Phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa tại huyện Định Hóa tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

LÊ THỊ THU HẰNG

PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HÀNG HÓA

TẠI HUYỆN ĐỊNH HÓA TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

LÊ THỊ THU HẰNG

PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HÀNG HÓA

TẠI HUYỆN ĐỊNH HÓA TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: Kinh tế nông nghiệp

Mã số: 8.62.01.15

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐOÀN QUANG THIỆU

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng só liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn của

tôi là hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã

được cmr ơn vầ mọi thông tin trong luận văn đã được ghi chỉ rõ nguồn gốc,

được tìm hiểu và phân tích một cách trung thực, phù hợp với tình hình thực tế.

Tác giả luận văn

LÊ THỊ THU HẰNG

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian nghiên cứu thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được sự

giúp đỡ nhiệt tình của các cơ quan, các tổ chức và các cá nhân. Tôi xin bày tỏ

lời cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện giúp đỡ

tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu luận văn này.

Trước hết, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Kinh

tế và Quản trị kinh doanh, Phòng Đào tạo của nhà trường cùng các thầy cô

giáo, những người đã trang bị kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập.

Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn

Tiến sĩ Đoàn Quang Thiệu, người đã trực tiếp chỉ bảo, hướng dẫn khoa học và

giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn này.

Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến bạn bè, đồng nghiệp, những

người đã hỗ trợ thầm lặng, giúp đỡ tôi rất nhiệt tình trong việc thu thập các

thông tin, số liệu, tài liệu nghiên cứu cũng như đóng góp các ý kiến quý báu

trong suốt quá trình thực hiện đề tài của mình để hoàn thành luận văn này.

Xin trân trọng cảm ơn!

Tác giả luận văn

LÊ THỊ THU HẰNG

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN....................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii

MỤC LỤC............................................................................................................ iii

DANH MỤC VIẾT TẮT ......................................................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................. vii

MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài .....................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu...........................................................................................3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................4

4. Ý nghĩa khoa học và một số đóng góp chủ yếu của Luận văn...........................5

5. Kết cấu của luận văn ..........................................................................................5

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ

PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HÀNG HÓA CẤP HUYỆN...........6

1.1. Cơ sở lý luận về phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa ...........................6

1.1.1. Một số khái niệm..........................................................................................6

1.1.2. Nội dung phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa..................................11

1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa.....14

1.2. Kinh nghiệm phát triển nông nghiệp hàng hóa ở một số địa phương của

Việt Nam ..............................................................................................................16

1.2.1. Kinh nghiệm của huyện Cẩm Khê tỉnh Phú Thọ .......................................16

1.2.2. Kinh nghiệm của huyện Tân Lạc tỉnh Hòa Bình .......................................18

1.2.3.Kinh nghiệm của huyện Lương Tài tỉnh Bắc Ninh.....................................20

1.3. Một số bài học kinh nghiệm rút ra từ nghiên cứu lý luận và thực tiễn .........22

Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................24

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................24

2.2. Phương pháp nghiên cứu...............................................................................24

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin .................................................................24

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

iv

2.2.2. Phương pháp thang đo Likert.....................................................................26

2.2.3. Phương pháp tổng hợp số liệu....................................................................27

2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ........................................................................28

2.3.1. Nhóm chỉ tiêu kinh tế tổng hợp..................................................................28

2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh quy mô, kết quả và hiệu quả sản xuất nông nghiệp....29

2.3.3. Nhóm chỉ tiêu phản ánh phân bổ và hiệu quả sử dụng nguồn lực .............30

2.3.4. Nhóm chỉ tiêu phản ánh mức độ phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa........30

Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP

HÀNG HÓA TẠI HUYỆN ĐỊNH HÓA TỈNH THÁI NGUYÊN .................32

3.1. Đặc điểm địa bàn của huyện Định Hóa tỉnh Thái Nguyên ...........................32

3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ......................................................................................32

3.1.2. Tình hình phân bố và sử dụng đất đai........................................................34

3.1.3. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Định Hóa................................................35

3.1.4. Đánh giá chung những thuận lợi và khó khăn đối với việc phát triển

sản xuất nông nghiệp hàng hóa tại huyện Định Hóa............................................38

3.2. Thực trạng phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa tại huyện Định

Hóa, tỉnh Thái Nguyên.........................................................................................40

