Phát triển hoạt động đầu tư trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam, giai đoạn 2020-2025: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Ngô Thị Hương ; Trần Quốc Tuấn người hướng dẫn khoa học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NGÔ THỊ HƢƠNG

PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG ĐẦU TƢ TRÊN THỊ TRƢỜNG

CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM,

GIAI ĐOẠN 2020 - 2025

LUẬN VĂN THẠC SỸ

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NGÔ THỊ HƢƠNG

PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG ĐẦU TƢ TRÊN THỊ TRƢỜNG

CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM,

GIAI ĐOẠN 2020 - 2025

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã ngành: 8.34.02.01

LUẬN VĂN THẠC SỸ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN QUỐC TUẤN

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này chƣa từng đƣợc trình nộp để lấy học vị thạc

sĩ tại bất cứ một trƣờng đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng

của tác giả, các số liệu nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng và đã đƣợc công bố

kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã đƣợc công bố

trƣớc đây hoặc các nội dung do ngƣời khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn đƣợc

dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn.

Tp.HCM, ngày tháng năm 2020

Tác giả luận văn

NGÔ THỊ HƢƠNG

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Trần Quốc Tuấn, ngƣời đã hƣớng

dẫn, truyền đạt những kinh nghiệm quý báu và tận tình giúp đỡ tôi hoàn thành luận

văn này.

Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ, động viên và chỉ bảo rất nhiệt tình của

các anh chị đi trƣớc và tất cả bạn bè.

Mặc dù đã cố gắng nỗ lực hết sức mình, song chắc chắn luận văn không

tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận đƣợc sự thông cảm và chỉ bảo tận

tình từ quý thầy cô và các bạn.

Tp.HCM, ngày tháng năm 2020

Tác giả luận văn

NGÔ THỊ HƢƠNG

iii

TÓM TẮT

1. Tên đề tài: Phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng chứng khoán phái

sinh Việt Nam, giai đoạn 2020 – 2025.

2. Tóm tắt:

- Lý do chọn đề tài: Sau 20 năm hình thành và phát triển, các công cụ của

TTCK đã góp phần không nhỏ vào quá trình ổn định và tăng trƣởng kinh tế vĩ mô.

Trong quá trình phát triển kinh tế đất nƣớc, các chủ thể trên thị trƣờng đòi hỏi một

công cụ có thể đƣợc sử dụng để chuyển đổi, giảm thiểu rủi ro trong quá trình sản

xuất kinh doanh, đồng thời cũng có thể tạo ra lợi nhuận cao cho những ngƣời nằm

giữ. Do vậy, việc hình thành và phát triển thị trƣờng CKPS là yêu cầu tất yếu, cấp

thiết đối với nền kinh tế Việt Nam nói chung và thị trƣờng tài chính nói riêng, cung

cấp cho các nhà đầu tƣ một kênh đầu tƣ an toàn, hiệu quả đảm bảo đƣợc 02 yếu tố:

gia tăng đƣợc lợi nhuận, hạn chế rủi ro trƣớc những biến động bất thƣờng của thị

trƣờng.

- Mục tiêu nghiên cứu: Luận văn đƣa ra các giải pháp phát triển hoạt động đầu

tƣ trên thị trƣờng chứng khoán phái sinh Việt Nam, giai đoạn 2020 - 2025, nhằm

đóng góp một phần quan trọng vào việc phát triển thị trƣờng CKPS Việt Nam trong

thời gian tới.

- Phƣơng pháp nghiên cứu: Đề tài sử dụng phƣơng pháp định tính, phƣơng

pháp tổng hợp thống kê, phƣơng pháp so sánh và phƣơng pháp chuyên gia.

