Phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại Ngân hàng Công thương Việt Nam chi nhánh Vân Đồn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN MINH TUẤN

PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THANH TOÁN

KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT TẠI NGÂN HÀNG

CÔNG THƯƠNG VIỆT NAM CHI NHÁNH VÂN ĐỒN

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2019

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN MINH TUẤN

PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THANH TOÁN

KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT TẠI NGÂN HÀNG

CÔNG THƯƠNG VIỆT NAM CHI NHÁNH VÂN ĐỒN

NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

Mã số: 8.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ QUỐC DŨNG

THÁI NGUYÊN - 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng bản

thân. Toàn bộ quá trình nghiên cứu được tiến hành một cách khoa học, các

số liệu, kết quả trình bày trong luận văn là chính xác, trung thực và chưa

từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Các số liệu trích

dẫn trong quá trình nghiên cứu đều được ghi rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Nguyễn Minh Tuấn

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn thầy giáo: TS. Vũ Quốc Dũng đã tận tình

hướng dẫn, giúp đỡ, góp ý cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành

luận văn thạc sĩ.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo

sau đại học và quý thầy cô giáo ở Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh

doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện, giúp đỡ và tận tình truyền đạt

kiến thức cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn

thạc sĩ.

Tôi xin chân thành cảm ơn là sự quan tâm, giúp đỡ về vật chất cũng

như tinh thần của Lãnh đạo Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi

nhánh Vân Đồn; sự hỗ trợ, quan tâm cũng như sự động viên từ phía gia đình,

bạn bè.

Tuy đã có nhiều cố gắng và nghiêm túc trong quá trình nghiên cứu,

nhưng luận văn vẫn còn nhiều thiếu sót và hạn chế. Kính mong Quý thầy cô,

các chuyên gia, bạn bè, đồng nghiệp và tất cả những ai quan tâm đến đề tài

tiếp tục góp ý, giúp đỡ để luận văn được hoàn thiện hơn

Thái Nguyên, năm 2018

Nguyễn Minh Tuấn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT........................................... vii

DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................viii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ.......................................................... ix

PHẦN MỞ ĐẦU.............................................................................................. 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn ................................................................ 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4

4. Ý nghĩa khoa học của Luận văn.................................................................... 4

5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 5

Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DỊCH VỤ THANH

TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG

MẠI......................................................................................................... 6

1.1. Cơ sở lý luận về dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt của ngân hàng

thương mại .............................................................................................. 6

1.1.1. Khái niệm, ý nghĩa của hoạt động thanh toán qua Ngân hàng ............. 6

1.1.2. Các hình thức thanh toán qua Ngân hàng ............................................... 8

1.1.3. Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt của NHTM................. 11

1.1.4. Phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt của ngân hàng

thương mại ............................................................................................ 18

1.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển dịch vụ thanh toán không dùng

tiền mặt.................................................................................................. 22

1.2. Cơ sở thực tiễn về hoạt động phát triển dịch vụ thanh toán không dùng

tiền mặt của ngân hàng thương mại...................................................... 28

1.2.1. Kinh nghiệm về phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt của

iv

ngân hàng HSBC và VPbank................................................................ 28

1.2.2. Bài học kinh nghiệm về phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền

mặt cho NHTMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn...... 31

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1.............................................................................. 32

Chương 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................. 33

2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 33

2.2. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................... 33

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp ............................................... 33

2.1.2. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp................................................. 33

2.2. Phương pháp tổng hợp và xử lý thông tin................................................ 36

2.3. Phương pháp phân tích thông tin ............................................................. 36

2.3.1. Phương pháp thống kê mô tả................................................................. 36

2.3.2. Phương pháp so sánh............................................................................. 36

2.3.3. Phương pháp phân tích ý kiến khách hàng ........................................... 37

2.3.4. Phương pháp số bình quân (trung bình)................................................ 37

2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 37

2.4.1. Quy mô cung ứng dịch vụ..................................................................... 37

2.4.2. Đa dạng chủng loại dịch vụ................................................................... 38

2.4.3. Tốc độ tăng trưởng thu nhập từ dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt

............................................................................................................... 39

