Những đóng góp của logic học phương đông thời kỳ cổ trung đại

Nh÷ng ®ãng gãp cña logic häc ph−¬ng ®«ng

thêi kú cæ – trung ®¹i

Vâ v¨n Th¾ng(*)

Logic häc ra ®êi rÊt sím, vµo thêi kú cæ ®¹i vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi

triÕt häc vµ to¸n häc trong suèt qu¸ tr×nh lÞch sö cña nh©n lo¹i. Nã

b¾t nguån tõ nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu trong ®êi sèng con ng−êi nh−:

c¸ch t− duy, chøng minh, b¸c bá, nghiªn cøu khoa häc, tranh luËn

khoa häc,... Cã thÓ nãi, Logic häc xuÊt hiÖn ë c¶ ph−¬ng §«ng lÉn

ph−¬ng T©y tõ thêi kú cæ ®¹i. ThÕ nh−ng, khi ®Ò cËp ®Õn lÞch sö Logic

häc, ng−êi ta Ýt hoÆc kh«ng nãi ®Õn sù ph¸t triÓn cña nã ë ph−¬ng

§«ng. Trong bµi viÕt nµy, t¸c gi¶ b−íc ®Çu t×m hiÓu nh÷ng ®ãng gãp

cña Logic häc ph−¬ng §«ng thêi kú cæ ®¹i, trung ®¹i. §ã lµ thuyÕt

biÖn luËn 5 ®o¹n, cßn gäi lµ ngò ®o¹n luËn (luËn ®Ò, nguyªn nh©n, vÝ

dô, suy ®o¸n, kÕt luËn); ®ãng gãp cña MÆc Tö vµ ph¸i BiÖt MÆc vÒ lý

thuyÕt tam biÓu ph¸p, x©y dùng kh¸i niÖm logic, chøng minh, b¸c bá;

®ãng gãp cña HuÖ Tö vµ C«ng T«n Long vÒ logic ®a trÞ, logic h×nh

th¸i, logic mê,... víi viÖc ®−a ra nh÷ng nghÞch luËn næi tiÕng; ®ãng

gãp cña nhµ ngôy biÖn næi tiÕng Trang Tö chñ yÕu dùa vµo logic

kh«ng cïng lo¹i; ®ãng gãp cña Tu©n Tö vÒ logic h×nh thøc, vÒ quan

hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c toµn bé vµ c¸i c¸ biÖt, v.v...

hóng ta biÕt r»ng, tuy LuËn lý häc

ph−¬ng §«ng kh«ng ®−îc quan

niÖm mét c¸ch thuÇn tóy nh− ë ph−¬ng

T©y(*), nh−ng Nh©n minh häc (m«n häc

cña PhËt gi¸o, ph−¬ng T©y th−êng gäi lµ

Logic häc hay LuËn lý häc) xuÊt hiÖn

vµo kho¶ng thÕ kû VII, VI tr.CN, còng

lµ m«n häc vÒ viÖc x¸c ®Þnh râ nguyªn

nh©n cña sù vËt, hiÖn t−îng b»ng nhËn

thøc ®óng ®¾n vµ lËp luËn chÆt chÏ.

Tr−êng ph¸i triÕt häc Nyµya-Vai’sesika

cña Ên §é cæ ®¹i ®· khëi x−íng Nh©n

minh häc vµ hä ®· cã nh÷ng ®ãng gãp

quan träng cho sù ph¸t triÓn Logic häc.

(*) Logic häc, theo quan ®iÓm ph−¬ng T©y, lµ

khoa häc nghiªn cøu vÒ c¸c h×nh thøc vµ quy luËt

cña t− duy nh»m ®¹t tíi ch©n lý kh¸ch quan.

Ph¸i nµy quan t©m nhiÒu ®Õn logic vµ

thuËt ngôy biÖn. Hä ®−a ra thuyÕt biÖn

luËn gåm 5 ®o¹n, cßn gäi lµ ngò ®o¹n

luËn. ThuyÕt nµy gåm:

1) LuËn ®Ò – Pratijn·;

2) Nguyªn nh©n – Heta;

3) VÝ dô – Udµharana;

4) Suy ®o¸n – Upanaya;

5) KÕt luËn – Nigamana.

Ch¼ng h¹n, ph¸i Nyµya-Vai’sesika

®−a ra vÝ dô næi tiÕng vÒ quan s¸t vµ

suy luËn:(*)

1) §åi cã löa ch¸y.

(*) TS., Phã HiÖu tr−ëng tr−êng §¹i häc An Giang.

C