3.2.1. Thực trạng phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa theo ngành ............40

3.2.2. Phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa theo hình thức tổ chức sản xuất.......56

3.2.3. Phát triển sản xuất hàng hóa theo vùng sinh thái.......................................60

3.3. Phát triển một số nông sản hàng hóa chất lượng cao....................................62

3.3.1. Phát triển Chè Định Hóa ............................................................................62

3.3.2. Phát triển sản phẩm gạo dẻo Bao Thai.......................................................64

3.3.3. Phát triển gà đồi .........................................................................................65

3.4. Phân tích kết quả khảo sát hộ điều tra...........................................................66

3.4.1. Kết quả sản xuất một số cây trồng, vật nuôi chính của các hộ điều tra .....66

3.4.2. Cơ cấu hộ nông dân theo quy mô hàng hóa...............................................69

3.4.3. Cơ cấu giá trị sản phẩm hàng hóa ..............................................................71

3.4.4. Tình hình đời sống các nông hộ điều tra....................................................71

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

v

3.4.5. Hình thức tiêu thụ sản phẩm ......................................................................72

3.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa........74

3.5.1. Các nhân tố bên ngoài đối với hộ sản xuất ................................................74

3.5.2. Các nhân tố bên trong của hộ sản xuất.......................................................77

3.6. Đánh giá chung về thực trạng phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa

huyện Định Hóa ...................................................................................................79

3.6.1. Những mặt đạt được...................................................................................79

3.6.2. Tồn tại, hạn chế và nguyên nhân................................................................82

Chương 4: GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT TRIỂN SẢN

XUẤT NÔNG NGHIỆP HÀNG HÓA TẠI HUYỆN ĐỊNH HÓA

TỈNH THÁI NGUYÊN ........................................................................... 89

4.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu về phát triển sản xuất nông nghiệp

hàng hóa ở huyện Định Hóa Tỉnh Thái Nguyên ..................................................89

4.1.1. Một số quan điểm.......................................................................................89

4.1.2. Định hướng.................................................................................................95

4.1.3. Mục tiêu......................................................................................................96

4.2. Giải pháp phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa trên địa bàn huyện

Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên................................................................................96

4.2.1. Nhóm giải pháp chung ...............................................................................96

4.2.2. Nhóm giải pháp riêng...............................................................................102

4.3. Kiến nghị.....................................................................................................110

KẾT LUẬN.......................................................................................................112

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................114

PHỤ LỤC..........................................................................................................116

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

vi

DANH MỤC VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Nguyên nghĩa

BQ Bình quân

BT Bình thường

CNH-HĐH Công nghiệp hóa-hiện đại hóa

DTTS Dân tộc thiểu số

ĐVT Đơn vị tính

HĐND Hội đồng nhân dân

HTX Hợp tác xã

KHKT Khoa học kỹ thuật

KK Khó khăn

KPH Không phù hợp

PH Phù hợp

PTBQ Phát triển bình quân

SP Sản phẩm

SXHH Sản xuất hàng hóa

SXNN Sản xuất nông nghiệp

SXNNHH Sản xuất nông nghiệp hàng hóa

UBND Ủy ban nhân dân

XHCN Xã hội chủ nghĩa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Tình hình sử dụng đất huyện Định Hóa năm 2018 ........................ 34

Bảng 3.2: Tình hình nhân khẩu và lao động của huyện Định Hóa giai

đoạn 2016-2018............................................................................. 36

Bảng 3.3: Cơ cấu giá trị sản xuất nông lâm nghiệp huyện Định Hóa............. 40

Bảng 3.4: Giá trị sản xuất ngành trồng trọt theo giá thực tế của Huyện

Định Hóa ....................................................................................... 41

Bảng 3.5: Diện tích, năng suất, sản lượng và năng suất cây lương thực có

hạt của huyện Định Hóa 2016-2018.............................................. 43

Bảng 3.6: Diện tích, năng suất, sản lượng cây chất bột lấy củ của huyện

Định Hóa 2016-2018..................................................................... 44

Bảng 3.7: Diện tích, năng suất, sản lượng cây thực phẩm của huyện Định

Hóa 2016-2018.............................................................................. 45

Bảng 3.8: Diện tích, sản lượng và năng suất một số cây công nghiệp hàng

năm của Huyện Định Hóa ............................................................. 45

Bảng 3.9: Diện tích, sản lượng và năng suất chè của huyện Định Hóa

2016-2018...................................................................................... 47

Bảng 3.10: Diện tích, sản lượng một số loại cây ăn quả của huyện Định

Hóa 2016-2018.............................................................................. 47

Bảng 3.11: Phát triển sản xuất ngành chăn nuôi huyện Định Hóa giai đoạn

2016-2018...................................................................................... 49

Bảng 3.12: Sản xuất ngành thủy sản của Huyện Định Hóa giai đoạn

2016-2018...................................................................................... 51

Bảng 3.13: Sản xuất ngành lâm nghiệp của Huyện Định Hóa giai đoạn

2016-2018...................................................................................... 52

