Những thay đổi việc làm và thu nhập của các hộ nông dân trong quá trình đô thị hóa ở quận long biên thành phố hà nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO

TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI

---------------

NGUYỄN HƯƠNG GIANG

NHỮNG THAY ðỔI VỀ VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP

CỦA CÁC HỘ NÔNG DÂN TRONG QUÁ TRÌNH ðÔ THỊ HOÁ

Ở QUẬN LONG BIÊN- THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Mã số: 60.31.10

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN QUỐC CHỈNH

HÀ NỘI – 2008

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………i

LỜI CAM ðOAN

1. Tôi xin cam ñoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là

trung thực và chưa hề ñược sử dụng ñể bảo vệ một học vị nào.

2. Tôi xin cam ñoan rằng, mọi sự giúp ñỡ cho việc thực hiện luận văn này và

các thông tin trích dẫn trong luận văn ñều ñã ñược chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Nguyễn Hương Giang

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ sự cám ơn trân trọng tới giáo viên hướng dẫn

khoa học TS. Nguyễn Quốc Chỉnh – Giảng viên Khoa Kế toán và

quản trị kinh doanh -Người thầy ñã dành nhiều thời gian tâm huyết,

tận tình hướng dẫn chỉ bảo cho tôi trong suốt quá trình thực hiện ñề

tài này.

Tôi xin ñược bày tỏ tấm lòng biết ơn ñến Ban giám hiệu Nhà

trường, các thầy cô giáo ñặc biệt là các thầy các cô trong Bộ môn

Quản trị kinh doanh – Khoa Kế toán và quản trị kinh doanh và khoa

sau ñại học, những người ñã truyền ñạt cho tôi những kiến thức bổ

ích trong quá trình học tập và rèn luyện tại trường.

Tôi xin chân thành cám ơn UBND quận Long Biên, các tổ dân

phố, và những người dân ở quận ñã tham gia các cuộc phỏng vấn,

ñã cung cấp những số liệu cần thiết và giúp ñỡ tôi trong quá trình

tìm hiểu nghiên cứu tại ñịa bàn.

Trong quá trình học tập và thực hiện luận văn tôi ñã ñược rất

nhiều sự giúp ñỡ, ñông viên của các ñồng nghiệp, bạn bè, gia ñình.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp ñỡ và ghi nhận những tình cảm

quí báu ñó.

Tôi xin chân thành cám ơn!

