Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh các trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở huyện Nậm Pồ tỉnh Điện Biên thông qua hoạt động trải nghiệm

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VƯƠNG VĂN CƯƠNG

PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG

GIAO TIẾP CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG

PTDTBT THCS HUYỆN NẬM PỒ TỈNH ĐIỆN BIÊN

THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VƯƠNG VĂN CƯƠNG

PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG

GIAO TIẾP CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG

PTDTBT THCS HUYỆN NẬM PỒ TỈNH ĐIỆN BIÊN

THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM

Ngành: Quản lý Giáo dục

Mã số: 8.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Hướng dẫn khoa học: TS Ngô Giang Nam

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn "Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh các

trường PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ tỉnh Điện Biên thông qua hoạt động trải

nghiệm" là công trình nghiên cứu của bản thân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn

của TS Ngô Giang Nam. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa

từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2018

Tác giả luận văn

Vương Văn Cương

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tác giả đã nhận

được sự động viên, giúp đỡ tận tình, tạo điều kiện thuận lợi của các cấp lãnh đạo, các

thầy cô giáo, các bạn bè đồng nghiệp và gia đình.

Trước hết em xin bầy tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến lãnh đạo trường Đại học sư

phạm, Khoa Tâm lý - Giáo dục, các nhà khoa học, các thầy cô giáo đã giảng dạy và

hướng dẫn em nghiên cứu khoa học trong suốt quá trình học tập.

Xin chân thành cảm ơn UBND huyện Nậm Pồ, Phòng GD&ĐT huyện Nậm

Pồ, Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học sinh, bạn bè đồng nghiệp, phụ

huynh học sinh, của các trường PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ đã cộng tác, cung cấp

thông tin, số liệu, cho ý kiến và tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình nghiên cứu

thực tế để làm luận văn.

Đặc biệt, em xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo - TS. Ngô

Giang Nam - Người hướng dẫn khoa học đã tận tâm bồi dưỡng kiến thức, phương

pháp nghiên cứu và trực tiếp giúp đỡ và động viên để em hoàn thành luận văn này.

Mặc dù tác giả đã nỗ lực cố gắng rất nhiều trong quá trình nghiên cứu, song

luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tác giả kính mong nhận được những lời

chỉ dẫn của các thầy giáo, cô giáo để luận văn được hoàn thiện hơn.

Xin trân trọng cảm ơn!

Thái nguyên, tháng 10 năm 2018

Tác giả

Vương Văn Cương

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

Danh mục các ký hiệu viết tắt.......................................................................................iv

Danh mục các bảng........................................................................................................v

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................2

3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu...............................................................................2

4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................2

5. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................3

6. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................3

7. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................3

8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................4

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG GIAO TIẾP

CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG PTDTBT THCS THÔNG QUA HOẠT

ĐỘNG TRẢI NGHIỆM ..............................................................................................5

1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu............................................................................5

1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ..............................................................................5

1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam.................................................................................8

1.2. Một số khái niệm cơ bản.......................................................................................12

1.2.1. Kĩ năng...............................................................................................................12

1.2.2. Giao tiếp.............................................................................................................14

1.2.3. Kĩ năng giao tiếp................................................................................................17

1.2.4. Hoạt động trải nghiệm .......................................................................................17

1.3. Những vấn đề cơ bản về phát triển KNGT cho học sinh trường PTDTBT

THCS thông qua hoạt động trải nghiệm......................................................................19

1.3.1. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh PTDTBT THCS.........................................20

1.3.2. Ý nghĩa, tầm quan trọng của phát triển KNGT cho học sinh PTDTBT

THCS thông qua hoạt động trải nghiệm......................................................................22

iv

1.3.3. Nội dung phát triển KNGT cho học sinh PTDTBT THCS thông qua hoạt

động trải nghiệm..........................................................................................................23

1.3.4. Hình thức phát triển KNGT cho học sinh PTDTBT THCS thông qua hoạt

động trải nghiệm..........................................................................................................25

1.4. Những vấn đề cơ bản về quản lý hoạt động phát triển KNGT cho học sinh

PTDTBT THCS ...........................................................................................................29

1.4.1. Vai trò và nhiệm vụ của trường PTDTBT THCS trong phát triển KNGT

cho học sinh .................................................................................................................29

1.4.2. Mục tiêu của hoạt động quản lý phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh

PTDTBT THCS ...........................................................................................................31

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động phát triển KNGT cho học sinh

PTDTBT THCS thông qua hoạt động trải nghiệm......................................................32

1.5.1. Các yếu tố chủ quan...........................................................................................32

1.5.2. Các yếu tố khách quan.......................................................................................34

Kết luận chương I ........................................................................................................36

Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÁT TRIỂN KĨ

NĂNG GIAO TIẾP CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG PTDTBT THCS

HUYỆN NẬM PỒ THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM.....................37

2.1. Vài nét về tình hình kinh tế - xã hội - giáo dục các trường PTDTBT THCS

huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên ....................................................................................37

2.1.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội của huyện Nậm Pồ...............................37

2.1.2. Tình hình phát triển giáo dục - đào tạo ở huyện Nậm Pồ..................................37

2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ..........................................................................39

2.2.1. Mục đích khảo sát..............................................................................................39

2.2.2. Nội dung khảo sát ..............................................................................................39

2.2.3. Đối tượng khảo sát.............................................................................................39

2.2.4. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về công tác

phát triển KNGT cho học sinh thông qua hoạt động trải nghiệm................................39

2.2.5. Thực trạng về phát triển KNGT của học sinh PTDTBT THCS thông qua

hoạt động trải nghiệm ..................................................................................................42

2.2.6. Thực trạng về hình thức, cách thức tổ chức phát triển KNGT thông qua

hoạt động trải nghiệm cho học sinh PTDTBT THCS trên địa bàn huyện Nậm Pồ.....45

v

2.3. Thực trạng về quản lý giáo dục phát triển KNGT cho học sinh các trường

THCS huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên thông qua hoạt động trải nghiệm....................47

2.3.1. Thực trạng quản lý việc xây dựng kế hoạch thực hiện giáo dục và phát triển

KNGT cho học sinh các trường PTDTBT THCS thông qua hoạt động trải nghiệm.........47

2.3.2. Thực trạng về công tác quản lý nội dung phát triển KNGT cho học sinh các

trường PTDTBT THCS thông qua hoạt động trải nghiệm..........................................48

2.3.3. Quản lý chỉ đạo, hướng dẫn triển khai quá trình phát triển KNGT thông

qua hoạt động trải nghiệm của các trường PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ ..............51

2.3.4. Quản lý việc kiểm tra đánh giá kết quả phát triển KNGT cho học sinh

thông qua hoạt động trải nghiệm .................................................................................52

2.4. Thuận lợi và khó khăn trong việc phát triển KNGT cho học sinh thông qua hoạt

động trải nghiệm...........................................................................................................53

2.4.1. Thuận lợi.............................................................................................................53

2.4.2. Khó khăn.............................................................................................................54

2.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý phát triển KNGT cho học sinh các trường

PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ thông qua hoạt động trải nghiệm ................................54

2.5.1. Ưu điểm .............................................................................................................54

2.5.2. Nhược điểm .......................................................................................................55

2.5.3. Nguyên nhân và các yếu tố ảnh hưởng..............................................................57

Kết luận chương 2........................................................................................................58

Chương 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG GIAO

TIẾP CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG PTDTBT THCS HUYỆN NẬM PỒ

TỈNH ĐIỆN BIÊN THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM.....................60

3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ........................................................................60

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học....................................................................60

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ......................................................................60

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ....................................................................61

3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ....................................................................62

3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ....................................................................63

3.1.6. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .......................................................................64

3.1.7. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ .....................................................................64

3.2. Các biện pháp quản lý phát triển KNGT cho học sinh các trường PTDTBT

THCS huyện Nậm Pồ, thông qua hoạt động trải nghiệm ............................................65

vi

3.2.1. Biện pháp 1: Nâng cao trình độ nhận thức cho CBQL, GV, HS về sự cần

thiết phải phát triển KNGT cho học sinh PTDTBT THCS .........................................65

3.2.2. Biện pháp 2: Xây dựng kế hoạch biên soạn nội dung và tổ chức giáo dục

phát triển KNGT cho học sinh PTDTBT THCS thông qua hoạt động trải nghiệm .667

3.2.3. Biện pháp 3: Bồi dưỡng giáo viên năng lực thiết kế chương trình và kỹ

năng tổ chức phát triển KNGT cho học sinh PTDTBT THCS thông qua hoạt

động trải nghiệm..........................................................................................................69

3.2.4. Biện pháp 4: Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị và tạo môi trường phát triển

KNGT cho học sinh PTDTBT THCS thông qua hoạt động trải nghiệm........................71

3.2.5. Biện pháp 5: Tăng cường kiểm tra, đánh giá việc phát triển KNGT cho học

sinh PTDTBT THCS thông qua hoạt động trải nghiệm ..............................................73

3.2.6. Biện pháp 6: Phối hợp chặt chẽ với các lực lượng trong và ngoài trường tổ chức

phát triển KNGT cho học sinh PTDTBT THCS thông qua hoạt động trải nghiệm...........74

