Những giải pháp chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu cây trồng trong quá trình đô thị hoá ở huyện từ liêm

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KHOA KTNN& PTNT

LỜI MỞ ĐẦU

1.Sự cần thiết của đề tài

Việt Nam vốn là một nước nông nghiệp với gần 80% dân số sinh sống ở

khu vực nông thôn và 70% lao động làm việc ở trong ngành sản xuất nông

nghiệp. Trong quá trình đổi mới nền kinh tế bắt đầu từ chỉ thị 100 của Ban Bí

thư, Nghị quyết X của Bộ Chính Trị đã mở ra một giai đoạn mới cho sự phát

triển nền kinh tế nước ta. Nông nghiệp nước ta trong những năm qua đã đạt

được rất nhiều thành tựu đáng kể. Chúng ta đã từ một nước thiếu lương thực

triền miên, giờ đây chúng ta đã trở thành nước xuất khẩu gạo đứng thứ hai

trên thế giới. Tuy nhiên, trong ngành nông nghiệp sản xuất vẫn chủ yếu là

trồng trọt, chăn nuôi và thuỷ sản chưa phát triển, mức sống giữa nông thôn và

thành thị ngày càng chênh lệch. Điều đó, chứng tỏ nông nghiệp -nông thôn

nước ta còn nhiều khó khăn. Để giải quyết được vấn đề đó, thì một trong

những biện pháp mang tính cấp thiết hiện nay là chuyển dịch cơ cấu nông

nghiệp- nông thôn nói chung và chuyển dịch cơ cấu cây trồng nói riêng.

Từ Liêm- Hà Nội là một trong 5 huyện ngoại thành Hà Nội, có vị trí địa lý

thuận lợi để phát triển các mặt kinh tế - văn hoá - xã hội. Trong những năm

vừa qua, mặc dù tốc độ đô thị hoá diễn ra tương đối nhanh chóng, song sản

xuất nông nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng khá lớn trong cơ cấu kinh tế của huyện

Từ Liêm. Tuy vậy, sản xuất nông nghiệp còn những hạn chế, chưa phát huy

tốt các tiềm năng vốn có của huyện. Do chưa xác định được hệ thống trồng

trọt hợp lý, có hiệu quả cao. Vấn đề đặt ra cho sản xuất nông nghiệp của

huyện Từ Liêm đặc biệt là ngành trồng trọt trong những năm tới là nghiên

cứu chuyển dịch cây trồng một cách hợp lý, hiệu quả cao. Mặt khác, đất nông

nghiệp của huyện Từ Liêm trong một vài năm tới sẽ mất đi hàng nghìn ha

cho công cuộc công nghiệp hoá-hiện đại hoá (CNH-HĐH) nông nghiệp nông

thôn và đô thị hoá. Do đó, sẽ có hàng vạn lao động mất đi tư liệu sản xuất,

không có việc làm. Vì vậy, chuyển dịch cơ cấu cây trồng ở huyện Từ Liêm

một cách có hiệu quả và hợp lý lại bức xúc và cần thiết hơn bao giờ hết.

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KHOA KTNN& PTNT

Từ những lý do thực tiễn trên em đã chọn đề tài: “Những giải pháp chủ

yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu cây trồng trong quá trình đô thị hoá ở huyện

Từ Liêm Hà Nội” làm đề tài tốt nghiệp.

2.Mục đích của đề tài

Làm sáng tỏ cở sở khoa học chyển dịch cơ cấu cây trồng trong nền kinh tế

thị trường. Đánh giá đúng thực trạng cơ cấu cây trồng và chuyển dịch của nó

trên địa bàn huyện, tìm ra những nguyên nhân và tồn tại của nó. Từ đó, đưa ra

những giải pháp chủ yếu để khắc phục nhằm tạo ra một cơ cấu cây trồng hợp

lý và sự chuyển dịch cây trồng có hiệu quả kinh tế cao khi mà đất nông

nghiệp dần dần mất đi do tốc độ đô thị hoá nhanh của huyện.

3.Phương pháp nghiên cứu

Đề tài sử dụng các phương pháp khoa học

–Phương pháp duy vật biện chứng và phương pháp duy vật lịch sử

_Phương pháp thống kê kinh tế

_Phương pháp phân tích hệ thống

_Phương pháp kế thừa kết quả nghiên cứu

_Phương pháp điều tra phỏng vấn

4.Kết cấu của đề tài này bao gồm

Chương I: Cơ sở lý luận chung về cơ cấu cây trồng và chuyển dịch

cơ cấu cây trồng.