Hà nôi, ngày 14 tháng 9 năm 2008

Tác giả luận văn

Nguyễn Hương Giang

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………iii

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………iv

MỤC LỤC

Lời cam ñoan i

Lời cảm ơn ii

Mục lục iii

Danh mục chữ viết tắt v

Danh mục các bảng vi

Danh mục các ảnh viii

1. Mở ñầu i

1.1. Tính cấp thiết của ñề tài nghiên cứu 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu của ñề tài 3

1.3. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu của ñề tài 3

2. Cơ sở lý luận và thực tiễn của ñề tài 5

2.1 Cơ sở lý luận 5

2.2. Cơ sở thực tiễn 32

3. ðặc ñiểm ñịa bàn nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu 42

3.1. ðặc ñiểm quận Long Biên 42

3.2. Phương pháp nghiên cứu 59

3.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu 63

4. Kết quả nghiên cứu 67

4.1. Quá trình ñô thị hoá trên ñịa bàn quận Long Biên 67

4.1.1. Diễn biến của quá trình ñô thị hoá trên ñịa bàn quận Long Biên 67

4.1.2. Sự chuyển dịch ñất ñai nông nghiệp ở quận Long Biên 69

4.1.3. Sự chuyển dịch lao ñộng nông nghiệp ở quận Long Biên 72

4.1.4. Tình hình phát triển cơ sở hạ tầng quận Long Biên 76

4.2. Những thay ñổi của hộ nông dân trong quá trình ñô thị hoá 79

4.2.1. Tình hình cơ bản của nhóm hộ ñiều tra 79

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………v

4.2.2. Kết quả sản xuất kinh doanh của các hộ ñiều tra 83

4..3. Những thay ñổi về việc làm và thu nhập của các hộ ñiều tra ñưới

tác ñộng của quá trình ñô thị hóa 88

4.4. Những vấn ñề nảy sinh trong quá trình ñô thị hóa ở quận Long

Biên 103

4.4.1. Sự chênh lệch về thu nhập giữa các nhóm hộ 104

4.4.2. Vấn ñề thiếu việc làm. 106

4.4.3. Vấn ñề thiếu ô nhiễm môi trường 106

4.5. ðánh giá của hộ về tác ñộng của quá trình ñô thị hoá 107

4.5.1. ðánh giá về tác ñộng của ñô thị hoá ñến thu nhập của hộ nông dân 107

4.5.2. ðánh giá về tác ñộng của ñô thị hoá ñến việc làm của hộ nông dân 109

4.6. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao thu nhập cho các nông