- Kết quả nghiên cứu, kết luận và hàm ý chính sách: Qua nghiên cứu tác giả đã

đánh giá thực trạng phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng CKPS Việt Nam,

gồm các nội dung: đánh giá tốt thực trạng các yếu tố cơ bản ảnh hƣởng đến phát

triển hoạt động đầu tƣ, thực trạng phát triển hoạt động đầu tƣ, thực trạng khung

pháp lý tác động đến phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng CKPS Việt Nam

hiện nay. Từ đó, tìm ra những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân ảnh hƣởng đến phát

triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng CKPS Việt Nam hiện nay. Từ đó đƣa ra các

giải pháp phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng CKPS Việt Nam trong thời

gian tới. Đồng thời, tác giả kiến nghị Chính phủ, Bộ Tài chính, UBCKNN và HNX

nhằm đƣa thị trƣờng CKPS Việt Nam phát triển ổn định, vững mạnh và đóng góp

vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc.

3. Từ khóa: Thị trƣờng chứng khoán phái sinh, kinh nghiệm hoạt động đầu tƣ

của một số nƣớc, giải pháp phát triển đầu tƣ.

iv

ABSTRACT

1. Title: Solutions to develop investment activities on Vietnam's derivative

stock market in the period 2020 - 2025.

2. Abstract:

- The reasons for choosing the topic: After 20 years of establishment and

development, the tools of the stock market have contributed significantly to the

process of macroeconomic stability and growth. In the process of national economic

development, actors in the market require a tool that can be used to convert, reduce

risks in the process of production and business, while also creating benefits. high

profits for those on hold. Therefore, the formation and development of the stock

market is an inevitable and urgent requirement for the Vietnamese economy in

general and the financial market, providing investors with a safe and effective

investment channel. The results ensure two factors: increase profits, limit risks

before fluctuations of the market.

- Research objective: The thesis proposes solutions to develop the investment

activities on Vietnam's derivative market during the period 2020 – 2025, to

contribute an important part for the development of Vietnamese derivatives market

in the future.

- Research methodology: The thesis uses qualitative methods, statistical

synthesis methods, comparison methods and expert methods.

- Research results, conclusions, and policy implications: Through research, the

author has assessed the current situation of development of investment activities on

Vietnam's derivative stock market, including the following contents: good

assessment of the current situation. the basic factors affecting the development of

investment activities, the current situation of the development of investment

activities, the status of the legal framework affecting the development of investment

activities on Vietnam's stock market today. From there, find out the shortcomings,

limitations and causes affecting the development of investment activities on

Vietnam's stock market today. From there, propose solutions to develop investment

activities in Vietnam's stock market in the coming time. At the same time, the

author proposes to the Government, the Ministry of Finance, the SSC and the HNX

to bring Vietnam's stock market to a stable and strong development and contribute

to the socio-economic development of the country.

3. Keywords: Derivative stock market, experience in investment activities of

some countries, investment development solutions.

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Giải thích

- CKPS Chứng khoán phái sinh

- CCP Đối tác bù trừ trung tâm

- HĐTL Hợp đồng tƣơng lai

- HĐQC Hợp đồng quyền chọn

- HĐHĐ Hợp đồng hoán đổi

- HĐKH Hợp đồng kỳ hạn

- HOSE Sở giao dịch chứng khoán Hồ Chí Minh

- HNX Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội

- SGD Sở giao dịch

- SGDCK Sở giao dịch chứng khoán

- NĐT Nhà đầu tƣ

- TCTD Tổ chức tín dụng

- TTCK Thị trƣờng chứng khoán

- TTLKCK Trung tâm lƣu ký chứng khoán - VSD

- TPCP Trái phiếu Chính phủ

- UBCKNN Ủy Ban chứng khoán Nhà nƣớc

vi

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................ii

TÓM TẮT.................................................................................................................iii

ABSTRACT.............................................................................................................. iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................... v

MỤC LỤC................................................................................................................. vi

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ............................................................................. x

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ................................................................. xi

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................ 1

1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1

2. Mục tiêu của đề tài .................................................................................................. 3

2.1 Mục tiêu tổng quát ................................................................................................ 3

2.2 Mục tiêu cụ thể...................................................................................................... 3

3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 3

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu........................................................................... 4

4.1 Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................................ 4

4.2 Phạm vi nghiên cứu............................................................................................... 4

5. Nguồn dữ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu............................................................ 4

6. Nội dung nghiên cứu............................................................................................... 5

7. Đóng góp của Đề tài................................................................................................ 5