Chương II: Thực trạng chuyển dịch cơ cấu cây trồng trong quá

trình đô thị hoá của huyện Từ Liêm những năm vừa

qua.

Chương III: Phương hướng và những giải pháp chủ yếu nhằm

chuyển dịch cơ cấu cây trồng trong quá trình đô thị hoá

của Từ Liêm

Trong quá trình thực hiện đề tài em đã được sự chỉ bảo tận tình của thầy

giáo hướng dẫn TS. Trần Quốc Khánh, các thầy cô trong khoa, cơ quan thực

tập huyện Từ Liêm, trung tâm thư viện đại học Kinh Tế Quốc Dân. Em xin

chân thành cảm ơn.

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KHOA KTNN& PTNT

Với sự cố gắng nỗ lực của bản thân, nhưng do thời gian và trình độ có hạn

nên luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong được sự chỉ

bảo, bổ sung các ý kiến quý báu của thầy cô để đề tài của em được hoàn thiện

hơn.

Hà Nội, ngày 26 tháng 5 năm 2003

Sinh viên

Nguyễn Đức Thịnh

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KHOA KTNN& PTNT

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ CƠ CẤU CÂY

TRỒNG VÀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU CÂY TRỒNG

I. KHÁI NIỆM ĐẶC TRƯNG CƠ CẤU CÂY TRỒNG

1. Khái niệm cơ cấu cây trồng và chuyển dịch cơ cấu cây trồng

1.1. Cơ cấu cây trồng

Thuật ngữ: “cơ cấu” là một phạm trù, biểu hiện cấu trúc bên trong, mối

liên kết các bộ phận hợp thành. Nội dung của cơ cấu phản ánh vai trò, vị trí

của từng bộ phận hợp thành và mối quan hệ tương tác lẫn nhau giữa chúng

trong tổng thể. Một cơ cấu cụ thể của sự vật hiện tượng không phải là bất

biến, mà nó được thay đổi phù hợp với những điều kiện lịch sử nhất định hay

nói cách khác nó phù hợp với điều kiện khách quan.

Cơ cấu cây trồng là một phạm trù khoa học biểu hiện trình độ tổ chức và

quản lý sản xuất nông nghiệp. Đồng thời, cơ cấu cây trồng cũng là một chỉ

tiêu quan trọng của chiến lược nông sản hàng hoá.

Một quan niệm khác, định nghĩa cơ cấu cây trồng là tổng thể các mối quan

hệ hữu cơ với nhau theo những tỷ lệ nhất định, chúng tác động qua lại lẫn

nhau trong những điều kiện không gian và thời gian nhất định, tạo thành một

hệ thống kinh tế nông thôn, một bộ phận hợp thành không thể tách rời của hệ

thống nền kinh tế quôc dân. Cơ cấu cây trồng còn là một bộ phận chủ yếu của

cơ cấu sản xuất nông nghiệp và cơ cấu kinh tế nông thôn nước ta.

Trên đây, là hai khái niệm cơ bản về cơ cấu cây trồng nhưng nó chỉ được

hiểu một cách tương đối và khái quát nhất.

Sự phát triển của cơ cấu cây trồng tuỳ thuộc vào trình độ của lực lượng sản

xuất và phân công lao động xã hội. Quá trình phát triển của lực lượng sản

xuất nói chung và cơ cấu cây trồng nói riêng đã xác lập những tỷ lệ theo mối

quan hệ nhất định. Tuỳ theo điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế xã hội của

từng vùng phù hợp với những loại cây nào ví dụ: “đất nào, cây ấy”. Do đó, cơ

cấu cây trồng hình thành từ những loại cây trồng đó, cơ cấu cây trồng có thể

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KHOA KTNN& PTNT

được hình thành từ nhiều nhóm, chẳng hạn nhóm cây lương thực gồm: lúa,

ngô, khoai, sắn, nhóm cây ăn quả gồm: bưởi, cam, táo... nhóm cây rau màu...

Như vậy, có thể hiểu cơ cấu cây trồng một cách đơn giản hơn đó chính là

thành phần và các loại cây trồng bố trí theo không gian và thời gian trong một

cơ sở hay một vùng sản xuất nông nghiệp. Cơ cấu cây trồng là một nội dung

trong hệ thống các biện pháp kỹ thuật gọi là chế độ trồng trọt. Ngoài ra, nó

còn bao gồm chế độ luân canh, làm đất, bón phân, phòng trừ sâu bệnh, kỹ

thuật chăm sóc... Cơ cấu cây trồng là yếu tố cơ bản của chế độ canh tác vì

chính nó quyết định nội dung của các biện pháp kỹ thuật khác.