hộ quận mới Long Biên 113

4.6.1. Giải pháp chung 113

4.6.2. Giải pháp cụ thể 115

5. Kết luận 122

5.1. Kết luận 122

5.2. Kiến nghị 123

Tài liệu tham khảo 126

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CTy TN Công ty tư nhân

GDP Thu nhập quốc dân

HCM Hồ Chí Minh

HTX Hợp tác xã

HH Hỗn hợp

ILO Tổ chức lao ñộng quốc tế

KDDV Kinh doanh dịch vụ

Lð Lao ñộng

N-L- TS Nông – lâm – thuỷ sản

NN Nông nghiệp

TNBQ Thu nhập bình quân

TP Thực phẩm

TTCN Tiểu thủ công nghiệp

WHO Tổ chức y tế thế giới

XHCN Xã hội chủ nghĩa

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………vii

DANH MỤC BẢNG

STT Tên bảng Trang

3.1. Tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña quËn Long Biªn (2005 - 2008) 45

3.2. C¬ cÊu kinh tÕ tÝnh theo gi¸ trÞ gia t¨ng cña quËn Long Biªn 46

3.3. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp 50

3.4. T×nh h×nh d©n sè vµ lao ®éng quËn Long Biªn 56

3.5. T×nh h×nh sö dông ®Êt cña quËn Long Biªn 57

4.1. T×nh h×nh biÕn ®éng ®Êt n«ng nghiÖp ë quËn Long Biªn 71

4.2. T×nh h×nh biÕn ®éng d©n sè vµ lao ®éng n«ng nghiÖp quËn Long

Biªn 75

4.3. T×nh h×nh c¬ së h¹ tÇng quËn Long Biªn 78

4.4. T×nh h×nh c¬ b¶n vÒ nhãm hé ®iÒu tra 81

4.5. KÕt qu¶ s¶n xuÊt b×nh qu©n cña c¸c hé 87

4.6. T×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai n«ng nghiÖp cña hé 90

4.7. B¶ng kÕt qu¶ trång trät b×nh qu©n cña hé 94

4.8. B¶ng kÕt qu¶ ch¨n nu«i cña hé 95

4.9. T×nh h×nh chuyÓn dÞch lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh nghÒ cña nhãm hé 97

4.10. Thêi gian lµm viÖc cña c¸c lao ®éng trong n¨m 102

4.11. Chªnh lÖch thu nhËp gi÷a c¸c nhãm hé 105

4.12. Tù ®¸nh gi¸ cña ng−êi d©n vÒ t¸c ®éng cña ®« thÞ ho¸ ®Õn viÖc lµm 110

4.13. Kh¶o s¸t ý kiÕn vÒ m«i tr−êng 112

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………viii

DANH MỤC ðỒ THỊ

ðồ thị 1: Cơ cấu thu nhập của các hộ nhóm 2 85

ðồ thị 2: Cơ cấu thu nhập của các hộ nhóm 2 85

ðồ thị 3: Cơ cấu sử dụng vốn ñền bù của nhóm 2 100

ðồ thị 4: Cơ cấu sử dụng vốn ñền bù của nhóm 3 100

ðồ thị 5: ðánh giá của hộ về thay ñổi thu nhập 108

ðồ thị 6: ðánh giá của hộ về thay ñổi thu nhập 108

ðồ thị 7: ðánh giá của hộ về thay ñổi thu nhập 109

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………1

1. MỞ ðẦU

1.1. Tính cấp thiết của ñề tài nghiên cứu

ðô thị hoá nông thôn là một quá trình tất yếu ñối với mỗi quốc gia, ñặc

biệt ñối với nước ta là nước ñang trong giai ñoạn ñầu của công cuộc công

nghiệp hoá- hiện ñại hoá ñất nước. Thời gian qua, tốc ñộ ñô thị hoá của nước

ta lên ñến 25 %. Trong chiến lược phát triển 2001-2020, ñến 2020 nước ta

phấn ñấu cơ bản là một nước công nghiệp hiện ñại. Như vậy, tốc ñộ ñô thị hoá

trong thời gian tới còn nhanh hơn nữa, ñô thị hoá ñã, ñang và sẽ mang lại

những mặt tích cực, thúc ñẩy kinh tế xã hội rõ rệt, ñồng thời cũng nảy sinh

những mặt tiêu cực như thu hẹp ñất canh tác, gây ô nhiễm môi trường...

Tại Việt Nam quá trình ñô thị hoá cũng tuân theo quy luật của thế giới.

Năm 1990, cả nước mới có khoảng 500 ñô thị lớn nhỏ, ñến năm 2000 ñã tăng

lên 649 và năm 2004 là 656 ñô thị. Theo quy hoạch phát triển ñến năm 2010,

tỷ lệ dân số ñô thị là 56-60% và năm 2020 là 80%. [13]

Hà Nội là thành phố lớn thứ hai của cả nước, ñang trong quá trình công

nghiệp hoá, ñô thị hoá và hiện ñại hoá với tốc ñộ nhanh chóng. Quá trình ñô

thị hoá nông thôn ngoại thành Hà Nội diễn ra trên bình diện rộng, ñã làm biến

ñổi bộ mặt kinh tế, văn hoá, xã hội và kiến trúc của cả thành phố. Trong giai

ñoạn 2001-2007, Hà Nội ñạt mức tăng trưởng kinh tế cao với mức tăng bình

quân 11,5%/năm. Các ngành kinh tế ñều tăng trưởng khá, cơ cấu kinh tế

chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp, dịch vụ, giảm tỷ trọng

nông nghiệp. Tỷ trọng ngành công nghiệp tăng từ 38,5% năm 2001 lên 41,5%

năm 2007, trong khi tỷ lệ này ở nhóm ngành nông nghiệp giảm từ 3,8% năm

2001 xuống còn 2,7%. Song song với việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế là dân

số tăng nhanh, tỷ lệ dân số thành thị năm 2007 tăng gấp 1,7 lần so với năm

2001, mật ñộ dân số tăng và mất cân ñối là hàng loạt các vấn ñề khác nảy sinh

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………2

như ô nhiễm môi trường không khí, ñất, nước, dư thừa lao ñộng do thiếu việc

làm vì bị thu hồi ñất cho các khu công nghiệp. Theo thống kê của Bộ nông

nghiệp và phát triển nông thôn, cứ mỗi hécta ñất nông nghiệp bị thu hồi thì

ảnh hưởng tới việc làm của trên dưới 10 lao ñộng. Từ năm 2000 ñến nay, Hà

Nội ñã triển khai gần 3000 dự án liên quan ñến thu hồi ñất, mỗi năm thu hồi

khoảng 1000ha, trong ñó 80% là ñất nông nghiệp, liên quan ñến 178.205 hộ

dân. Dự báo ñến năm 2020 thành phố tiếp tục triển khai nhiều dự án hạ tầng,

khu ñô thị sẽ thu hồi hàng nghìn hecta ñất nông nghiệp, liên quan ñến hàng

trăm hộ dân sống ở các huyện ngoại thành. Do vậy, vấn ñề việc làm và thu

nhập của người có ñất bị thu hồi ñang là vấn ñề nóng bỏng, tác ñộng sâu sắc

tới sự phát triển của ñất nước. [13]

Long Biên cũng không nằm ngoài quy luật phát triển chung của ñất

nước và của thành phố. Là một trong những quận mới ñược thành lập của

thành phố Hà nội, là kết quả của quá trình ñô thị hoá, hiện ñại hoá nông thôn

của thủ ñô. ðồng nghĩa với ñó là diện tích ñất nông nghiệp bị thu hẹp ñể

chuyển sang phục vụ nhu cầu phát triển cơ sở hạ tầng, các khu ñô thị, khu

công nghiệp. Tính ñến năm 2007 toàn quận ñã chuyển gần 300 ha ñất nông

nghiệp sang các loại ñất khác, ảnh hưởng ñến việc làm và thu nhập của hàng

nghìn lao ñộng.