3.3. Mối liên hệ giữa các biện pháp.............................................................................76

3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ..............778

3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ....................................................................................778

3.4.2. Nội dung khảo nghiệm.....................................................................................778

3.4.3. Phương pháp khảo nghiệm ..............................................................................778

3.4.4. Đối tượng và địa điểm khảo nghiệm .................................................................79

3.4.5. Tiến trình khảo nghiệm......................................................................................79

3.4.6. Kết quả đánh giá ................................................................................................80

Kết luận chương 3........................................................................................................82

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................................83

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................88

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT

STT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ

1. CBQL Cán bộ quản lý

2. CSVC Cơ sở vật chất

3. DT Dân tộc

4. GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

5. GV Giáo viên

6. HĐGD Hoạt động giáo dục

7. HS Học sinh

8. KNGT Kĩ năng giao tiếp

9. PTDTBT Phổ thông dân tộc bán trú

10. THCS Trung học cơ sở

11. TS Tiến sĩ

12. UBND Ủy ban nhân dân

v

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1 Về tầm quan trọng của hoạt động giáo dục kĩ năng giao tiếp đối với học

sinh trong học tập .................................................................................... 40

Bảng 2.2. Thực trạng các KNGT của học sinh PTDTBT THCS huyện Nậm Pồ....... 44

Bảng 2.3. Đánh giá của CBQL, GV về các hình thức tổ chức ở nhà trường để

phát triển KNGT cho học sinh thông qua hoạt động trải nghiệm ........... 45

Bảng 2.4. Mức độ quản lý các nội dung phát triển KNGT cho học sinh PTDTBT

THCS huyện Nậm Pồ .............................................................................. 49

Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện

pháp đề xuất............................................................................................. 80

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Trong cuộc sống xã hội phát triển không ngừng như hiện nay, con người

có thể giao tiếp với nhau bằng nhiều phương tiện. Trong quá trình dạy học giao

tiếp đóng vai trò vô cùng quan trọng. Trong nhà trường việc rèn KNGT cho học

sinh đã khó nhưng phát triển KNGT thông qua hoạt động trải nghiệm cho học

sinh người dân tộc thiểu số ở các trường PTDTBT THCS ở các vùng đặc biệt khó

khăn là vô cùng khó.

1.2. Trong quá trình dạy học, các trường chỉ chú trọng dạy kiến thức cho các

em chứ chưa có môn học nào hay tiết học cụ thể nào dạy cho các em KNGT. Do vậy

khả năng giao tiếp của các em là yếu và nhiều hạn chế. Việc rèn KNGT thông qua các

hoạt động trải nghiệm cho các em học sinh dân tộc thiểu số ở các trường PTDTBT

THCS là nhiệm vụ quan trọng mà người làm công tác giáo dục cần đặc biệt quan tâm.

1.3. Giao tiếp là đặc trưng quan trọng nhất trong hành vi của con người, nó

không những là điều kiện quan trọng bậc nhất của sự hình thành và phát triển tâm lý,

ý thức nhân cách mà còn giúp con người đạt hiệu quả trong mọi lĩnh vực. Giao tiếp

được coi như là sự tác động qua lại giữa mọi người nhằm phối hợp và liên kết các nỗ

lực của họ để thiết lập các mối quan hệ và đạt được kết quả chung. Có được KNGT

tốt thì mối quan hệ với thầy cô, bạn bè và mọi người xung quanh được gần gũi hơn.

1.4. Hình thành và phát triển KNGT thông qua hoạt động trải nghệm chính là

đang hình thành và phát triển nhân cách cho các em học sinh. Rèn KNGT cho đối

tượng học sinh dân tộc thiểu số tại huyện đặc biệt khó khăn như huyện Nậm Pồ thực

sự có vai trò quan trọng trong việc giáo dục đạo đức cho các em trong các nhà trường.

Không những giúp các em có được những kĩ năng ứng xử, giao tiếp mà còn tạo thành

thói quen phân tích tình hình, xử lý tình huống một cách hợp lý. Thực tế cho thấy đối

với học sinh THCS là lứa tuổi đang trong giai đoạn phát triển tâm, sinh lý. Ngại tiếp

xúc, ngại va chạm. Đặc biệt trong các trường dân tộc bán trú đa phần là người dân tộc

và thuộc những thành phần dân tộc khác nhau nên việc giao tiếp gặp rất nhiều hạn

chế. Khả năng giao tiếp với mọi người, khả năng tự kiểm soát, khả năng tự xử lý tình

huống khá lúng túng và rụt rè.