Phát triển chuỗi giá trị một số mặt hàng nông sản của tỉnh Phú Thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐÀO KHÁNH LY

PHÁT TRIỂN CHUỖI GIÁ TRỊ MỘT SỐ MẶT HÀNG

NÔNG SẢN CỦA TỈNH PHÚ THỌ

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Ngành: Quản lý kinh tế

THÁI NGUYÊN - 2019

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ĐÀO KHÁNH LY

PHÁT TRIỂN CHUỖI GIÁ TRỊ MỘT SỐ MẶT HÀNG

NÔNG SẢN CỦA TỈNH PHÚ THỌ

Ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 8.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Duy Dũng

THÁI NGUYÊN - 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, luận văn nghiên cứu là công trình của riêng tôi, dựa

trên cơ sở lý thuyết đã được học tập và qua tìm hiểu tình hình thực tiễn tại tỉnh

Phú Thọ, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS.Nguyễn Duy Dũng.

Những số liệu, thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung

thực, các giải pháp đưa ra xuất phát từ thực tiễn nghiên cứu, kinh nghiệm phù

hợp với địa phương và chưa được sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận văn nào.

Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc.

Một lần nữa tôi xin khẳng định về sự trung thực của lời cam kết trên.

Việt Trì, ngày tháng năm 2019

Tác giả luận văn

Đào Khánh Ly

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện đề tài: “Phát triển chuỗi giá trị một số mặt

hàng nông sản của tỉnh Phú Thọ”, ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân, tôi đã

nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ động viên của nhiều cá nhân, tập thể.

Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của PGS.TS.

Nguyễn Duy Dũng - người trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp những ý kiến quý báu của Nhà

trường, của các thầy cô trong Trường Đại học kinh tế và quản trị kinh doanh

thuộc Đại học Thái Nguyên.

Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Cục thống kê tỉnh Phú Thọ,

lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Phú Thọ, Sở Khoa học và

Công nghệ Phú Thọ, lãnh đạo một số huyện trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đã tạo

điều kiện giúp đỡ, cung cấp những thông tin và số liệu cần thiết cho tôi để tôi

hoàn thành luận văn.

Tôi cũng xin được bày tỏ sự biết ơn chân thành tới gia đình, bạn bè, đồng

nghiệp đã động viên giúp đỡ khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên

cứu.

Đây là công trình nghiên cứu, là sự làm việc nghiêm túc của bản thân,

song do khả năng và trình độ có hạn, chắc rằng luận văn sẽ không tránh khỏi

những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý

thầy cô, bạn bè và bạn đọc quan tâm tới đề tài.

Xin chân thành cảm ơn!

Việt Trì, ngày tháng năm 2019

Tác giả luận văn

Đào Khánh Ly

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN................................................................................................ii

MỤC LỤC.....................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................vii

DANH MỤC CÁC BẢNG .........................................................................viii

DANH MỤC CÁC HÌNH..........................................................................viii

MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1

1. Tính cấp thiết của nghiên cứu đề tài ........................................................... 1

2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................. 3

4. Những đóng góp của luận văn .................................................................... 3

5. Cấu trúc của luận văn.................................................................................. 3

Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUỖI GIÁ TRỊ

NGÀNH HÀNG NÔNG NGHIỆP..................................................... 5

1.1. Cơ sở lý luận về chuỗi giá trị ................................................................... 5

1.1.1. Chuỗi sản xuất - cung ứng .................................................................... 5

1.1.2. Chuỗi giá trị........................................................................................... 5

1.2. Phân loại chuỗi giá trị trong ngành hàng nông nghiệp ............................ 8

1.2.1. Chuỗi giá trị nông sản giản đơn ............................................................ 8

1.2.2. Chuỗi giá trị nông sản mở rộng............................................................. 9

1.3. Liên kết trong chuỗi giá trị..................................................................... 10

1.3.1. Các tác nhân tham gia trực tiếp vào chuỗi giá trị ............................... 10

1.3.2. Liên kết trong chuỗi giá trị.................................................................. 12

1.4. Nội dung trong phân tích chuỗi giá trị................................................... 13

1.5. Các nhân tố ảnh hưởng tới chuỗi giá trị ngành hàng nông nghiệp ........ 18

1.5.1. Yếu tố nhận thức ................................................................................. 18

1.5.2. Yếu tố khoa học công nghệ................................................................. 19

iv

1.5.3. Yếu tố vĩ mô........................................................................................ 20

1.6. Cơ sở thực tiễn về chuỗi giá trị ở trong và ngoài nước.......................... 24

1.6.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về chuỗi giá trị trong ngành

hàng nông nghiệp................................................................................ 24