Bảng 3.14: Sản lượng, giá trị và tỷ suất hàng hóa ngành trồng trọt giai

đoạn 2016-2018 của huyện Định Hóa........................................... 53

Bảng 3.15: Sản lượng, giá trị và tỷ suất hàng hóa ngành chăn nuôi giai

đoạn 2016-2018 của huyện Định Hóa........................................... 55

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

viii

Bảng 3.16: Một số chỉ tiêu của trang trại huyện Định Hóa năm 2018 ........... 57

Bảng 3.17: Số lượng hợp tác xã nông nghiệp trên địa bàn huyện Định Hóa

giai đoạn 2016-2018...................................................................... 58

Bảng 3.18: Một số giống chè đặc sản trồng tại huyện Định Hóa ................... 63

Bảng 3.19: Diện tích, sản lượng bình quân/hộ một số cây trồng chính

ngành trồng trọt ............................................................................. 66

Bảng 3.20: Kết quả sản xuất bình quân/hộ một số vật nuôi chính của các

hộ điều tra...................................................................................... 68

Bảng 3.21: Cơ cấu hộ nông dân theo quy mô hàng hoá ở các hộ điều tra

năm 2018 ....................................................................................... 70

Bảng 3.22: Quy mô và cơ cấu giá trị sản phẩm hàng hoá bình quân hộ

nông dân điều tra năm 2018 .......................................................... 71

Bảng 3.23: Mức thu nhập bình quân theo lao động và nhân khẩu của hộ

nông dân điều tra năm 2018 .......................................................... 72

Bảng 3.24: Hình thức tiêu thụ sản phẩm......................................................... 73

Bảng 3.25: Nguồn lực đất đai của nhóm hộ điều tra ...................................... 75

Bảng 3.26: Nguồn lực lao động của nhóm hộ điều tra ................................... 77

Bảng 3.27: Nguồn lực vốn của nhóm hộ điều tra ........................................... 78

Bảng 3.28: Tư liệu sản xuất bình quân hộ ...................................................... 79

Bảng 3.29: Đánh giá mức độ phù hợp các yếu tố ........................................... 82

Bảng 3.30: Tính điểm và xếp loại đối với từng yếu tố ................................... 83

Bảng 3.31: Đánh giá mức độ khó khăn của các yếu tố................................... 85

Bảng 3.32: Tính điểm và xếp loại với từng yếu tố ......................................... 86

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Sản xuất nông nghiệp có vai trò đặc biệt quan trọng đối với xã hội, là

ngành sản xuất cung cấp nhu cầu tối thiểu về lương thực, thực phẩm cho toàn

xã hội; cung cấp nguyên liệu để phát triển công nghiệp nhẹ và công nghiệp

chế biến; cung cấp hàng hóa xuất khẩu… Phát triển SXNNHH là quy luật

chung của sự phát triển kinh tế xã hội. Đối với nông nghiệp, phát triển

SXNNHH sẽ là nền tảng vững chắc tạo nên sự thay đổi toàn diện đời sống

kinh tế xã hội ở nông thôn.

Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng phát triển KT-XH nông thôn là

mục tiêu trọng tâm. Trong nhiều kì đại hội, chủ chương “đẩy nhanh CNH￾HĐH nông nghiệp nông thôn” và hình thành các vùng nông nghiệp hàng hóa

lớn phù hợp với nhu cầu thị trường, điều kiện sinh thái của từng vùng luôn

được nêu ra. Đặc biệt sau khi Việt Nam hội nhập vào nền kinh tế thế giới,

SXNNHH đã phát triển rất nhanh góp phần thay đổi diện mạo nông nghiệp,

nông thôn ở nước ta; mà trước hết là thay đổi phương thức sản xuất, cải thiện

và nâng cao chất lượng cuộc sống người nông dân. Kinh tế thị trường là mô

hình kinh tế lựa chọn để thúc đẩy kinh tế phát triển. Kinh tế thị trường là một

kiểu tổ chức kinh tế - xã hội, trong đó quá trình sản xuất, phân phối, trao đổi

và tiêu dùng đều được thực hiện thông qua thị trường. Vì thế kinh tế thị

trường không chỉ là “công nghệ”, là “phương tiện” để phát triển kinh tế - xã

hội, mà còn là những quan hệ kinh tế - xã hội, nó không chỉ bao gồm các yếu

tố của lực lượng sản xuất, mà còn cả một hệ thống quan hệ sản xuất.

