Phát triển hoạt động thị trường mở tại Việt Nam: Luận văn thạc sĩ kinh tế / Phan Thị Tuyết Ngọc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

PHAN THỊ TUYẾT NGỌC

PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG THỊ TRƢỜNG MỞ

TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

HỌC VIÊN : PHAN THỊ TUYẾT NGỌC

PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG THỊ TRƢỜNG MỞ

TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số: 60.34.02.01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS., TS. HẠ THỊ THIỀU DAO

TP. HỒ CHÍ MINH NĂM 2013

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CHỮ VIẾT

TẮT NGHĨA TIẾNG VIỆT NGHĨA TIẾNG NƢỚC

NGOÀI

ACB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Á

Châu Asia Comercial Bank

ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á Asian Development Bank

ANZ Ngân hàng Úc – Newzealand Australia and Newzealand

Bank

Baht Đồng Baht Thái Lan Thailand Baht

BCTC Báo cáo tài chính Financial statement

BIDV Ngân hàng thƣơng mại cổ phần

Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam

Bank for Investment and

Development of Vietnam

Citibank Ngân hàng Citi (Mỹ) Citibank

CPI Chỉ số giá tiêu dùng Consumer Price Index

CSTT Chính sách tiền tệ Monetary policy

CTCK Công ty chứng khoán

Dong A Bank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần

Đông Á Dong A Bank

Eximbank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần

Xuất Nhập Khẩu Việt Nam Export Import Bank of Vietnam

FED Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ Federal Reserve System

FOMC Ủy ban thị trƣờng mở liên bang Federal Open Market

Committee

GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Produc

GTCG Giấy tờ có giá Security

IMF Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế International Monetary Fund

Maritime Bank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần

Hàng Hải Maritime Bank

MSPs Giao dịch mua và bán khớp nhau Matched Sales

NH Ngân hàng Bank

NHNN Ngân Hàng Nhà Nƣớc State Bank of Vietnam

NHTM Ngân hàng thƣơng mại Commercial bank

NHTMCP Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Commercial jont stock bank