ðô thị hoá ñã tác ñộng không nhỏ ñến ñời sống vật chất và tinh thần

cho người dân Long Biên nói chung và các hộ nông nghiệp nói riêng. Các khu

công nghiệp ñược xây dựng, các ngành nghề công nghiệp, dịch vụ phát triển.

Nhưng bên cạnh ñó cũng không ít khó khăn cho những người nông dân mất

ñất, những người trước nay chỉ quen với ruộng ñồng. Họ ñược những cơ hội

gì từ ñô thị hóa? Họ phải làm gì ñể ổn ñịnh và nâng cao cuộc sống gia ñình?

Quá trình ñô thị hoá ñã làm thay ñổi việc làm và thu nhập của họ như thế nào?

ðó không chỉ là vấn ñề quan tâm của người nông dân nội thành Hà Nội mà

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………3

còn là vấn ñề quan tâm của cả cộng ñồng ñể ñưa Long Biên thực sự phát triển

về mọi mặt, theo kịp tiến trình công nghiệp hoá hiện ñại hoá ñất nước.

Xuất phát từ thực tế trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài:

“Những thay ñổi về việc làm và thu nhập của các hộ nông dân trong quá

trình ñô thị hoá ở quận Long Biên- thành phố Hà Nội ”.

1.2. Mục tiêu nghiên cứu của ñề tài

1.2.1. Mục tiêu chung

Tìm hiểu những thay ñổi về việc làm và thu nhập trong các hộ gia ñình

dưới tác ñộng của quá trình ñô thị hoá tại các phường mới thành lập của quận

Long Biên, từ ñó ñề xuất các giải pháp nhằm nâng cao thu nhập của các nông

hộ trong thời gian tới.

1.2.2. Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hoá những vấn ñề lý luận và thực tiễn về ñô thị hoá, tác

ñộng của ñô thị hoá, việc làm và thu nhập của nông hộ.

- ðánh giá sự thay ñổi về việc làm và thu nhập của các hộ nông dân tại

quận Long Biên trong thời gian qua.

- ðánh giá tác ñộng tích cực và tiêu cực của ñô thị hoá tới việc làm, thu

nhập và trình ñộ văn hoá của nông hộ.

- ðề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm tạo thêm việc làm, nâng cao

thu nhập, góp phần cải thiện ñời sống hộ nông dân quận Long Biên trong

thời gian tới.

1.3 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu của ñề tài

1.3.1 ðối tượng nghiên cứu

Những vấn ñề lý luận và thực tiễn về ñô thị hoá và tác ñộng của ñô thị

hoá ñến việc làm và thu nhập của các hộ nông dân quận Long Biên.

1.3.2 Phạm vi nghiên cứu của ñề tài

* Về nội dung:

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Kinh tế…….. ………………………4

Tìm hiểu những vấn ñề lý luận về ñô thị hoá và thu nhập của các hộ

nông dân, ñánh giá thực trạng thu nhập việc làm của các hộ, các tác ñộng tích

cực và tiêu cực từ ñô thị hoá tới thu nhập của nông hộ tại các phường của

quận Long Biên trong thời gian qua, ñịnh hướng và giải pháp chủ yếu nhằm

tạo thêm việc làm, tăng thu nhập, góp cải thiện ñời sống kinh tế và tinh thần

của các nông hộ.

* Về thời gian:

- ðánh giá những thay ñổi về việc làm, thu nhập của các nông hộ dưới

tác ñộng của ñô thị hoá ở các phường thuộc quận Long Biên - Hà Nội trong

thời kỳ 2004-2007 (số liệu ñiều tra năm 2008).

- Một số giải pháp ñề ra nhằm tạo thêm việc làm, nâng cao thu nhập

cho nông hộ trong những năm 2008-2010.

* Về không gian:

ðề tài ñược nghiên cứu trên ñịa bàn các phường: Gia Thụy, Giang

Biên, Thạch Bàn tại quận Long Biên- thành phố Hà Nội.