2.4.3. Cơ cấu thanh toán không dùng tiền mặt trong hoạt động thanh toán ... 39

2.4.4. Kiểm soát rủi ro..................................................................................... 39

2.4.5. Các chỉ tiêu đánh giá việc cải tiến hay nâng cao chất lượng các dịch vụ

thanh toán không dùng tiền mặt cũ ....................................................... 40

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.............................................................................. 42

Chương 3 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN KHÔNG

DÙNG TIỀN MẶT TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG

VIỆT NAM - CHI NHÁNH VÂN ĐỒN............................................ 43

v

3.1. Giới thiệu khái quát về Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi

nhánh Vân Đồn – Quảng Ninh.............................................................. 43

3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển ........................................................ 43

3.1.2. Chức năng và nhiệm vụ của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam

- Chi nhánh Vân Đồn – Quảng Ninh .................................................... 43

3.1.3. Cơ cấu tổ chức và mạng lưới hoạt động ............................................... 44

3.1.4. Tình hình hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Công thương

Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn – Quảng Ninh.................................... 46

3.2. Thực trạng phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền của Ngân hàng

TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn – Quảng Ninh . 55

3.2.1. Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt của Ngân hàng TMCP

Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn – Quảng Ninh ............. 55

3.2.2. Kết quả thực hiện hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt của Ngân

hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn – Quảng

Ninh....................................................................................................... 56

3.2.3. Những hoạt động nhằm phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền

măt tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân

Đồn – Quảng Ninh ................................................................................ 86

3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến thanh toán không dùng tiền mặt tại Ngân

hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn – Quảng

Ninh....................................................................................................... 87

3.3.1. Môi trường kinh tế vĩ mô ...................................................................... 87

3.3.2. Môi trường pháp lý ............................................................................... 87

3.3.3. Khoa học công nghệ.............................................................................. 88

3.3.4. Yếu tố con người................................................................................... 90

3.4. Đánh giá thực trạng phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại

Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn –

Quảng Ninh ........................................................................................... 92

vi

3.4.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 92

3.4.2. Hạn chế.................................................................................................. 94

3.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế .......................................................... 96

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3............................................................................ 100

Chương 4 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THANH TOÁN

KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT TẠI NGÂN HÀNG CÔNG THƯƠNG

VIỆT NAM - CHI NHÁNH VÂN ĐỒN.......................................... 101

4.1. Quan điểm, phương hướng và mục tiêu phát triển dịch vụ thanh toán

không dùng tiền mặt tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam -

Chi nhánh Vân Đồn – Quảng Ninh..................................................... 101

4.1.1. Quan điểm, phương hướng phát triển chung của NHTMCP Công

thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn giai đoạn 2016-2020........... 101

4.1.2. Định hướng phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt của

Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn –

Quảng Ninh ......................................................................................... 102

4.2. Giải pháp phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt của Ngân

hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn – Quảng

Ninh..................................................................................................... 103

4.2.1. Các giải pháp để nâng cao chất lượng dịch vụ cũ kết hợp với phát triển

các dịch vụ mới ................................................................................... 103

4.2.2. Điều chỉnh và xây dựng giá phí dịch vụ hợp lý hơn........................... 109

4.2.3. Các giải pháp để tổ chức tốt hoạt động phân phối của chi nhánh....... 109

4.3. Kiến nghị................................................................................................ 114

4.3.1. Kiến nghị với Nhà nước và Ngân hàng Nhà nước.............................. 114

4.3.2. Kiến nghị với Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam................ 115

KẾT LUẬN CHƯƠNG 4............................................................................ 117

KẾT LUẬN.................................................................................................. 118

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................... 120

vii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

CBCNV Cán bộ công nhân viên

CN Chi nhánh

DS Doanh số

HĐKD Hoạt động kinh doanh

KHCN Khách hàng cá nhân

KHDN Khách hàng doanh nghiệp

NHCT Ngân hàng Công thương

NHNN Ngân hàng Nhà nước

NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần

NHTW Ngân hàng Trung ương

PGD Phòng giao dịch

PGS Phó giáo sư

QH Quốc hội

TCHC Tổ chức hành chính

TDQT Tín dụng quốc tế

TM Tiền mặt

TMCP Thương mại cổ phần

TS Tiến sĩ

TT Thông tư

TTKDTM Thanh toán không dùng tiền mặt

TTKQ Tiền tệ kho quỹ

TTTM Thanh toán thương mại

UNC Ủy nhiệm chi

UNT Ủy nhiệm thu

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Bảng phân tích kết quả HĐKD của Vietinbank Vân Đồn trong giai