Cuộc cách mạng khoa học công nghệ (KHCN) ngày càng phát triển. Đặc

biệt, là công nghệ sinh học, đã tạo ra những giống lúa mới ngắn ngày, những

giống cây con cho năng suất cao, chất lượng tốt để đáp ứng nhu cầu ngày

càng cao của con người. Cuộc cách mạng xanh đang diễn ra ở một số nước

nhiệt đới trong những năm gần đây, trong đó có cả nước ta, làm thay đổi bộ

mặt, bức tranh về nền nông nghiệp nước nhà. Như vậy, cơ cấu cây trồng là

một vấn đề quan trọng trong sản xuất nông nghiệp. Đặc biệt, là nước ta đang

phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá trong quá trình CNH￾HĐH đất nước. Vì vậy, cần có sự chuyển dịch cơ cấu cây trồng ở nhiều vùng,

nhiều địa phương để đáp ứng được yêu cầu của phương hướng sản xuất mới

cũng như của cơ chế thị trường.

1.2. Chuyển dịch cơ cấu cây trồng

Chuyển dịch cơ cấu khi xem xét trong một tổng thể nhất định là sự phát

triển về cơ cấu các bộ phận hợp thành tổng thể đó trong một khoảng thời gian

nhất định. Quá trình phát triển về cơ cấu đó bao gồm sự thay đổi những mối

quan hệ giữa các bộ phận hợp thành trong quá trình phát triển của tổng thể.

Như vậy, chuyển dịch cơ cấu cây trồng là quá trình phát triển hay quá trình

thay đổi về thành phần các loại cây trồng trong một cơ sở hay một vùng nhất

định.

Một số khái niệm hình thành trong quá trình chuyển dịch cơ cấu là điều

chỉnh cơ cấu: là quá trình chuyển dịch cơ cấu trên cơ sở thay đổi một số mặt,

một số yếu tố của cơ cấu làm cho nó thích ứng với điều kiện khách quan từng

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KHOA KTNN& PTNT

thời kỳ, không tạo ra sự thay đổi đột biến tức thời. Cải tổ cơ cấu là quá trình

chuyển dịch mang tính thay đổi về mặt chất so với thực trạng cơ cấu ban đầu,

nhanh chóng tạo ra sự đột biến.

2. Đặc trưng của cơ cấu cây trồng

2.1. Cơ cấu cây trồng mang tính khách quan

Sự phát triển của cơ cấu cây trồng mang tính khách quan cũng như cơ cấu

kinh tế nói chung, tuỳ thuộc vào sự phát triển của lực lượng sản xuất và phân

công lao động xã hội. Quá trình phát triển của lực lượng sản xuất nói chung

và cơ cấu cây trồng nói riêng tự nó đã xác lập những tỷ lệ theo mối quan hệ

nhất định. Cơ cấu cây trồng và xu hướng biến đổi của nó phụ thuộc vào điều

kiện khách quan, như điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế xã hội nhất định

của từng vùng, từng địa phương, từng nước chứ không phụ thuộc vào ý muốn

chủ quan của con người. Tuy nhiên, vai trò của con người vô cùng quan

trọng. Con người có thể tác động vào cơ cấu cây trồng làm cho nó chuyển

dịch phù hợp với những điều kiện khách quan để mang lại hiệu quả và lợi ích

cao hơn, và quá trình đó diễn ra một cách nhanh hơn khi có sự tác động của

con người.

2.2. Cơ cấu cây trồng mang tính lịch sử, xã hội nhất định

Cơ cấu cây trồng không phải tự nhiên sinh ra cũng không phải tự nhiên

mất đi mà nó được hình thành do những điều kiện tự nhiên cụ thể, sản xuất

khác nhau của từng vùng, từng nước. Do vậy, chúng có điều kiện tự nhiên,

điều kiện lịch sử, xã hội khác nhau. Vì vậy, không có một cơ cấu cây trồng

nào áp dụng chung cho mọi vùng sản xuất mà nó chỉ có ý nghĩa kế thừa và

chọn lọc để phù hợp với các điều kiện nhất định trong mỗi giai đoạn lịch sử

nhất định. Nhưng do quá trình phát triển không ngừng của cuộc cách mạng

KHCN thì nó nảy sinh thêm một hình thức phân công lao động quốc tế. Nói

như vậy, là chỉ có những nước nhiệt đới mới có những sản phẩm mang tính

nhiệt đới như: Cao Su, Cà phê, Cọ Dầu…còn những nước hàn đới thì không.