1.6.2. Kinh nghiệm của một số tỉnh trong nước về chuỗi giá trị trong ngành

hàng nông nghiệp................................................................................ 26

1.6.3. Một số bài học kinh nghiệm cho tỉnh Phú Thọ................................... 30

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1............................................................................ 32

Chương 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................ 33

2.1. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................ 33

2.2. Phương pháp nghiên cứu........................................................................ 33

2.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu................................................... 33

2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin......................................................... 33

2.2.3. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu.............................................. 35

2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu chuỗi giá trị ..................................................... 36

Chương 3 THỰC TRẠNG CHUỖI GIÁ TRỊ MỘT SỐ MẶT HÀNG

NÔNG SẢN CỦA TỈNH PHÚ THỌ ............................................... 39

3.1. Khái quát về tỉnh Phú Thọ ..................................................................... 39

3.1.1. Điều kiện tự nhiên............................................................................... 39

3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội.................................................................... 41

3.1.3. Những thuận lợi, khó khăn đối với các mặt hàng nông sản của tỉnh Phú

Thọ ...................................................................................................... 44

3.1.4. Chính sách khuyến khích phát triển chuỗi giá trị của Nhà nước ........ 47

3.2. Thực trạng chuỗi giá trị một số mặt hàng nông sản của tỉnh Phú Thọ ...... 50

3.2.1. Thực tiễn hình thành các chuỗi giá trị liên kết phát triển nông nghiệp

công nghệ cao ở tỉnh Phú Thọ ............................................................ 50

3.2.2. Những kết quả đã đạt được của sự phát triển chuỗi giá trị một số mặt

hàng nông sản của tỉnh Phú Thọ......................................................... 53

v

3.3. Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển chuỗi giá trị trong sản xuất

nông nghiệp......................................................................................... 72

3.3.1. Yếu tố nhận thức ................................................................................. 72

3.3.2. Yếu tố khoa học công nghệ................................................................. 73

3.3.3. Yếu tố vĩ mô........................................................................................ 74

3.4. Đánh giá về thực trạng chuỗi giá trị một số mặt hàng nông sản của tỉnh

Phú Thọ ............................................................................................... 76

3.4.1. Những thành công............................................................................... 76

3.4.2. Những tồn tại, hạn chế ........................................................................ 79

3.4.3. Nguyên nhân ....................................................................................... 80

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3............................................................................ 82

Chương 4 QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN

CHUỖI GIÁ TRỊ MẶT HÀNG NÔNG SẢN CỦA TỈNH PHÚ THỌ

............................................................................................................. 83

4.1. Các quan điểm, định hướng phát triển chuỗi giá trị mặt hàng nông sản của

tỉnh Phú Thọ........................................................................................ 83

4.1.1. Quan điểm và định hướng phát triển chuỗi giá trị mặt hàng nông sản

của tỉnh Phú Thọ ................................................................................. 83

4.1.2. Quan điểm về phát triển chuỗi giá trị mặt hàng nông sản của cá

nhân..................................................................................................... 87

4.2. Những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển chuỗi giá trị mặt hàng nông sản

của tỉnh Phú Thọ ................................................................................. 88

4.2.1. Tạo lập môi trường thuận lợi cho nông dân và các chủ thể khác ....... 88

4.2.3. Giải pháp đầu tư phát triển khoa học công nghệ trong sản xuất nông

nghiệp.................................................................................................. 91