8. Tổng quan các công trình nghiên cứu trƣớc ........................................................... 6

8.1 Nghiên cứu nƣớc ngoài ......................................................................................... 6

8.2 Nghiên cứu trong nƣớc.......................................................................................... 7

CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VÀ THỊ

TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH........................................................... 11

1.1 Những vấn đề cơ bản về chứng khoán phái sinh ............................................... 11

1.1.1 Khái niệm về chứng khoán phái sinh............................................................... 11

1.1.2 Một số lý thuyết nền tảng của chứng khoán phái sinh..................................... 14

1.1.3 Đặc điểm của chứng khoán phái sinh .............................................................. 15

1.1.4 Vai trò của chứng khoán phái sinh................................................................... 16

vii

1.1.4.1 Quản lý rủi ro ................................................................................................ 16

1.1.4.2 Đầu tƣ kiếm lợi nhuận................................................................................... 17

1.1.5 Phân loại chứng khoán phái sinh ..................................................................... 17

1.1.6 Rủi ro chứng khoán phái sinh .......................................................................... 20

1.2 Những vấn đề cơ bản về thị trƣờng chứng khoán phái sinh ............................... 21

1.2.1 Khái niệm về thị trƣờng chứng khoán phái sinh.............................................. 21

1.2.2 Phân loại thị trƣờng chứng khoán phái sinh .................................................... 23

Bảng 1.1: Phân loại và đặc điểm của thị trƣờng CKPS trên thế giới hiện nay ......... 24

1.2.3 Các chủ thể, thành phần tham gia thị trƣờng chứng khoán phái sinh.............. 25

1.2.4 Cơ chế quản lý và tổ chức hoạt động của thị trƣờng chứng khoán phái sinh .. 27

1.2.4.1 Cơ chế tạo lập và niêm yết............................................................................ 27

1.2.4.2 Cơ chế công bố thông tin .............................................................................. 28

1.2.4.3 Cơ chế giao dịch............................................................................................ 29

1.2.4.4 Cơ chế thanh toán bù trừ ............................................................................... 30

1.2.4.5 Cơ chế giám sát và quản lý rủi ro ................................................................. 31

1.2.5 Vai trò của thị trƣờng chứng khoán phái sinh.................................................. 32

1.3 Kinh nghiệm phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng chứng khoán phái sinh

của một số nƣớc và bài học cho Việt Nam ............................................................... 34

1.3.1 Kinh nghiệm phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng chứng khoán phái

sinh của một số nƣớc................................................................................................. 34

1. 3.1.1 Kinh nghiệm của Nhật Bản.......................................................................... 34

1. 3.1.4 Kinh nghiệm của Hàn Quốc......................................................................... 36

1.3.2 Bài học kinh nghiệm cho phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng chứng

khoán phái sinh của Việt Nam .................................................................................. 40

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.......................................................................................... 41

CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG ĐẦU TƢ TRÊN

THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH TẠI VIỆT NAM..................... 42

2.1 Thực trạng các yếu tố cơ bản ảnh hƣởng đến phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị

trƣờng chứng khoán phái sinh................................................................................... 42

2.1.1 Thực trạng các yếu tố chính sách luật, khung pháp lý..................................... 42

2.1.2 Thực trạng yếu tố môi trƣờng kinh tế .............................................................. 46

2.1.3 Thực trạng cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin................................................. 49

2.1.4 Thực trạng nguồn nhân lực, năng lực tổ chức và quản lý................................ 50

viii

2.2 Thực trạng phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng chứng khoán phái sinh

Việt Nam ................................................................................................................... 52

2.2.1 Hoạt động pháp lý đối với hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng chứng khoán phái

sinh ............................................................................................................................ 52

2.2.2 Thực trạng tổ chức hoạt động kinh doanh, cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán

CKPS......................................................................................................................... 57

2.2.3 Thực trạng nhà đầu tƣ tham gia thị trƣờng chứng khoán phái sinh ................. 59

2.2.4 Thực trạng giao dịch các sản phẩm trên thị trƣờng chứng khoán phái sinh Việt

Nam........................................................................................................................... 62