Điều này chứng tỏ rằng, cơ cấu cây trồng phù hợp với điều kiện lịch sử, xã

hội của từng nước nhất định.

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KHOA KTNN& PTNT

2.3. Cơ cấu cây trồng không cố định mà có sự biến đổi

Cơ cấu cây trồng luôn biến đổi theo hướng ngày càng hoàn thiện. Nó luôn

vận động và phát triển thông qua sự chuyển hoá từ cái cũ sang cái mới, từ đơn

điệu đến đa dạng, từ hiệu quả kinh tế thấp đến hiệu quả kinh tế cao. Do yêu

cầu của sự tăng trưởng và phát triển xã hội.

Cơ cấu cây trồng chuyển dịch theo một quá trình, không phải cơ cấu mới

có sẵn, tự nhiên xuất hiện và thay đổi đột ngột cơ cấu cũ mà nó là cả một quá

trình thay đổi. Quá trình này diễn ra nhanh hay chậm còn tuỳ thuộc vào nhiều

yếu tố như trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, nhu cầu đáp ứng các

loại nông sản của người tiêu dùng, các chính sách vĩ mô và vi mô của Nhà

nước.

2.4. Cơ cấu cây trồng mở rộng gắn liền với công nghiệp, thương nghiệp

phát triển

Công nghiệp chế biến phát triển góp phần tăng giá trị sản phẩm nông

nghiệp, nâng cao thu nhập cho người nông dân. Đồng thời, đáp ứng nhu cầu

tiêu dùng ngày càng cao đa dạng của xã hội. Nước ta, những sản phẩm nông

nghiệp rất phong phú và đa dạng nhưng qua chế biến thì chưa nhiều, chỉ

khoảng 20%, còn 80% vẫn còn phải xuất khẩu ở dạng thô nên giá trị rất thấp,

hiệu quả không cao. Mặt khác, thương nghiệp phát triển giúp cho cầu nối giữa

sản xuất và tiêu dùng thông suốt. Nghĩa là, quá trình tiêu thụ sản phẩm được

thuận lợi hay khó khăn.

3. Ý nghĩa của việc xác định cơ cấu cây trồng hợp lý

Cơ cấu cây trồng hợp lý là cơ cấu cây trồng mà trước hết phải phù hợp với

điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của từng vùng, từng địa phương, từng nước.

Hơn nữa, nó phải đáp ứng đúng nhu cầu về lương thực, thực phẩm của thị

trường. Đồng thời, nó phải phù hợp với quan điểm tiên tiến về phát triển nền

nông nghiệp toàn diện trong bối cảnh phát triển kinh tế chung của đất nước.

Xác định cơ cấu cây trồng hợp lý có ý nghĩa quan trọng trong quá trình

chuyển đổi nông nghiệp từ độc canh cây lương thực sang nền nông nghiệp đa

dạng có nhiều nông sản hàng hóa, phục vụ cho tiêu dùng và cho xuất khẩu,

làm tiền đề vững chắc cho việc thực hiện thắng lợi sự nghiệp CNH-HĐH

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KHOA KTNN& PTNT

nông nghiệp, nông thôn. Cơ cấu cây trồng là căn cứ để xây dựng các kế hoạch

đầu tư vốn, sử dụng lao động và các loại tư liệu nông nghiệp cũng như áp

dụng tiến bộ KHCN vào sản xuất nông nghiệp.

Xác định cơ cấu cây trồng hợp lý theo hướng đa dạng hoá cơ cấu cây trồng

sẽ tạo điều kiện cho người nông dân giảm được rủi ro xuất phát từ nền kinh tế

thị trường với những cơn sốc về giá cả và sự thay đổi nhanh chóng của người

tiêu dùng. Mặt khác, xác định cây trồng hợp lý với việc luân canh cây trồng,

trồng xen hay gối vụ tạo điều kiện khả năng chi phí các yếu tố đầu vào như

phân công lao động, vốn…Đồng thời, nó góp phần cải tạo độ phì nhiêu của

đất đai ngày càng tốt lên, góp phần bảo vệ môi trường ngày một tốt hơn.

