Phân tích đa dạng di truyền một số giống lúa nương (oryza sativa l.)địa phương miền bắc việt nam

67

32(1): 67-73 T¹p chÝ Sinh häc 3-2010

PH¢N TÝCH Sù §A D¹NG DI TRUYÒN MéT Sè GIèNG LóA N¦¥NG

(Oryza sativa L.) §ÞA PH¦¥NG ë MIÒN B¾C, VIÖT NAM

NGUYÔN THÞ NGäC LAN, NGUYÔN Vò THANH THANH, CHU HOµNG MËU

§¹i häc Th¸i Nguyªn

NGUYÔN NH¦ KHANH

Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi

HiÖn nay, c¸c gièng lóa n−¬ng (lóa c¹n) ®Þa

ph−¬ng ®ang bÞ mÊt dÇn vµ ®−îc thay thÕ bëi

c¸c gièng lóa lai cho n¨ng suÊt cao. Tuy nhiªn,

ë mét sè ®Þa ph−¬ng vÉn cßn s¶n xuÊt lóa n−¬ng

bëi ®©y lµ nh÷ng gièng ®Þa ph−¬ng cã chÊt

l−îng g¹o cao vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt víi

®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh bÊt lîi. C©y lóa n−¬ng

ph©n bè ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau trong c¶

n−íc, chñ yÕu ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c,

vïng Duyªn h¶i Trung Bé vµ T©y Nguyªn. Sù ®a

d¹ng cña c©y lóa kh«ng nh÷ng biÓu hiÖn ë c¸c

tÝnh tr¹ng h×nh th¸i, ®Æc ®iÓm ph¶ hÖ mµ cßn

biÓu hiÖn ë c¸c d÷ liÖu ADN trong cÊu tróc hÖ

gien cña chóng [5].

CÊu tróc ADN hÖ gien kh«ng gièng nhau

gi÷a c¸c gièng lóa lµ c¬ së t¹o ra sù kh¸c nhau vÒ

c¸c s¶n phÈm nh©n b¶n bëi c¸c måi trong ph¶n

øng PCR. Nghiªn cøu cña Puji Lestari vµ cs

(2009) ®Z x¸c ®Þnh ®−îc 30 chØ thÞ ph©n tö ADN

tõ kÕt qu¶ sö dông c¸c kü thuËt STSs, SNPs, SSRs

víi 22 gièng lóa thuéc loµi phô japonica. Trong

sè 30 chØ thÞ ph©n tö t×m thÊy 18 chØ thÞ liªn kÕt

víi tÝnh tr¹ng chÊt l−îng g¹o, hÖ sè t−¬ng quan lµ

R = 0,99 [7]. Williams vµ cs (1990) ®Z ®Ò xuÊt

ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a h×nh ADN b»ng kü

thuËt PCR víi c¸c måi ®¬n cã tr×nh tù nucleotide

tïy ý vµ «ng ®Ò nghÞ sù ®a h×nh nµy gäi lµ chØ thÞ

RAPD (Random Amplified polymorphic DNA)

[12]. Kü thuËt RAPD ra ®êi cïng víi c¸c kü thuËt

ph©n tö kh¸c nh− SSR, AFLP, SNP ®Z ®−îc øng

dông réng rZi trong ph©n tÝch tÝnh ®a h×nh trong

hÖ gien cña c©y trång. Khi ph©n tÝch sù ®a d¹ng

di truyÒn cña 40 gièng lóa trång quan hÖ víi 5

gièng lóa hoang d¹i b»ng chØ thÞ ph©n tö trong sù

kÕt hîp 38 cÆp måi SSR vµ 36 måi RAPD. Ravi

vµ cs. (2003) nhËn xÐt r»ng, trong sè 38 cÆp måi

SSR ®−îc sö dông, chØ cã mét locus ®¬n h×nh vµ

gi¸ trÞ PIC lµ 0,578; ®Z thu ®−îc 499 chØ thÞ ph©n

tö RAPD víi 90% ph©n ®o¹n ADN ®a h×nh [8].

Rabbani vµ cs (2008) ®Z sö dông kü thuËt RAPD

®Ó ph©n tÝch tÝnh ®a h×nh di truyÒn cña 40 gièng

lóa Pakistan vµ NhËt B¶n víi 25 måi ngÉu nhiªn

®Z t¹o ra 208 ph©n ®o¹n ADN ®−îc nh©n b¶n,

trong ®ã cã 186 øng víi 89,4% ph©n ®o¹n ®a

h×nh C¸c gièng lóa xÕp thµnh 3 nhãm: th¬m,

kh«ng th¬m vµ Japonica [9]. C¸c kÕt qu¶ nghiªn

cøu cña John vµ cs. (2007) [4], Shaptadvipa vµ cs.

(2009) [10] còng ®Z chØ ra r»ng RAPD lµ ph−¬ng

ph¸p ®¸nh gi¸ ®−îc sù ®a d¹ng di truyÒn cña c©y

lóa ë møc ph©n tö ADN vµ cã thÓ thiÕt lËp chØ thÞ

ph©n tö RAPD liªn kÕt víi c¸c tÝnh tr¹ng liªn

quan ®Õn chÊt l−îng h¹t g¹o vµ c¸c tÝnh tr¹ng

kh¸c cña c©y lóa. C¸c th«ng tin vÒ tÝnh ®a d¹ng di

truyÒn cña c©y lóa ®−îc t¹o lËp tõ ph©n tÝch

RAPD cã thÓ ®−îc sö dông cho c¸c ch−¬ng tr×nh

chän gièng vµ b¶o tån nguån gien c©y lóa. Ngoµi

ra, kü thuËt RAPD cßn ®−îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh

sù sai kh¸c vÒ hÖ gien cña c¸c dßng lóa chän läc

tõ m« sÑo chÞu mÊt n−íc b»ng c«ng nghÖ tÕ bµo

thùc vËt [11].

Trong bµi b¸o nµy, chóng t«i tr×nh bµy kÕt

qu¶ ph©n tÝch tÝnh ®a d¹ng di truyÒn cña 25

gièng lóa n−¬ng ®Þa ph−¬ng ë miÒn nói phÝa

B¾c, ViÖt Nam dùa trªn chØ thÞ ph©n tö RAPD

kÕt hîp víi sù ®¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng h×nh th¸i,

khèi l−îng h¹t cña c¸c gièng lóa nµy.

I. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU

1. VËt liÖu

Sö dông 25 gièng lóa n−¬ng ®Þa ph−¬ng lµm

vËt liÖu nghiªn cøu. Tªn ®Þa ph−¬ng, kÝ hiÖu cña

c¸c gièng lóa vµ ®Þa ®iÓm thu mÉu ®−îc thÓ hiÖn

ë b¶ng 1.