4.2.4. Giải pháp về hỗ trợ doanh nghiệp trong chuỗi giá trị nông nghiệp.... 92

4.2.5. Giải pháp nâng cấp chuỗi giá trị ......................................................... 93

4.2.6. Các giải pháp khác .............................................................................. 93

vi

4.3. Một số kiến nghị nhằm phát triển chuỗi giá trị mặt hàng nông sản của tỉnh

Phú Thọ ............................................................................................... 96

4.3.1. Đối với Trung ương ............................................................................ 96

4.3.2. Đối với UBND tỉnh Phú Thọ .............................................................. 97

4.3.3. Đối với các xã, phường ..................................................................... 100

KẾT LUẬN................................................................................................ 101

TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................ 103

vii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CP

HTX

Cổ phần

Hợp tác xã

KHCN Khoa học công nghệ

NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn

TP Thành phố

UBND Ủy ban nhân dân

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2. 1. Phương pháp tính toán phân tích hiệu quả kinh tế của các tác tham

gia chuỗi giá trị ................................................................................... 37

Bảng 3. 1. Đất trồng cây nông nghiệp hàng năm của tỉnh Phú Thọ ............... 54

Bảng 3.2. Phân tích kết quả kinh tế của tác nhân tham gia chuỗi giá trị rau cải

ngọt an toàn vụ hè thu theo kênh thị trường 1 .................................... 57

Bảng 3. 3. Phân tích kết quả kinh tế của tác nhân tham gia chuỗi giá trị rau cải

ngọt an toàn vụ hè thu theo kênh thị trường 4 .................................... 58

Bảng 3. 4. Đất cây công nghiệp lâu năm của tỉnh Phú Thọ............................ 60

Bảng 3. 5. Phân tích kết quả kinh tế của tác nhân tham gia chuỗi giá trị chè tỉnh

Phú Thọ theo kênh thị trường 2 .......................................................... 63

Bảng 3. 6. Phân tích kết quả kinh tế của tác nhân tham gia chuỗi giá trị chè tỉnh

Phú Thọ theo kênh thị trường 4 .......................................................... 64

Bảng 3. 7. Số liệu chăn nuôi gia cầm của tỉnh Phú Thọ ................................. 66

Bảng 3. 8. Phân tích kết quả kinh tế của tác nhân tham gia chuỗi giá trị gà nhiều

cựa tỉnh Phú Thọ theo kênh thị trường 1 ............................................ 69

Bảng 3. 9. Phân tích kết quả kinh tế của tác nhân tham gia chuỗi giá trị gà nhiều

cựa tỉnh Phú Thọ theo kênh thị trường 3 ............................................ 70

Bảng 3. 10. Khó khăn khi tham gia chuỗi giá trị ............................................ 80

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Chuỗi giá trị nông sản giản đơn ........................................................ 9

Hình 1.2. Chuỗi giá trị nông sản mở rộng....................................................... 10

Hình 3.1. Sơ đồ tổng quan chuỗi giá trị rau an toàn của tỉnh Phú Thọ........... 55

Hình 3.2. Sơ đồ tổng quan chuỗi giá trị chè của tỉnh Phú Thọ....................... 61

Hình 3.3. Sơ đồ tổng quan chuỗi giá trị gà nhiều cựa của tỉnh Phú Thọ........ 68

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của nghiên cứu đề tài

Xây dựng, phát triển nền nông nghiệp theo hướng hiện đại, bền vững, đủ

sức cạnh tranh trong hội nhập, đảm bảo an ninh lương thực, nâng cao đời sống

người dân là xác định mục tiêu phát triển nông nghiệp, nông thôn Việt Nam.

Trên cả nước hiện có hơn 10 nghìn nông dân tham gia các mô hình trình

diễn kỹ thuật và áp dụng các tiêu chuẩn vững bền cho một số nông sản với sự

phối hợp cùng các tập đoàn đa quốc gia. Nhiều nông dân sản xuất kinh doanh

đã gắn bó, phối hợp với nhau để xây dựng các Tổ hợp tác, Hợp tác xã, hình

thành mối liên kết theo chuỗi giá trị đã hỗ trợ và hướng dẫn nông dân kết nối

với thị trường. Nhiều mặt hàng nông sản Việt Nam đã có mặt ở nhiều nước trên

thế giới. Việt Nam đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông

nghiệp nông thôn, đồng thời tích cực đẩy mạnh hội nhập sâu, rộng vào nền kinh

tế thế giới. Để đáp ứng được yêu cầu này, phát triển chuỗi giá trị trong sản xuất

nông nghiệp được coi là chìa khóa cho sự thành công.