2.2.4.1 Thực trạng về giao dịch hợp đồng tƣơng lai chỉ số VN30............................ 62

2.2.4.2 Thực trạng về giao dịch hợp đồng tƣơng lai Trái phiếu chính phủ .............. 69

2.2.5. Thực trạng phát triển các sản phẩm giao dịch có tính chất nhƣ chứng khoán

phái sinh .................................................................................................................... 74

2.3 Đánh giá thực trạng các yếu tố tác động đến phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị

trƣờng chứng khoán phái sinh Việt Nam hiện nay ................................................... 78

2.3.1 Đánh giá thực trạng khung pháp lý .................................................................. 78

2.3.2 Đánh giá thực trạng môi trƣờng....................................................................... 82

2.3.3 Đánh giá thực trạng cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin................................... 84

2.3.4 Đánh giá thực trạng nguồn nhân lực ................................................................ 85

CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG ĐẦU TƢ TRÊN THỊ

TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM, GIAI ĐOẠN 2020 -

2025........................................................................................................................... 88

3.1 Định hƣớng và mục tiêu phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng chứng khoán

phái sinh Việt Nam.................................................................................................... 88

3.1.1 Định hƣớng phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng chứng khoán phái sinh

Việt Nam ................................................................................................................... 88

3.1.2 Mục tiêu phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng chứng khoán phái sinh

Việt Nam ................................................................................................................... 89

3.2 Các giải pháp phát triển hoạt động đầu tƣ trên thị trƣờng chứng khoán phái sinh

Việt Nam ................................................................................................................... 90

3.2.1 Công tác đào tạo kiến thức về chứng khoán phái sinh và thị trƣờng chứng

khoán phái sinh cho nhà đầu tƣ................................................................................. 90

3.2.2 Phát triển nhà đầu tƣ tổ chức trên thị trƣờng chứng khoán phái sinh .............. 90

3.2.3 Đa dạng hóa sản phẩm chứng khoán phái sinh................................................ 92

3.2.4 Hoàn thiện hành lang pháp lý liên quan đến thị trƣờng chứng khoán phái sinh94

ix

3.2.5 Tái cấu trúc, phát triển thị trƣờng chứng khoán cơ sở ..................................... 97

3.2.6 Nâng cao nhận thức và năng lực của Chủ thể tham gia thị trƣờng chứng khoán

phái sinh .................................................................................................................... 99

3.2.7 Đầu tƣ, nâng cấp hệ thống cơ sở hạ tầng, công nghệ thông tin ..................... 101

3.2.8. Nâng cao năng lực thanh tra, giám sát và quản lý điều hành thị trƣờng chứng

khoán phái sinh của cơ quan quản lý Nhà nƣớc ..................................................... 102

3.2.9 Xây dựng hệ thống thông tin minh bạch đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của

thị trƣờng................................................................................................................. 106

KẾT LUẬN............................................................................................................ 109

4.1. Kết Luận........................................................................................................... 109

4.2. Kiến nghị.......................................................................................................... 110

4.2.1. Đối với Chính phủ, Bộ tài chính và UBCKNN ............................................ 110

4.2.2. Đối với Sở giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX)...................................... 111

TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................I

x

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1: Phân loại và đặc điểm của thị trƣờng CKPS trên thế giới hiện nay ......... 24

Bảng 2.1 Một số văn bản pháp luật về thị trƣờng chứng khoán phái sinh.................... 44

Bảng 2.2. Mƣời công ty chứng khoán có thị phần lớn nhất thị trƣờng CKPS Việt

Nam quý I/2020......................................................................................................... 58

Bảng 2.3. Tài khoản Giao dịch Phái sinh giai đoạn 2017-4/2019 ............................ 61

Bảng 2.4 Chi tiết Mẫu HĐTL chỉ số VN30 .............................................................. 62

Bảng 2.5 Tình hình giao dịch hợp đồng tƣơng lai chỉ số VN30 8/2017-07/2020 .... 64