Phát triển kĩ năng tự học với sách giáo khoa trong dạy học lịch sử lớp 12 ở trường THPT thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VŨ THỊ KIM DUNG

PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG TỰ HỌC VỚI SÁCH GIÁO KHOA

TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ LỚP 12 Ở TRƯỜNG THPT

THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VŨ THỊ KIM DUNG

PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG TỰ HỌC VỚI SÁCH GIÁO KHOA

TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ LỚP 12 Ở TRƯỜNG THPT

THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH

Ngành: Lịch sử Việt Nam

Mã số: 8.22.90.13

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Thu Hương

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: Đề tài “Phát triển kĩ năng tự học với sách giáo khoa lịch

sử lớp 12 ở trường THPT thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh” là công trình

nghiên cứu của riêng tôi và được thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Lê Thị

Thu Hương. Kết quả trong đề tài này là trung thực, không sao chép từ bất kì công

trình nào khác mà không trích dẫn. Đề tài cũng chưa từng công bố trong bất kì

công trình nào.

Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan của mình.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2019

Tác giả luận văn

Vũ Thị Kim Dung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo hướng dẫn - TS.

Lê Thị Thu Hương, cùng các thầy cô trong Khoa Lịch sử, trường Đại học Sư

phạm - Đại học Thái Nguyên đã chỉ bảo tận tình, động viên, khích lệ tôi trong

suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, tổ Khoa học xã hội trường

THPT Minh Hà, thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh đã tạo điều kiện thuận lợi về

mọi mặt để tôi hoàn thành Luận văn.

Trong thời gian điều tra khảo sát và tiến hành thực nghiệm, tôi đã nhận

được sự giúp đỡ nhiệt tình của Ban Giám hiệu, đồng nghiệp và các em học sinh

ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh. Tôi xin chân thành cảm ơn

sự giúp đỡ quý báu đó.

Cuối cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè,

đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận

văn.

Thái Nguyên, ngày 15 tháng 11 năm 2019

Tác giả luận văn

Vũ Thị Kim Dung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ...................................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT............................................................................. iv

DANH MỤC BẢNG, HÌNH ........................................................................................ v

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................ 3

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 8

4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 9

5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................. 9

6. Giả thuyết khoa học và đóng góp của luận văn...................................................... 10

7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài................................................................ 10

8. Cấu trúc đề tài......................................................................................................... 11

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN

KĨ NĂNG TỰ HỌC VỚI SÁCH GIÁO KHOA TRONG DẠY HỌC

LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG............................... 12

1.1. Cơ sở lý luận .................................................................................................... 12

1.1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài............................................................. 12

1.1.2. Cơ sở xuất phát của vấn đề phát triển kĩ năng tự học với sách giáo khoa

trong dạy học lịch sử lớp 12 THPT ................................................................. 19

1.1.3. Những điều kiện để phát triển kĩ năng tự học với sách giáo khoa trong DHLS

lớp 12 ở trường THPT thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh ............................ 25

1.1.4. Ý nghĩa của việc phát triển kĩ năng tự học với sách giáo khoa trong dạy học

lịch sử............................................................................................................... 29

1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................. 30

1.2.1. Địa điểm, thời gian, đối tượng khảo sát........................................................... 30

1.2.2. Kế hoạch và nội dung tiến hành điều tra, khảo sát .......................................... 31

1.2.3. Kết quả điều tra, khảo sát................................................................................. 31

1.2.4. Nhận xét chung về thực trạng việc phát triển kĩ năng tự học với sách giáo khoa

trong dạy học lịch sử ở trường THPT thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh........... 37

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Chương 2. CÁC BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG TỰ HỌC VỚI SÁCH

GIÁO KHOA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ LỚP 12 Ở TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG

NINH ............................................................................................................... 39

2.1. Mục tiêu và nội dung cơ bản của Lịch sử lớp 12 ở trường THPT................... 39

2.1.1. Mục tiêu ........................................................................................................... 39

2.1.2. Nội dung cơ bản lịch sử lớp 12 ở trường phổ thông........................................ 39

2.2. Một số biện pháp phát triển kĩ năng tự học với sách giáo khoa trong dạy học

lịch sử lớp 12 ở trường THPT thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh ................ 42

2.2.1. Yêu cầu khi sử dụng biện pháp phát triển KNTH với SGK trong DHLS lớp

12 ở các trường THPT thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh............................ 42

2.2.2. Một số biện pháp phát triển kĩ năng tự học với sách giáo khoa trong dạy học

lịch sử lớp 12 ở trường THPT thị xã Quảng Yên tỉnh Quảng Ninh ................ 44

2.3. Thực nghiệm sư phạm ..................................................................................... 66

2.3.1. Mục đích của thực nghiệm............................................................................... 66

2.3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm................................................................... 66

2.3.3. Nội dung và phương pháp tiến hành thực nghiệm........................................... 66

2.3.4. Kết quả thực nghiệm........................................................................................ 68

KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ........................................................................................ 72

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 75

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Stt Cách viết tắt Nghĩa

1 DHLS Dạy học lịch sử

2 GV Giáo viên

3 HS học sinh

4 KN Kỹ năng

5 KNTH Kỹ năng tự học

6 LS Lịch sử

7 NL Năng lực

8 PPDH Phương pháp dạy học

9 SGK Sách giáo khoa

10 THPT Trung học phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC BẢNG, HÌNH

Bảng:

