Phát triển hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng trên địa bàn tỉnh Bình Thuận: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Nguyễn Thị Hoài Thảo ; Nguyễn Đắc Hưng người hướng dẫn khoa học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HOÀI THẢO

PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN KHÔNG

DÙNG TIỀN MẶT QUA NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA

BÀN TỈNH BÌNH THUẬN

LUẬN VĂN THẠC SỸ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HOÀI THẢO

PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN KHÔNG

DÙNG TIỀN MẶT QUA NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA

BÀN TỈNH BÌNH THUẬN

LUẬN VĂN THẠC SỸ

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng

Mã ngành: 60.34.02.01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Đắc Hƣng

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018

i

TÓM TẮT

Luận văn “Phát triển hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân

hàng trên địa bàn tỉnh Bình Thuận” được thực hiện để nghiên cứu lý luận về hoạt

động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng, đánh giá thực trạng hoạt động

thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng trên địa bàn tỉnh Bình Thuận. Từ đó

đưa ra các giải pháp và kiến nghị nhằm thúc đẩy phát triển hoạt động thanh toán

không dùng tiền mặt (TTKDTM) qua ngân hàng trên địa bàn tỉnh Bình Thuận.

Với đề tài này, phương pháp nghiên cứu được sử dụng là các phương pháp

định tính như thống kê mô tả, phân tích tổng hợp, so sánh và điều tra, khảo sát, sử

dụng các kỹ thuật phân tích để tìm hiểu nguyên nhân, kết quả của vấn đề nghiên

cứu, đưa ra các giải pháp phù hợp. Việc nghiên cứu theo các phương pháp trên được

gắn với thực tiễn hoạt động TTKDTM qua ngân hàng trên địa bàn tỉnh Bình Thuận.

Kết quả nghiên cứu, về mặt lý luận đã khái quát về hoạt động thanh toán

không dùng tiền mặt qua ngân hàng, trong đó trình bày tổng quan về hoạt động

thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng, nêu khái niệm, đặc điểm, vai trò,

chức năng của hoạt động TTKDTM qua ngân hàng, các phương tiện TTKDTM qua

ngân hàng, những yếu tố tác động đến hoạt động TTKDTM qua ngân hàng, nêu lên

kinh nghiệm phát triển hoạt động TTKDTM ở một số nước trên thế giới và từ đó rút

ra bài học kinh nghiệm cho phát triển TTKDTM tại Việt Nam. Về thực trạng, đã

khái quát ngắn gọn tình hình chung hoạt động TTKDTM qua ngân hàng ở Việt Nam;

thực trạng hoạt động TTKDTM qua ngân hàng trên địa bàn giai đoạn 2014-2017,

trong đó nêu khái quát sự phát triển mạng lưới các ngân hàng thương mại, tình hình

TTKDTM, đưa ra kết quả khảo sát thực trạng hoạt động TTKDTM và đánh giá kết

quả hoạt động TTKDTM qua ngân hàng trên địa bàn tỉnh Bình Thuân trong thời gian

từ năm 2014 đến năm 2017; đồng thời đề xuất một số giải pháp đẩy mạnh hoạt động

TTKDTM qua ngân hàng trên địa bàn cũng như kiến nghị liên quan.

Từ những kết quả nghiên cứu trên, đề tài đã cung cấp thêm một cái nhìn toàn

diện hơn về thực trạng hoạt động TTKDTM qua ngân hàng trên địa bàn tỉnh Bình

Thuận. Điều này sẽ giúp cho các cơ quan quản lý tại địa phương nhất là Ngân hàng

ii

Nhà nước chi nhánh tỉnh Bình Thuận (NHNN Bình Thuận) đưa ra các giải pháp và

kiến nghị nhằm thúc đẩy hoạt động TTKDTM ở địa bàn tỉnh nói riêng và Việt Nam

nói chung.

Do thời gian nghiên cứu và hiểu biết của tác giả có giới hạn, nên đề tài chỉ

giới hạn trong nghiên cứu hoạt động TTKDTM qua ngân hàng trên địa bàn tỉnh

Bình Thuận gắn với thực trạng tại NHNN Bình Thuận.

iii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn “Phát triển hoạt động thanh toán không dùng

tiền mặt qua ngân hàng trên địa bàn tỉnh Bình Thuận” chưa từng được trình nộp để

lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình

nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực.

Không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do

người khác thực hiện, ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận

văn.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 24 tháng 10 năm 2018.

Nguyễn Thị Hoài Thảo

iv

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc nhất đến gia đình đã động viên tôi

trong suốt quá trình học và nghiên cứu hoàn thành luận văn này.

Chân thành cảm ơn tất cả quý thầy cô đã hướng dẫn, truyền đạt cho tôi

những kiến thức trong thời gian học tại trường.

Tôi xin đặc biệt cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Đắc Hưng - Ngân hàng nhà nước

Việt Nam, người hướng dẫn khoa học, đã tận tình hướng dẫn để cho học viên hoàn

thành luận văn.

Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn cảm ơn các đồng nghiệp đã hỗ trợ tôi trong

quá trình học tập cũng như trong thời gian thực hiện đề tài này.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 24 tháng 10 năm 2018

Nguyễn Thị Hoài Thảo

v

MỤC LỤC

TÓM TẮT.................................................................................................................. i

LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... iii

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... iv

MỤC LỤC..................................................................................................................v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................. ix

DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................x

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ .................................................................... xi

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN.......................8

KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT QUA NGÂN HÀNG...............................................8

1.1. Lý luận chung về hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng8

1.1.1. Khái niệm..................................................................................................8

1.1.1.1 Khái niệm hoạt động thanh toán ........................................................8

1.1.1.2 Khái niệm thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng ..............8

1.1.2. Đặc điểm, vai trò, chức năng của hoạt động thanh toán không dùng tiền

mặt qua ngân hàng ..............................................................................................8

1.1.2.1. Đặc điểm của hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân

hàng.................................................................................................................8

1.1.2.2. Vai trò của hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân

hàng.................................................................................................................9

1.1.2.3. Chức năng của hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân

hàng...............................................................................................................10

1.2. Các phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng................11

1.2.1. Thanh toán bằng Séc...............................................................................11

1.2.2. Thanh toán bằng Ủy nhiệm chi...............................................................12

1.2.3. Thanh toán bằng Ủy nhiệm thu hay nhờ thu ..........................................12

1.2.4. Thanh toán bằng thẻ ngân hàng ..............................................................13

1.2.5. Dịch vụ ngân hàng điện tử......................................................................14

vi

1.3. Những yếu tố tác động đến hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua

ngân hàng..............................................................................................................15

1.3.1. Nhân tố khách quan ................................................................................15

1.3.1.1 Môi trường kinh tế xã hội .................................................................15

1.3.1.2. Môi trường pháp luật.......................................................................16

1.3.1.3. Tiến bộ khoa học công nghệ và ứng dụng vào hoạt động ngân hàng

thương mại ....................................................................................................16

1.3.2. Nhân tố chủ quan của ngân hàng thương mại ........................................17

1.4. Kinh nghiệm về phát triển hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt ở một

số nước trên thế giới và bài học cho Việt Nam.....................................................18

1.4.1. Trung Quốc .............................................................................................18

1.4.1.1. Các hệ thống thanh toán tại Trung Quốc ........................................18

1.4.1.2. Kinh nghiệm phát triển thanh toán di động ở Trung Quốc .............20

1.4.2. Pháp ........................................................................................................23

1.4.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam .......................................................26

Kết luận chƣơng 1 ...................................................................................................27

CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN KHÔNG DÙNG

TIỀN MẶT QUA NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH THUẬN.......28

2.1. Tình hình chung hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng ở

Việt Nam................................................................................................................28

2.1.1. Các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân

hàng ...................................................................................................................28

2.1.2. Tình hình và kết quả hoạt động của các hệ thống thanh toán qua ngân

hàng ...................................................................................................................30

2.1.2.1 Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng....................................31

2.1.2.2 Hệ thống thanh toán bù trừ điện tử/ bù trừ giấy ..............................34

2.1.2.3 Hệ thống thanh toán do các Ngân hàng thương mại chủ trì, vận

hành...............................................................................................................35

vii

2.1.2.4 Hệ thống chuyển mạch, thanh toán bù trừ và quyết toán thẻ liên

ngân hàng......................................................................................................36

2.1.2.5 Tổng hợp kết quả hoạt động thanh toán trong nền kinh tế ..............38

2.2. Thực trạng hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng trên

địa bàn tỉnh Bình Thuận........................................................................................46

2.2.1. Sự phát triển mạng lưới ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Bình

Thuận.................................................................................................................46

2.2.2 Tình hình thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng tại Bình Thuận

...........................................................................................................................48

2.2.2.1. Đánh giá về các hệ thống thanh toán trên địa bàn Bình Thuận .....48

2.2.2.2. Tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt tại Bình Thuận và các phương

tiện thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng tại Bình Thuận ..........52

2.2.3. Kết quả khảo sát thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân

hàng tại Bình Thuận..........................................................................................56

2.3. Đánh giá thực trạng hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân

hàng trên địa bàn tỉnh Bình Thuận .......................................................................60

2.3.1. Những kết quả đạt được..........................................................................60

2.3.2. Những hạn chế, tồn tại............................................................................62

2.3.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế................................................66

2.3.3.1. Nguyên nhân khách quan ................................................................66

2.3.3.1. Nguyên nhân chủ quan ....................................................................66

Kết luận Chƣơng 2 ..................................................................................................68

CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG THANH

TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT QUA NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH

BÌNH THUẬN...........................................................................................................69

3.1. Định hướng phát triển hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân

hàng trên địa bàn tỉnh Bình Thuận .......................................................................69

3.1.1. Quan điểm chiến lược phát triển dịch vụ thanh toán trong phát triển dịch

vụ ngân hàng tại Bình Thuận ............................................................................69

viii

3.1.2. Định hướng phát triển thanh toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng tại

Bình Thuận........................................................................................................69