NHNNg Ngân hàng nƣớc ngoài Foreign bank

NHTW Ngân hàng trung ƣơng Central Bank

OMO Hoạt động thị trƣờng mở Open Market Operation

PG Bank Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần

Xăng dầu Petrolimex Petrolimex Group Bank

RPs, RP, repo Thỏa thuận mua lại Repurchase Agreements

Sacombank Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần

Sài Gòn Thƣơng Tín Saigon Thuong Tin Bank

Saigonbank Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần

Sài Gòn Công Thƣơng Saigon Commercial Bank

Seabank Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần

Đông Nam Á Sea Bank

TCTD Tổ chức tín dụng Credit Agency

Trang web

Bloomberg

Trang web tại Mỹ chuyên viết về

tin tức tài chính và dịch vụ thông

tin

Trust Bank Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần

Đại Tín Trust Bank

USD Đồng đô la Mỹ US Dollar

VIB Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần

Quốc Tế Việt Nam Vietnam International Bank

Viet A Bank Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần

Việt Á Viet A Bank

Vietcombank Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần

Ngoại Thƣơng Việt Nam

Bank for Foreign Trade of

Vietnam

Vietinbank Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần

Công Thƣơng Việt Nam

Vietnam Bank for Industry and

Trade

VP Bank Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần

Việt Nam Thịnh Vƣợng

Vietnam Bank for Privite

Enterprise

DANH MỤC BẢNG, BIỂU, HÌNH

STT TÊN BẢNG BIỂU TRANG

Bảng 2.1 Danh mục giấy tờ có giá năm 2000 và 2007 29

Bảng 2.2 Khối lƣợng giao dịch giai đoạn 2000-2007 30

Bảng 2.3 Số lƣợng thành viên tham gia giao dịch giai đoạn 2000-2008 32

Bảng 2.4 Khối lƣợng giao dịch thị trƣờng mở từ năm 2008-2012 41

Bảng 2.5 Chỉ số tồn kho, chỉ số tiêu thụ của Việt Nam năm 2011-2012 43

Bảng 2.6 Hoạt động thị trƣờng mở năm 2012 43

Bảng 2.7 Chứng khoán đầu tƣ của một số NHTM năm 2012 54

Biểu đồ

2.1

Luồng vốn vào ròng giai đoạn 1995 – 2011 31

Biểu đồ

2.2

Lãi suất trúng thầu bình quân giai đoạn 2000-2007 35

Biểu đồ

2.3

Lãi suất trúng thầu bình quân trên thị trƣờng mở giai đoạn

2008-2012.

45

Biểu đồ

2.4

Các lãi suất chủ đạo trên thị trƣờng giai đoạn 2011-2012 46

Biểu đồ

2.5

Tỷ lệ trái phiếu nội tệ giao dịch trên thị trƣờng trên GDP giai

đoạn 2000-2012

51

Biểu đồ

2.6

Tỷ lệ giá trị trái phiếu đang giao dịch trên thị trƣờng so với

GDP năm 2012 các quốc gia trong khu vực

52

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU........................................................................................................................6

CHƢƠNG 1 ...........................................................................................................................1

CƠ SỞ LÝ LUÂṆ VỀ HOẠT ĐỘNG THI ̣TRƢỜNG MỞ..................................................1

1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÒ CỦA HOẠT ĐỘNG THỊ TRƢỜNG MỞ.1

1.1.1.Khái niệm hoạt động thị trƣờng mở .............................................................................1

1.1.2.Đặc điểm của hoạt động thị trƣờng mở........................................................................2

1.1.3.Vai trò của hoạt động thị trƣờng mở ............................................................................3

1.2. CÁC PHƢƠNG THỨC GIAO DỊCH, PHƢƠNG THỨC ĐẤU THẦU TRÊN

THỊ TRƢỜNG MỞ............................................................................................................4

1.2.1.Phƣơng thức giao dịch..................................................................................................4

1.2.2.Phƣơng thức đấu thầu...................................................................................................9

1.3. CÁC CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA HOẠT ĐỘNG THỊ

TRƢỜNG MỞ .................................................................................................................10

1.3.1.Khối lƣợng giao dịch lớn (volume of trading) ...........................................................10

1.3.2.Số lƣợng thành viên tham gia nhiều (the number of participants)............................11

1.3.3.Tần suất giao dịch, phƣơng thức giao dịch, lãi suất giao dịch ...................................12

1.3.4.Số lƣợng hàng hóa giao dịch trên thị trƣờng đa dạng ................................................13

1.3.5.Tính minh bạch của thị trƣờng (market transparency)...............................................14

1.4. HOẠT ĐỘNG THỊ TRƢỜNG MỞ Ở CÁC NƢỚC VÀ BÀI HỌC KINH

NGHIỆM CHO VIỆT NAM............................................................................................16

1.4.1.Kinh nghiệm sử dụng hoạt động thị trƣờng mở của Mỹ ............................................16

1.4.2.Kinh nghiệm sử dụng hoạt động thị trƣờng mở của Nhật Bản ..................................19

1.4.3.Kinh nghiệm sử dụng hoạt động thị trƣờng mở của Thái Lan ...................................21

1.4.4.Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ...........................................................................23

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ....................................................................................................26

CHƢƠNG 2 .........................................................................................................................27

THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG THỊ TRƢỜNG MỞ TẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2000 -

2012 .....................................................................................................................................27

2.1. GIAI ĐOẠN 2000 - 2007 ....................................................................................28

2.1.1.Hàng hóa giao dịch trên thị trƣờng mở ......................................................................28

2.1.2.Khối lƣợng giao dịch..................................................................................................29

2.1.3.Thành viên tham gia trên thị trƣờng mở.....................................................................31