đoạn 2015-2017..................................................................................... 46

Bảng 3.2: Bảng phân tích kết quả huy động vốn của Vietinbank Vân Đồn

trong giai đoạn 2015-2017.................................................................... 49

Bảng 3.3: Bảng phân tích kết quả hoạt động cho vay của Vietinbank Vân Đồn

trong giai đoạn 2015-2017.................................................................... 51

Bảng 3.4: Bảng phân tích doanh số hoạt động thanh toán của Vietinbank Vân

Đồn trong giai đoạn 2015-2017 ............................................................ 53

Bảng 3.5. Báo cáo cơ cấu thanh toán theo số lượng giao dịch Ngân hàng

TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn ......................... 56

Bảng 3.6. Báo cáo cơ cấu thanh toán theo hình thức của Ngân hàng TMCP

Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn ..................................... 58

Bảng 3.7. Báo cáo cơ cấu thanh toán theo hình thức và giá trị của Ngân hàng

TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn ......................... 61

Bảng 3.8. Báo cáo tổng hợp tình hình thanh toán bằng UNT của Ngân hàng

TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn ......................... 64

Bảng 3.9. Báo cáo tổng hợp tình hình thanh toán bằng UNC tại Ngân hàng

TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn ......................... 67

Bảng 3.10. Báo cáo tổng hợp tình hình thanh toán bằng séc tại Ngân hàng

TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn ......................... 70

Bảng 3.11. Báo cáo tổng hợp tình hình thanh toán bằng thư tín dụng tại Ngân

hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn ................ 73

Bảng 3.12. Báo cáo tổng hợp tình hình thanh toán bằng thẻ giao dịch tại Ngân

hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn ................ 75

Bảng 3.13. Báo cáo tổng hợp số lượng khách hàng mở tài khoản thanh toán

không dùng tiền mặt tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam -

Chi nhánh Vân Đồn............................................................................... 77

ix

Bảng 3.14. Báo cáo tổng hợp doanh số thanh toán không dùng tiền mặt tại

Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn....... 79

Bảng 3.15. Báo cáo tốc độ tăng trưởng thu nhập từ dịch vụ thanh toán không

dùng tiền mặt tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi

nhánh Vân Đồn ..................................................................................... 80

Bảng 3.16. Báo cáo tỷ trọng thanh toán không dùng tiền mặt tại Ngân hàng

TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Vân Đồn ......................... 82

Bảng 3.17. Đánh giá của khách hàng về công nghệ ngân hàng của Vietinbank

Vân Đồn ................................................................................................ 89

Bảng 3.18. Đánh giá của khách hàng về đội ngũ nhân viên của Vietinbank

Vân Đồn ................................................................................................ 91

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ

Hình 3.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy điều hành của chi nhánh............................ 44

Hình 3.2: Biểu đồ biểu diễn cơ cấu thanh toán theo số lượng giao dịch của

Vietinbank Vân Đồn giai đoạn 2015-2017........................................... 57

Hình 3.3: Biểu đồ biểu diễn cơ cấu thanh toán theo hình thức của Vietinbank

Vân Đồn giai đoạn 2015-2017.............................................................. 59

Hình 3.4: Biểu đồ biểu diễn cơ cấu thanh toán theo hình thức và giá trị của

Vietinbank Vân Đồn giai đoạn 2015-2017........................................... 62

Hình 3.5: Biểu đồ biểu diễn cơ cấu số lượng khách hàng mở tài khoản của

Vietinbank Vân Đồn giai đoạn 2015-2017........................................... 77

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Nền kinh tế phát triển đã kéo theo các hình thức thanh toán trong nền kinh

tế cũng phát triển: Bắt đầu từ thanh toán bằng các kim loại quý, đến thanh toán

bằng tiền giấy và hiện nay là hình thức thanh toán không dùng tiền mặt.

Thanh toán không dùng tiền mặt được thực hiện thông qua hệ thống các

ngân hàng. Các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt vừa có ý nghĩa to lớn

đối với thị trường, lại vừa có ý nghĩa về mặt quản lý.

