Nhân vật trợ giúp trong truyện cổ tích về người con riêng của một số dân tộc thiểu số ở miền núi phía Bắc Việt Nam

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn | 50

NHÂN VẬT TRỢ GIÚP TRONG TRUYỆN CỔ TÍCH VỀ NGƯỜI CON RIÊNG CỦA

MỘT SỐ DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở MIỀN NÚI PHÍA BẮC VIỆT NAM

Nguyễn Thị Minh Thu*

Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Bài báo tìm hiểu về đặc điểm nhân vật trợ giúp trong truyện cổ tích về người con riêng của một số

dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc. Hai dạng xuất hiện độc đáo của loại nhân vật này là: người mẹ

cùng các dạng hóa thân của người mẹ và con hổ. Đặc điểm này thể hiện sự chi phối mạnh mẽ của

tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, vật tổ và tô tem giáo nguyên thủy đối với những chủ nhân của các

truyện kể. Ngoài ra, đứng về phương diện xã hội học, sự trở lại của người mẹ chính là sự khẳng

định tinh thần đấu tranh, khát vọng được sống, được có vị trí trong gia đình của những người vợ cả

bất hạnh trong chế độ xã hội phụ hệ, đồng thời thể hiện tiếng nói chia sẻ, bênh vực của các tác giả

dân gian với những con người này. Qua đó, chúng ta có thể khẳng định sự đan cài giữa yếu tố

hoang đường kỳ ảo với hiện thực, giữa yếu tố tín ngưỡng nguyên thủy với đời sống thực tế là một

nét đặc trưng trong truyện cổ tích về người con riêng của các dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc.

Từ khóa: nhân vật trợ giúp, kiểu truyện cổ tích về người con riêng, truyện cổ dân tộc thiểu số, văn

học dân gian, văn hóa dân gian

Kiểu truyện về người con riêng (hay còn gọi

là kiểu truyện Tấm Cám) là một trong những

kiểu truyện cổ tích thần kỳ phổ biến trong kho

tàng cổ tích các dân tộc Việt Nam cũng như

trên thế giới. Hầu như dân tộc nào cũng lưu

giữ được trong kho truyện kể của mình ít nhất

một cốt truyện về số phận người con riêng,

một kiểu nhân vật bất hạnh điển hình trong

chế độ xã hội đã có sự phân hóa giàu nghèo,

sự phân biệt giai cấp. Một trong những đặc

sắc của truyện cổ tích thần kỳ nói chung,

trong đó có truyện về người con riêng là sự

xuất hiện thường xuyên của nhân vật, lực

lượng trợ giúp thần kỳ. Mỗi khi nhân vật

người con riêng gặp khó khăn và cần phải

vượt qua thử thách thì nhân vật thần kỳ lại

xuất hiện để bày cách hoặc ban cho một vật

màu nhiệm nào đó trợ giúp các nhân vật. Tuy

nhiên, xem xét loại nhân vật này ở các nhóm

truyện kể về người con riêng ở các dân tộc ở

các vùng miền khác nhau chúng ta có thể

nhận ra nhiều nét tương đồng và không ít

những điểm khác biệt. Về điều này, tác giả

Đinh Gia Khánh cũng đã nhận xét “Trong

cuộc đấu tranh chống lại mụ gì ghẻ, cô gái

được những thế lực siêu nhiên giúp đỡ. Thế

lực siêu nhiên này cũng tùy theo từng nước



Tel: 0982810816; Email: thuntm@tnu.edu.vn

mà thay đổi” [3, tr 37]. Tác giả Đường Tiểu

Thi trong luận án tiến sĩ “So sánh kiểu truyện

Cô Lọ Lem của một số dân tộc miền Nam

Trung Quốc với kiểu truyện Tấm Cám của

Việt Nam” cũng có những mục, đoạn viết về

vấn đề này. Tác giả khẳng định “Sự xuất hiện

“người trợ giúp” trong truyện Cô Lọ Lem

nói riêng và trong kho tàng truyện cổ tích nói

chung là một nhu cầu tự nhiên của tâm lý loài

người và là “những phương pháp không thể

thiếu để đạt cân bằng tâm lý và bù đắp tâm

lý”. Nhưng người trợ giúp xuất hiện với bộ

mặt nào thì điều đó lại có quan hệ mật thiết

với tôn giáo tín ngưỡng của nơi mà bản kể đó

lưu truyền… “Người trợ giúp thần kỳ” là sự

kết hợp giữa nhu cầu tâm lý chung và tôn

giáo tín ngưỡng riêng của từng địa phương”

[4, tr 87-88]. Chúng tôi nhận thấy đây là ý

kiến xác đáng, có thể coi là cơ sở khoa học

đáng tin cậy để tiếp tục khảo sát, phân tích

vấn đề này trong những trường hợp cụ thể.

Thông qua khảo sát 19 truyện kể về kiểu

truyện người con riêng trong kho tàng truyện

kể các dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc

(qua 9 tập truyện), chúng tôi nhận thấy chỉ có

một truyện không xuất hiện nhân vật này (Chị

em Vùi và Lu (dân tộc Lô Lô)) số truyện còn

lại có nhân vật trợ giúp người con riêng xuất

hiện ở hai dạng: nhân vật trực tiếp là người