2.1.4.Tần suất giao dịch; phƣơng thức giao dịch và lãi suất giao dịch ...............................33

2.1.5.Tính minh bạch của thị trƣờng ...................................................................................36

2.1.6.Đánh giá chung sự phát triển hoạt động thị trƣờng mở giai đoạn 2000-2007............38

2.2. GIAI ĐOẠN 2007 -2012 ......................................................................................40

2.2.1.Hàng hóa giao dịch trên thị trƣờng mở ......................................................................40

2.2.2.Khối lƣợng giao dịch..................................................................................................41

2.2.3.Thành viên tham gia trên thị trƣờng mở.....................................................................44

2.2.4.Tần suất giao dịch, phƣơng thức giao dịch và lãi suất giao dịch trên thị trƣờng mở .44

2.2.5.Tính minh bạch của thị trƣờng ...................................................................................47

2.2.6 Đánh giá sự phát triển hoạt động thị trƣờng mở giai đoạn 2008-2012: Thành tựu và

bất cập ..................................................................................................................................49

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ....................................................................................................60

CHƢƠNG 3 .........................................................................................................................61

GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG THỊ TRƢỜNG MỞ TẠI VIỆT NAM............61

3.1. ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NGÀNH NGÂN HÀNG VÀ ĐỊNH HƢỚNG

PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG MỞ CỦA NHNN............................................................61

3.1.1.Mục tiêu và nhiệm vụ tổng quát.................................................................................61

3.1.2.Mục tiêu phát triển hoạt động thị trƣờng mở .............................................................63

3.2. PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG THỊ TRƢỜNG MỞ..............................................63

3.2.1.Hàng hóa giao dịch trên thị trƣờng mở ......................................................................63

3.2.2.Thành viên tham gia trên thị trƣờng mở.....................................................................64

3.2.3.NHNN cần có chính sách điều hành lãi suất hợp lý, điều chỉnh để giảm chênh lệch

giữa lãi suất các GTCG giao dịch trên thị trƣờng mở và lãi suất thị trƣờng mở .................66

3.2.4.Tính minh bạch của thị trƣờng mở.............................................................................68

3.2.5.Tăng cƣờng khối lƣợng giao dịch các giấy tờ có giá trên thị trƣờng mở...................73

KẾT LUẬN..........................................................................................................................76

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................77

PHỤ LỤC 1 .........................................................................................................................81

LỜI MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Hoạt động tiền tệ – tín dụng – ngân hàng của Việt Nam đang tiếp tục đƣợc

đổi mới theo hƣớng hội nhập, thực hiện theo cơ chế thị trƣờng. Các Ngân hàng

thƣơng mại cũng ngày càng đƣợc tự chủ và cạnh tranh bình đẳng hơn trong hoạt

động của mình. Ngân hàng trung ƣơng ngày càng sử dụng hiệu quả hơn các công cụ

gián tiếp trong điều hành, tác động vào lãi suất và chu chuyển vốn trong nền kinh tế.

Qua đánh giá thực trạng, hoạt động thị trƣờng mở tại Việt Nam bắt đầu từ năm

2000 cho đến nay đã phát triển về nhiều mặt nhƣng vẫn chƣa thực sự trở thành công

cụ quan trọng trong điều hành chính sách tiền tệ. Số liệu thực tế cho thấy doanh số

giao dịch, số lƣợng thành viên tham gia tuy có tăng nhanh trong giai đoạn đầu

nhƣng thời gian gần đây doanh số giao dịch không thay đổi nhiều, chỉ xoay quanh

một khoảng giá trị, NHTW phát hành tín phiếu mới để đáo hạn tín phiếu cũ, số

lƣợng thành viên tham gia vẫn khá ít và hầu nhƣ không tăng thêm…

Xuất phát từ việc muốn tìm hiểu những vƣớng mắc, tồn tại khiến hoạt động

thị trƣờng mở tại Việt Nam chƣa phát triển mạnh và chƣa trở thành công cụ điều

hành chính sách tiền tệ hữu hiệu từ đó đề xuất những giải pháp khả thi nâng cao

hiệu quả sử dụng công cụ hoạt động thị trƣờng mở, tôi chọn đề tài “Phát triển hoạt

động thị trường mở ở Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sỹ.