Đối với thị trường: Các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt phát

sinh đảm bảo đáp ứng được các nhu cầu tất yếu trong thanh toán không dùng

tiền mặt trong quá trình sản xuất và lưu thông hàng hóa, giúp tiết kiệm chi phí

lưu thông cho toàn nền kinh tế.

Đối với công tác quản lý: Các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt

là một công cụ quản lý các giao dịch thương mại thông qua kênh điều tiết là

Ngân hàng, cụ thể:

+ Đối với nhà nước: Các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt là

công cụ quản lý nhằm chống thất thoát các khoản thuế phải nộp cho Ngân

sách nhà nước, hạn chế các hoạt động rửa tiền, tham nhũng.

+ Đối với người sử dụng dịch vụ thanh toán: Các dịch vụ thanh toán

không dùng tiền mặt là công cụ giúp họ quản lý dòng tiền, quản lý những rủi

ro trong giao dịch thanh toán với đối tác.

+ Đối với ngân hàng: Các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt là

công cụ giúp ngân hàng tiết kiệm chi phí, tăng lượng vốn huy động và phát

triển mạng lưới kinh doanh thông qua việc: Quản lý tiền mặt, quản lý rủi ro,

tiết giảm nhân lực, quản lý và nhận diện khách hàng, ....

Khi nền kinh tế càng phát triển, các hoạt động thanh toán không dùng

tiền mặt ngày càng trở thành yếu tố sống còn của các Ngân hàng, các dịch vụ

này tác động trực tiếp tới mọi hoạt động của Ngân hàng vì: Khi thanh toán

2

không dùng tiền mặt trở lên phổ biến thì hệ quả tất yếu là tiền mặt sẽ được

hạn chế sử dụng, ngân hàng sẽ giữ được nguồn vốn trong hệ thống giao dịch

qua đó và hạn chế sự lưu thông tiền mặt trôi nổi trên thị trường. Bên cạnh đó,

các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt cũng là một kênh huy động vốn

quan trọng giúp các ngân hàng tăng được nguồn vốn không kỳ hạn. Đây là

một nguồn lợi lớn đối với các ngân hàng vì khi huy động nguồn vốn không kỳ

hạn thì chi phí huy động vốn rất thấp (do lãi suất không kỳ hạn thấp), mặt

khác các chi phí phát sinh do quản lý tiền mặt như: Chi phí kiểm đếm, chi phí

tồn quỹ tiền mặt, chi phí vận chuyển, chi phí bảo vệ, chi phí nhân lực, ... phát

sinh không đáng kể đã góp phần tiết giảm một khoản chi phí khổng lồ.

Mặt khác, khi thanh toán không dùng tiền mặt tăng lên, Ngân hàng sẽ

phát triển được các dịch vụ thanh toán qua Ngân hàng điện tử, qua hệ thống

thẻ. Điều này giúp Ngân hàng tăng các khoản phí thu được, từ đó góp phần

tăng tổng các nguồn thu của ngân hàng. Hơn nữa, phí từ kinh doanh dịch vụ,

là nguồn lợi ổn định, chắc chắn, rủi ro thấp so với các nguồn thu từ hoạt động

tín dụng truyền thống nên việc tăng mạnh các nguồn thu từ phí sẽ giúp các

ngân hàng an toàn hơn hơn quá trình hoạt động của mình.

Bên cạnh đó, khi áp dụng các công nghệ hiện đại trong hoạt động cung

cấp dịch vụ ngân hàng, việc thanh toán không dùng tiền mặt sẽ khiến các giao

dịch được thực hiện nhanh chóng, tiện lợi hơn, khách hàng có thể tự thực hiện

phần lớn các giao dịch ngân hàng mọi lúc mọi nơi, nghĩa là yếu tố nhân sự

phục vụ cho cung ứng dịch vụ dần được thay thế, giúp cho các ngân hàng tinh

gọn hệ thống nhân sự, tăng sự hiện diện của các dịch vụ tài chính mọi lúc mọi

nơi. Tăng hiệu quả hoạt động kinh doanh và lợi nhuận.

Như vậy yếu tố phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt là

yếu tố hết sức quan trọng mang tính sống còn đối với sự phát triển của hệ

thống ngân hàng nói chung và Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam –

Chi nhánh Vân Đồn nói riêng. Tuy nhiên, hiện nay, hoạt động thanh toán