Bảng 1.1. Kết quả điều tra về ý nghĩa của hoạt động tự học trong DHLS.... 32

Bảng 1.2. Kết quả điều tra các KNTH với SGK thầy (cô) đã sử dụng ......... 33

Bảng 1.3. Kết quả điều tra những khó khăn của HS khi tự học với SGK LS .....36

Bảng 2.1. Bảng tổng hợp kết quả kiểm tra của 2 lớp 12a8 và 12a4.............. 69

Bảng 2.2. Bảng tổng hợp kết quả trung bình của lớp 12a8 và 12a4.............. 70

Bảng 2.3. Bảng so sánh độ chênh lệch điểm của 12a8 và 12a4 .................... 70

Hình:

Hình 2.1. Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra của hai lớp 12a8 và 12a4 ........... 69

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục Việt Nam ở thế kỷ XXI đang đứng trước những cơ hội và thách

thức lớn: Xu thế hòa nhập, toàn cầu hóa, dân chủ hóa... đang diễn ra mạnh mẽ

trên thế giới, tác động đến nền giáo dục của nước ta. Mục tiêu của nền giáo dục

nước nhà là nhằm đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài và nâng cao dân trí. Công

cuộc đổi mới đòi hỏi nhà trường phải tạo ra những con người tự chủ, năng động

và sáng tạo đáp ứng nhu cầu của xã hội. Báo cáo chính trị tại Đại hội IX đã khẳng

định: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng

thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa, là điều kiện để phát huy nguồn

lực con người. Tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung

PPDH, hệ thống trường lớp và hệ thống quản lý giáo dục, thực hiện chuẩn hóa,

hiện đại hóa và xã hội hóa” [5]. Mục đích cuối cùng là để từng cá nhân, mỗi tập

thể, mỗi công dân tự mình có ý thức tạo dựng được một cuộc cách mạng học tập

trong mỗi bản thân con người.

Trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương VIII khóa XI về đổi mới căn bản,

toàn diện giáo dục và đào tạo đã đề cập tới 9 nhóm nhiệm vụ và giải pháp quan

trọng nhằm đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, trong đó có nhóm giải pháp:

“Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát

huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, KN của người học,

khắc phục lối truyền thụ một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học,

cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật đổi mới tri

thức, KN, phát triển năng lực” [6, tr.7].

Sống trong thế kỉ XXI, chúng ta đang chứng kiến sự phát triển nhảy vọt của

cách mạng khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin và truyền thông,

lượng kiến thức của nhân loại tăng lên một cách nhanh chóng. Vì vậy, việc tiếp

thu kiến thức của HS nếu chỉ dựa vào các tiết học ở trên lớp là chưa đủ, GV phải

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

dạy cho HS cách học để có thể giúp các em trở thành những người có khả năng tự

học suốt đời.

Trong những năm vừa qua, ngành giáo dục và hệ thống các cấp trường học

đã tổ chức nhiều hội thảo, chuyên đề để bàn về đổi mới PPDH trong đó có nói

tới KNTH của HS. Điều đó cho thấy, tự học là khả năng tiềm tàng trong mỗi con

người và được rất nhiều người làm công tác giáo dục quan tâm. Tuy nhiên, đa số

các cuộc bàn luận đó mới chỉ dừng lại ở lý luận, còn trong thực tiễn dạy học, GV

và HS còn gặp rất nhiều khó khăn và lúng túng. Nhiều GV chưa được tập huấn

cách hướng dẫn tự học cho HS, hầu hết HS chưa ý thức được tầm quan trọng của

việc tự học nên chưa quan tâm tới việc rèn KN này.

Đối với bộ môn LS, cho đến nay vẫn còn tồn tại nhiều quan niệm cho rằng

LS là môn phụ, không cần tư duy sáng tạo, chỉ cần học thuộc sự kiện, học LS

không phục vụ nhiều cho cuộc sống... Tuy nhiên, cũng có một số HS yêu thích

LS, nhưng đa số các em lại không có KNTH với SGK nên chưa khai thác được

triệt để nội dung trong SGK một cách chủ động, sáng tạo. Trên thực tế, lượng

kiến thức của ở các bài học ở bộ môn này ngày càng nhiều, trong thời gian của

một tiết học, có những bài GV không thể truyền tải hết nội dung kiến thức tới

các em HS. Vì vậy muốn học tốt, muốn chất lượng bộ môn được cải thiện thì HS

phải có KNTH mà trước hết là KNTH với SGK.

Quảng Yên là mảnh đất giàu truyền thống văn hóa - LS của tỉnh Quảng

Ninh, tại đây phần lớn các em HS chọn ban Khoa học xã hội trong đó có môn

LS để thi tốt nghiệp. Nhưng đa phần đó chỉ là sự lựa chọn khi các em không thể

tìm được giải pháp tối ưu hơn. Các em không có khả năng học môn tự nhiên, nên

đành đặt niềm hi vọng, gửi gắm sự may mắn ở các bộ môn môn xã hội. Vì vậy,

để HS tiếp nhận đầy đủ và sâu sắc về các sự kiện, nhân vật, vấn đề LS là vô cùng

cần thiết. Phương pháp tốt nhất để thực hiện được mục tiêu ấy không gì hơn là

phải phát huy được tính tích cực, chủ động của HS, trong đó hướng dẫn HS tự