Sau 20 năm đổi mới, nền nông nghiệp nước ta đạt được những thành

tựu hết sức quan trọng trong đó nổi bật nhất là đảm bảo được an ninh lương

thực, từng bước trở thành một trong những cường quốc dẫn đầu về xuất khẩu

gạo và đang chiếm lĩnh về thị trường thế giới về cà phê, hồ tiêu, may

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2

mặc…với sự phát triển mạnh mẽ của dân cư nông thôn đang từng bước được

nâng cao cả về vật chất và tinh thần, tỷ lệ nghèo đói giảm chỉ còn khoảng

dưới 15%. Sự phát triển nông nghiệp có sự chuyển dịch khá mạnh theo hướng

sản xuất hàng hóa nhưng trong bối cảnh hiện nay, khi mà nhiều vấn đề liên

quan trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp như: biến đổi khí hậu, cạnh tranh và

hội nhập quốc tế sâu rộng, thu nhập người nông dân thấp, hiệu quả kinh tế

trong sử dụng đất nông nghiệp chưa cao; công cuộc xây dựng nông thôn mới

và nông thôn mới kiểu mẫu chưa đồng bộ, chủ trương đường lối của Đảng và

Nhà nước về vấn đề tam nông chưa đạt được hiệu quả.. Đây cũng là những

thách thức lớn cho phát triển SXNNHH nước ta.

Định Hóa là một huyện miền núi của tỉnh Thái Nguyên, địa hình ¾ chủ

yếu là đối núi, đất đai khá mầu mỡ, khí hậu nhiệt đới gió mùa và có hệ thống

sông suối dày đặc, người dân là tộc thiểu số có kinh nghiệm sản xuất lâu đời,

…nên thuận lợi để phát triển cây công nghiệp, cây lương thực, cây ăn quả và

chăn nuôi gia súc gia cầm theo tạo ra những nông sản hàng hóa chủ lực có

tính cạnh tranh cao trên thị trường. Trong những năm gần đây, nền kinh tế

huyện Định Hóa đang chuyển dịch theo hướng tập chung khai thác tiềm năng,

thế mạnh phát triển KT-XH, năm 2018 hầu hết các chỉ tiêu kinh tế - xã hội

của huyện đều cơ bản hoàn thành kế hoạch, cụ thể như: Diện tích trồng rừng

trên 1.600ha, đạt 182% kế hoạch; tổng sản lượng lương thực có hạt ước đạt

trên 50 nghìn tấn, đạt 99% kế hoạch; giá trị sản xuất công nghiệp - tiểu thủ

công nghiệp ước đạt 239 tỷ đồng, đạt 100% kế hoạch; thu ngân sách trong cân

đối đạt trên 42 tỷ đồng, đạt 100% kế hoạch; giảm lệ hộ nghèo bình quân đạt

3,3%/năm, đạt 110% kế hoạch...Sản xuất nông nghiệp của huyện Định Hóa có

sự chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng sản xuất hàng hóa và hiện đại: giảm diện

tích một số cây lương thực kém hiệu quả như ngô, khoai, sắn… tăng diện tích

màu chuyên canh, luân canh, tăng diện tích cây công nghiệp lâu năm có giá trị

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

3

kinh tế cao, đẩy mạnh nuôi trồng thủy sản, phát triển chăn nuôi, hình thành

các mô hình sản xuất hiệu quả kinh tế cao, từng bước nâng cao thu nhập cho

người nông dân. Mặc dù tiềm năng lớn về phát triển nông nghiệp hàng hóa từ

đó phát triển kinh tế, nhưng nông nghiệp huyện Định Hóa cơ bản vẫn là nền

kinh tế thuần nông chưa phát triển SXNNHH, sản xuất vẫn mang tính tự cung

tự cấp, người dân chưa chủ động đầu tư cơ sở vật chất cũng ứng dụng như

KHCN vào SXNNHH; quy mô sản xuất còn phân tán, nhỏ lẻ mặc dù bước

đầu đã hình thành được một số vùng chuyên canh; chăn nuôi chưa tập trung,

chưa tạo được nguồn cung cấp nguyên liệu cho ngành công nghiệp ổn định và

chất lượng cao; liên kết trong sản xuất và tiêu thụ nông sản còn yếu kém,

công tác xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu cho nông sản còn yếu,

đặc biệt mới chỉ xây dựng được thương hiệu “gạo Bao thai Định Hóa” còn

các nông sản khác mặc dù rất nổi tiếng như chè, rau đặc sản, gà Đông

Tảo….vẫn chưa có thương hiệu.

Xuất phát từ thực tế phát triển SXNNHH huyện Định Hóa hiện nay, đề

tài nghiên cứu: “Phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa tại huyện Định

Hóa, tỉnh Thái Nguyên” là vấn đề đặt ra mang tính cấp thiết nhằm góp phần

thiết thực vào việc khai thác có hiệu quả tiềm năng, phát triển SXNNHH theo

hướng kinh tế thị trường đồng thời góp phần đưa ra những định hướng, giải

pháp thúc đẩy SXNN huyện Định Hóa phát triển theo hướng hàng hóa nhằm

đạt hiệu quả kinh tế cao.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu chung

Nghiên cứu thực trạng phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hoá ở

huyện Định Hoá từ đó đưa ra định hướng, mục tiêu và những giải pháp chủ

yếu để thúc đẩy phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa góp phần phát triển