaåu thanh toaùn tieàn haøng. Phaïm vi chieát khaáu boä chöùng

töø thöôøng chæ ñöôïc aùp duïng trong phöông thöùc thanh toaùn L/C. Bôûi vì, noù coù söï raøng

buoäc chaët cheõ vieäc giao haøng cuûa ngöôøi xuaát khaåu vaø traùch nhieäm thanh toaùn cuûa

ngöôøi nhaäp khaåu thoâng qua caùc ngaân haøng phuïc vuï caùc beân. So vôùi caùc phöông thöùc

thanh toaùn quoác teá khaùc, phöông thöùc thanh toaùn L/C coù ruûi ro thaáp hôn. Chieát khaáu

thoâng thöôøng coù hai loaïi laø chieát khaáu truy ñoøi vaø chieát khaáu mieãn truy ñoøi.

+ Chieát khaáu coù truy ñoøi: Ngaân haøng thöïc hieän vieäc cho vay treân cô sôû

ngöôøi xuaát khaåu xuaát trình boä chöùng töø. Thôøi gian cho vay ñöôïc tính baèng thôøi gian

caàn thieát trung bình ñeå ñoøi tieàn nhaø nhaäp khaåu. Khi ñoù, traùch nhieäm nhaø xuaát khaåu

vaãn coøn cho ñeán khi ngaân haøng ñoøi ñöôïc tieàn töø nhaø nhaäp khaåu.

+ Chieát khaáu mieãn truy ñoøi: Ngaân haøng mua laïi boä chöùng töø xuaát khaåu

hoaøn haûo töø ngöôøi xuaát khaåu. Giaù mua seõ thaáp hôn giaù trò boä chöùng töø, do ngaân

8

haøng tröø laïi phí chieát khaáu vaø thôøi gian caàn thieát trung bình ñeå ñoøi laïi tieàn nhaø nhaäp

khaåu. Chieát khaáu mieãn truy ñoøi coù nghóa laø ngöôøi xuaát khaåu baùn haún boä chöùng töø

cho ngaân haøng, nhaän tieàn vaø khoâng coøn traùch nhieäm hoaøn traû. Traùch nhieäm thu tieàn

vaø quyeàn söû duïng soá tieàn thu ñöôïc hoaøn toaøn thuoäc veà ngaân haøng.

Thoâng qua hình thöùc chieát khaáu, ngaân haøng coù theå taøi trôï moät phaàn voán löu

ñoäng cho ngöôøi xuaát khaåu nhaèm ñaûm baûo quaù trình saûn xuaát kinh doanh khoâng bò giaùn

ñoaïn.

1.1.3.3 Taøi trôï treân cô sôû hoái phieáu

- Chieát khaáu hoái phieáu: Nhaø xuaát khaåu khi baùn chòu haøng hoaù cho nhaø nhaäp

khaåu ôû nöôùc ngoaøi, hoï seõ kí phaùt hoái phieáu coù kyø haïn. Nhaø nhaäp khaåu hoaëc ngaân

haøng cuûa nhaø nhaäp khaåu kyù chaáp nhaän vaøo hoái phieáu. Soá tieàn treân hoái phieáu ñöôïc

ñaûm baûo thanh toaùn khi ñaùo haïn. Tuy nhieân, neáu nhaø xuaát khaåu phaùt sinh nhu caàu

voán, hoï coù theå mang hoái phieáu ñoù ñeán ngaân haøng ñeå xin chieát khaáu, nghóa laø xin

nhaän tieàn tröôùc vaø chuyeån quyeàn höôûng lôïi hoái phieáu cho ngaân haøng chieát khaáu.

Trong nghieäp vuï naøy, thoâng thöôøng ngaân haøng chæ nhaän chieát khaáu ñoái vôùi hoái

phieáu maø khaû naêng thanh toaùn khi ñaùo haïn cuûa hoái phieáu khaù chaéc chaén.

- Chaáp nhaän hoái phieáu: Chaáp nhaän hoái phieáu laø nghieäp vuï maø trong thôøi

gian quy ñònh, beân baùn phaûi xuaát trình cho beân mua ñeå hoï kyù chaáp nhaän traû tieàn hoái

phieáu. Hoái phieáu chæ coù theå löu thoâng deã daøng khi noù ñaõ ñöôïc kyù chaáp nhaän traû tieàn

khi ñeán haïn.

Treân phöông dieän ngaân haøng, vieäc chaáp nhaän hoái phieáu cuõng ñoàng nghóa vôùi

vieäc caáp tín duïng cho khaùch haøng. Nhaø nhaäp khaåu trôû thaønh ngöôøi vay khoaûn tín

duïng. Khoaûn tín duïng naøy ñöôïc xem laø hình thöùc, moät söï ñaûm baûo veà taøi chính.