2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI.

Trong phạm vi tài liệu tác giả tiếp cận đến nay, có những đề tài nghiên cứu về

hoạt động thị trƣờng mở nhƣ:

Tại Việt Nam:

- Luận văn cao học của Th.Sỹ Nguyễn Ngọc Nhƣ “Hoạt động nghiệp vụ thị

trƣờng mở ở Việt Nam hiện nay” nghiên cứu hoạt động thị trƣờng mở đến trƣớc

năm 2009.

- Khóa luận đại học của Lê Phƣớc Vĩnh Thụy “Sử dụng nghiệp vụ thị trƣờng

mở trong việc điều hành chính sách tiền tệ của NHNN Việt Nam” đánh giá thực

trạng hoạt động thị trƣờng mở năm 2008 và đề xuất các giải pháp hoàn thiện nghiệp

vụ thị trƣờng mở.

- Bài viết “Nghiệp vụ thị trƣờng mở sau hơn 10 năm thực hiện” của

ThS.Phạm Thị Thanh Huyền (Sở Giao dịch NHNN) trên Tạp chí Ngân hàng số 20 –

tháng 10/2011 đánh giá quá trình hình thành và phát triển của hoạt động thị trƣờng

mở từ năm 2000 đến 9/2011 qua các tiêu chí nhƣ số lƣợng thành viên tham gia,

doanh số giao dịch.

- Open market operations – Their role and specification today của Ulrich

Bindseil and Fleming Wurtz trong cuốn sách Open market operations and Financial

Markets đƣợc biên tập bởi David G.Mayes và Jan Toporowski – NXB Routledge

Taylor and Francis Group, năm 2007 viết về các lý thuyết hoạt động thị trƣờng mở,

vai trò ngày càng lớn của hoạt động thị trƣờng mở trong các công cụ của chính sách

tiền tệ.

- Bài viết “Bàn về hoạt động nghiệp vụ thị trƣờng mở trong giai đoạn hiện

nay” của TS. Hà Thị Sáu và Thân Thị Vi Linh trên Tạp chí Ngân hàng, số 16, năm

2011 bàn về thực trạng về động thái cung ứng hay rút bớt tiền về từ lƣu thông qua

nghiệp vụ thị trƣờng mở đến tháng 6/2011.

- Báo cáo thƣờng niên NHNN công bố các thông tin chung về tài chính, tiền

tệ. Trong đó có thông tin về thị trƣờng mở. Tuy nhiên, các thông tin công bố còn

khá hạn chế, chƣa đầy đủ để đánh giá toàn bộ hoạt động thị trƣờng và cách điều tiết

của NHNN.

Trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về thị trƣờng mở, ví dụ nhƣ:

- Open Market Operations and Effectiveness of monetary policy của Giáo sƣ

Pichit Patrawimolpon, tập số 34, NXB The Seacen Centre, Malaysia, 2002 viết về

hoạt động thị trƣờng mở tại Thái Lan giai đoạn sau năm 1997 và hiệu quả của chính

sách tiền tệ sau tác động của cuộc khủng hoảng tài chính năm 1997. Qua đó tác giả

hiểu đƣợc lý thuyết về thị trƣờng mở và thực trạng hoạt động thị trƣờng mở tại Thái

Lan giai đoạn sau khủng hoảng tài chính năm 1997, đồng thời rút ra những bài học

từ những hạn chế trên thị trƣờng mở tại Thái Lan – là quốc gia có nhiều nét tƣơng

đồng với Việt Nam.