Phú Thọ có vị trí là trung tâm vùng trung du miền núi phía Bắc; điều kiện

tự nhiên phù hợp với đặc điểm sinh trưởng của nhiều loại cây trồng, vật nuôi

nhiệt đới, cận nhiệt đới, ôn đới; nguồn tài nguyên đất đai phong phú… là điều

kiện thuận lợi cho phát triển nông nghiệp sản phẩm hàng hóa đa dạng. Bên cạnh

đó, tỉnh cũng đã chủ động xây dựng, thực hiện các quy hoạch phát triển nông,

lâm nghiệp, thủy sản; chiến lược phát triển nông nghiệp trọng điểm, chương trình

nông thôn mới… Đến nay, kinh tế nông nghiệp của tỉnh đã đạt được những kết

quả quan trọng. Cùng với việc phê duyệt, điều chỉnh, bổ sung nhiều quy hoạch

chuyên ngành, thời gian qua, thực hiện chủ trương tái cơ cấu nông nghiệp, tỉnh

đã tập trung định hướng, xây dựng mô hình, đẩy mạnh chuyển giao ứng dụng

khoa học kỹ thuật trên cây trồng chủ lực, theo hướng hình thành các vùng sản

xuất chuyên canh gắn với thị trường. Các cấp, các ngành đã đẩy mạnh huy động

các nguồn lực xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn, chỉ đạo các địa phương tập

trung đầu tư cho sản xuất nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị mặt hàng

2

nông sản. Do đó, các hình thức liên kết, hợp tác giữa các nhà khoa học, chính

quyền địa phương, doanh nghiệp và người nông dân trong sản xuất, chế biến,

tiêu thụ sản phẩm ngày càng được mở rộng.

Tuy nhiên, trong những năm qua, việc sản xuất và tiêu thụ các mặt hàng

nông sản trên địa bàn tỉnh Phú Thọ nói chung còn gặp nhiều khó khăn, bất

cập; việc phát triển chuỗi giá trị các mặt hàng nông sản còn nhiều hạn chế

chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh của tỉnh; chất lượng nông sản thấp,

quy mô sản xuất nhỏ lẻ và tính lỏng lẻo trong liên kết làm giảm giá trị và thu

nhập từ sản xuất nông nghiệp của tỉnh... Tăng cường mối liên kết theo chuỗi

giá trị nông sản, mở rộng quy mô sản xuất là hướng đi góp phần khắc phục

các nhược điểm của nông sản Phú Thọ. Do đó, phát triển chuỗi giá trị mặt

hàng nông sản trên địa bàn tỉnh Phú Thọ là một yêu cầu cần thiết và quan

trọng.

Xuất phát từ những lí do trên tôi chọn nghiên cứu đề tài “Phát triển chuỗi

giá trị một số mặt hàng nông sản của tỉnh Phú Thọ”. Thực hiện đề tài này,

những vấn đề lý luận và thực tiễn về chuỗi giá trị sẽ được soi sáng hơn, cũng

như giải pháp phát triển chuỗi giá trị mặt hàng nông sản tại tỉnh Phú Thọ sẽ có

thêm căn cứ để hoàn thiện, góp phần thiết thực vào việc phát triển kinh tế của

tỉnh Phú Thọ giai đoạn tới.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu chung

Trên cơ sở hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận thực tiễn và thực trạng

về chuỗi giá trị một số mặt hàng nông sản của tỉnh Phú Thọ từ đó cung cấp

những thông tin hữu ích trong việc hoạch định chính sách, hoạt động cần thiết

để phát triển chuỗi giá trị các mặt hàng nông sản của tỉnh Phú Thọ.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hoá và làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về chuỗi giá trị.

- Phân tích, đánh giá thực trạng chuỗi giá trị một số mặt hàng nông sản

của tỉnh Phú Thọ trong thời gian từ 2015 - 2017.