3.1.2.1. Định hướng chung ...........................................................................70

3.1.2.2. Định hướng cụ thể về phát triển thanh toán không dùng tiền mặt

trên địa bàn ...................................................................................................70

3.2. Giải pháp đẩy mạnh phát triển hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt

qua ngân hàng trên địa bàn tỉnh Bình Thuận .......................................................71

3.2.1 Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá sản phẩm bằng phương

thức mới lạ, hấp dẫn, hiện đại .......................................................................71

3.2.2. Phát triển hạ tầng cơ sở và đầu tư các công nghệ hiện đại.................72

3.2.3. Mở rộng sản phẩm dịch vụ theo hướng đa dạng hoá, phát triển các

dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt nhằm đáp ứng nhu cầu khách hàng 73

3.2.4. Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt phù hợp với điều kiện nông

thôn, miền núi................................................................................................74

3.2.5. Đào tạo nguồn nhân lực......................................................................75

3.2.6. Nâng cao chất lượng dịch vụ khách hàng...........................................75

3.3. Một số kiến nghị đối với Chính phủ và cơ quan quản lý ...............................76

3.3.1. Đối với Chính phủ và các Bộ, Ngành.....................................................76

3.3.2. Đối với Ngân hàng Nhà nước .................................................................83

3.3.3. Đối với Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Bình Thuận .....................89

Kết luận Chƣơng 3 ..................................................................................................90

KẾT LUẬN..............................................................................................................91

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................93

PHỤ LỤC...................................................................................................................a

ix

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt Nguyên nghĩa

Agribank Ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt

Nam

ATM Máy rút tiền tự động

BIDV Ngân hàng TMCP Đầu tư & Phát triển Việt Nam

CNTT Công nghệ thông tin

DVTT Dịch vụ thanh toán

ĐVCNT Đơn vị chấp nhận thẻ

KBNN Kho bạc nhà nước

NHNN Ngân hàng Nhà nước

NHNN Bình Thuận Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Bình Thuận

NHTM Ngân hàng thương mại

NHTW Ngân hàng Trung ương

NSNN Ngân sách nhà nước

POS Máy chấp nhận thanh toán thẻ

PTTT Phương tiện thanh toán

TCTD Tổ chức tín dụng

TCCUDVTT Tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán

TCKT Tổ chức kinh tế

TGTT Trung gian thanh toán

TMCP Thương mại Cổ phần

TTBT Thanh toán bù trừ

TTĐTLNH Thanh toán điện tử liên ngân hàng

TTKDTM Thanh toán không dùng tiền mặt

Vietcombank Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam

Vietinbank Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam

x

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Số lượng giao dịch của hệ thống thanh toán quốc gia giai đoạn 2014 -

2017...........................................................................................................................32

Bảng 2.2: Giá trị giao dịch của hệ thống thanh toán quốc gia ..................................33

từ năm 2014 -2017 ....................................................................................................33

Bảng 2.3: Tỷ trọng thanh toán trong tổng phương tiện thanh toán..........................38

giai đoạn 2014-2017..................................................................................................38

Bảng 2.4: Tỷ trọng tiền mặt lưu thông trên tổng phương tiện thanh toán của cả nước

giai đoạn 2014-2017..................................................................................................39

Bảng 2.5: Tổng phương tiện thanh toán và tiền gửi của khách hàng tại các TCTD

giai đoạn 2014-2017..................................................................................................40

Bảng 2.6: Tài khoản tiền gửi thanh toán của cá nhân ...............................................40

Bảng 2.7: Số lượng giao dịch thanh toán nội địa theo các phương tiện TTKDTM

qua ngân hàng giai đoạn 2014-2017 .........................................................................41

Bảng 2.8: Giá trị giao dịch thanh toán nội địa theo các phương tiện TTKDTM qua

ngân hàng giai đoạn 2014-2017 ................................................................................42

Bảng 2.9: Số lượng thẻ của cả nước qua các năm 2014-2017 ..................................43

Bảng 2.10: Số lượng máy ATM và máy POS qua các năm 2014-2017 ...................44

Bảng 2.11: Số lượng và giá trị giao dịch phát sinh qua ATM, POS/EFT POST/EDC

giai đoạn 2014-2017..................................................................................................45

Bảng 2.12: Mạng lưới các chi nhánh và phòng giao dịch các NHTM tại Bình Thuận

đến cuối năm 2017 ....................................................................................................47

Bảng 2.13: Số liệu hệ thống thanh toán tại NHNN Bình Thuận...............................49

Bảng 2.14: Thống kê thu chi tiền mặt (tiền đủ tiêu chuẩn lưu thông) qua NHNN

Bình Thuận từ năm 2014-2017 .................................................................................52

Bảng 2.15: Số lượng thẻ ATM và máy ATM trên địa bàn Bình Thuận giai đoạn

2014-2017..................................................................................................................53

Bảng 2.16 Tình hình giao dịch qua POS tại Bình Thuận giai đoạn 2014-2017 .......54

Bảng 2.17: Tình hình triển khai Chỉ thị 20 tại Bình Thuận giai đoạn 2014-2017....55