Hiện nay, ở nước ta với gần 80% dân số sinh sống ở khu vực nông thôn,

gần 70% lao động nông nghiệp. Xác định cơ cấu cây trồng hợp lý góp phần

giải quyết việc làm cho lao động nông thôn, lực lượng lao động dồi dào ở

nông thôn và không thể thu hút ngay vào các ngành sản xuất khác như công

nghiệp, dịch vụ. Do vậy, đây là một quá trình rất khó khăn đối với lực lượng

lao động nông thôn dư thừa này, có thể dẫn đến nhiều vấn đề phức tạp cho xã

hội. Vì vậy, chuyển dịch cơ cấu cây trồng có khả năng tạo ra nhiều việc làm

hơn cho dân cư nông thôn, giảm thời gian nhàn rỗi trong quá trình sản xuất

nông nghiệp. Từ đó, cũng giảm được dòng di dân từ nông thôn ra đô thị. Mặt

khác, điều kiện phát triển nền kinh tế nhiều thành phần trong nông nghiệp thì

việc xác định một cơ cấu cây trồng hợp lý, đạt hiệu quả cao là một đòi hỏi tất

yếu đối với thành phần kinh tế sử dụng đất nông nghiệp ở nước ta. Việc

nghiên cứu chuyển đổi cơ cấu cây trồng ở nước ta hiện nay vừa là nội dung

trọng tâm của chủ trương chuyển dịch cơ cấu cây trồng theo hướng một nền

kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vừa là biện pháp để phát triển nông nghiệp

toàn diện, bảo vệ tốt nguồn tài nguyên đất đai và môi trường.

Chuyển dịch cơ cấu cây trồng vừa mang tính thực tiễn, vừa mang tính lý

luận. Từ việc nghiên cứu cơ cấu cây trồng, đã đặt ra cho các nhà lý luận cũng

như các nhà quản lý những nhiệm vụ mới, có ý nghĩa chiến lược trong bố trí

sản xuất trồng trọt hợp lý. Đó là xác đinh cơ cấu cây trồng trước mắt và trong

tương lai, phục vụ cho chiến lược phát triển nền nông nghiệp nước ta theo

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KHOA KTNN& PTNT

hướng sản xuất hàng hoá, gắn với nhu cầu thị trường và không ngừng bảo vệ,

tái tạo tài nguyên môi trường, nhằm CNH-HĐH nông thôn nước ta.

II. NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ XU HƯỚNG CHUYỂN DỊCH CỦA CƠ

CẤU CÂY TRỒNG

1. Những nhân tố ảnh hưởng

Sự chuyển dịch của cơ cấu cây trồng chịu ảnh hưởng của nhân tố khách

quan và nhân tố chủ quan. Sau đây là những nhân tố đó:

1.1. Nhóm nhân tố thuộc về điều kiện tự nhiên

Nhóm nhân tố này bao gồm các yếu tố như: vị trí địa lý của các vùng, lãnh

thổ, điều kiện đất đai các vùng, điều kiện khí hậu các vùng, các nguồn tài

nguyên khác như: nước, khoáng sản, rừng, biển...

Các nhân tố tác động trực tiếp đến sự hình thành, vận động và biến đổi của

cơ cấu cây trồng, sự tác động và ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên tới mỗi

loại cây trồng không giống nhau. Chính từ sự không giống nhau đó làm cho

số lượng và quy mô các loại cây trồng khác nhau. Điều này thể hiện rất rõ

trong sự phân biệt về cơ cấu cây trồng giữa các vùng trong cả nước đặc biệt là

giữa đồng bằng với miền núi, hay là bản thân ngay trong cùng một lãnh thổ.

Do đó, phải dựa vào cơ sở của các phương án phân vùng quy hoạch nông

nghiệp nhất là việc hình thành các vùng chuyên canh cây trồng, hình thành

các vùng trọng điểm sản xuất hàng hoá có hiệu quả kinh tế cao. Cần phải

nhận thức rằng, không thể dựa vào quan niệm sản xuất hàng hoá nhỏ, phân

tán, manh mún, để bố trí cây trồng một cách tràn lan, bất hợp lý mà phải dựa

vào khai thác lợi thế từng vùng, từng địa phương để bố trí cây trồng hợp lý,

lấy hiệu quả kinh tế- xã hội làm thước đo để đánh giá.

-Vị trí địa lý của vùng, lãnh thổ

Vị trí địa lý của vùng là nơi chốn của vùng, lãnh thổ đó trong mối quan hệ

với các vùng, lãnh thổ khác. Mỗi vùng lãnh thổ phù hợp với một giống cây

trồng nhất định và vị trí địa lý của vùng, lãnh thổ cùng với một số yếu tố

thuộc về kinh tế, xã hội ảnh hưởng tới cơ cấu cây trồng sao cho phù hợp với

mối quan hệ giữa vùng lãnh thổ đó với các vùng lãnh thổ khác.