Nhận diện tham nhũng và các giải pháp phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

HỒ CHÍ MINH

-------o-------

TỔNG QUAN ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP BỘ

NĂM 2006 - 2008

Mã số:B06 – 49

NHẬN DIỆN THAM NHŨNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP

PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG Ở VIỆT NAM

HIỆN NAY

CHỦ NHIỆM ĐỀTÀI :PGS,TSKH PHAN XUÂN SƠN

THƯ KÝ KHOA HỌC : ThS PHẠM THẾ LỰC

CƠ QUAN CHỦ TRÌ : VIỆN CHÍNH TRỊ HỌC

6881

30/5/2008

HÀ NỘI 1/2008

DANH SÁCH CỘNG TÁC VIÊN

1. PGS,TSKH Phan Xuân Sơn (Chủ nhiệm) Viện Chính trị học

2. ThS Phạm Thế Lực (Thư ký khoa học) Viện Chính trị học

3. GS,TS Nguyễn Văn Huyên Viện Chính trị học

4. GS,TS Lưu Văn Sùng Viện Chính trị học

5. PGS,TS Lê Minh Quân Viện Chính trị học

6. TS Ngô Huy Đức Viện Chính trị học

6. TS Nguyễn Hữu Đổng Viện Chính trị học

7. TS Đặng Đình Tân Viện Chính trị học

8. TS Lưu Văn Quảng Viện Chính trị học

9. TS Trịnh Thị Xuyến Viện Chính trị học

10.ThS Đinh Thị Hà Viện Chính trị học

11.ThS Bùi Việt Hương Viện Chính trị học

12.GS,TS Hoàng Chí Bảo Hội đồng Lý luận Trung ương

13.PGS,TS Đinh Văn Mậu Học viện Hành chính Quốc gia

14.TS Lê Đăng Doanh Bộ Kế hoạch và Đầu tư

15.TS Phùng Thị Huệ Viện nghiên cứu Trung Quốc

16.TS Nguyễn Minh Phương Viện Khoa học tổ chức - Bộ Nội vụ

17.ThS Đinh Văn Minh Viện Khoa học Thanh tra - Thanh tra Chính phủ

18.ThS Nguyễn Thị Lan Trường CĐ kinh tế - kỹ thuật Nghệ An

19.Nguyễn Khắc Bộ Nguyên Chủ tịch HĐND tỉnh Vĩnh Phúc

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

AU Liên minh Châu Phi

BCH TƯ Ban chấp hành Trung ương

CNXH Chủ nghĩa xã hội

CNTB Chủ nghĩa tư bản

DNNN Doanh nghiệp nhà nước

FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài

FCPA Luật chống hối lộ công chức nước ngoài

GD-ĐT Giáo dục đào tạo

HĐND Hội đồng nhân dân

MTTQ Mặt trận Tổ quốc

NXB GD Nhà xuất bản giáo dục

OAS Công ước liên Châu Mỹ về chống tham nhũng

TBCN Tư bản chủ nghĩa

SGK Sách giáo khoa

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

TAND Tòa án nhân dân

TP HCM Thành phố Hồ Chí Minh

VAT Thuế giá trị gia tăng

UBND Ủy ban nhân dân

VKSND Viện Kiểm sát nhân dân

XHCN Xã hội chủ nghĩa

MỤC LỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐỂ NHẬN

DIỆN VÀ THIÊT LẬP CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG, CHỐNG

THAM NHŨNG

15

1.1. Quyền lực công cộng, sự tha hóa quyền lực công cộng và tham

nhũng

15

1.2- Các cách tiếp cận về tham nhũng trên thế giới 23

1.3. Tác hại của tham nhũng 39

CHƯƠNG 2: THAM NHŨNG Ở VIỆT NAM - NHẬN DIỆN,

ĐẶC ĐIỂM NGUYÊN NHÂN VÀ VẤN DỀ ĐẶT RA

45

2.1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về tham nhũng ở Việt Nam 45

2.2. Nhận diện tham nhũng qua các Nghị quyết, chỉ thị của Đảng

cộng sản Việt Nam

47

2.3. Nhận diện tham nhũng qua Luật phòng, chống tham nhũng và

Luật hình sự Việt Nam

50

2.4. Một số hình thức tham nhũng phổ biến ở Việt Nam hiện nay 53

2.5. Một số đánh giá về tham nhũng ở Việt Nam hiện nay 107

2.6. Đặc điểm cơ bản của tham nhũng ở Việt Nam hiện nay 112

2.7. Nhấn mạnh một số nguyên nhân tham nhũng ở Việt Nam

CHƯƠNG 3: PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG Ở VIỆT NAM

THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA HIỆN NAY

133

3.1. Quyết tâm chính trị về chống tham nhũng của Đảng cộng sản

Việt Nam và Nhà nước Việt Nam

133

3.2. Những kết quả đạt được 142

3.3. Những hạn chế và những vấn đề đặt ra 146

3.4. Nguyên nhân cơ bản của những hạn chế, yếu kém 148

CHƯƠNG 4: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG

CAO HIỆU QUẢ ĐẤU TRANH PHÒNG, CHỐNG THAM

NHŨNG Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

156

4.1. Kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của một số nước trên

thế giới.

156

4.2. Quan điểm và giải pháp đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống

tham nhũng ở Việt Nam hiện nay

173

4.3. Đề xuất các giải pháp đẩy mạnh hơn nữa công tác đấu tranh

phòng, chống tham nhũng ở nước ta hiện nay

180

KẾT LUẬN 206

TÀI LIỆU THAM KHẢO 209

PHẦN MỞ ĐẦU

1.Tính cấp thiết của đề tài

Tham nhũng bản thân nó là một căn bệnh khó trị của mọi xã hội có nhà

nước. Tham nhũng làm cho quyền lực công bị suy thoái, tê liệt, mất tác dụng

trong điều tiết các quan hệ xã hội; hệ thống quyền lực bị đẩy vào tình trạng hỗn

loạn, vô chính phủ, bị chi phối hoàn toàn bởi sự tranh giành, co kéo, chia chác

tài sản quốc gia giữa vô số lợi ích bất hợp pháp của các nhóm và cá nhân; gây

mất niềm tin của nhân dân vào tính chính đáng ban đầu của nhà nước. Tham

nhũng là một trong những nguyên nhân chính tạo ra sự phản kháng của nhân

dân làm cho nhiều nhiều quốc gia, nhiều triều đại bị sụp đổ.

Tham nhũng được coi là sản phẩm của sự tha hoá quyền lực nhà nước, là

tình huống có vấn đề trong sử dụng quyền lực, là sự đối lập - kẻ thù của dân

chủ. Chính vì vậy, cuộc đấu tranh chống tham nhũng luôn gắn liền với việc

đảm bảo mục đích sử dụng quyền lực công theo đúng nghĩa là sự phục vụ chứ

không phải đòi hỏi. Chống tham nhũng ở các nước được coi là một trong

những tiêu chí hàng đầu để đi đến nắm giữ, củng cố và duy trì quyền lực của

các đảng chính trị. Bất kể đảng chính trị nào khi tranh cử cũng phải tuyên bố

trong cương lĩnh tranh cử của mình là bài trừ tham nhũng. Nếu đảng cầm

quyền còn để tình trạng tham nhũng xảy ra, thì nguy cơ mất quyền là rất cao

do phải chịu nhiều áp lực cả về chính trị lẫn xã hội.

Ở các nước phương Tây, cách chống tham nhũng phổ biến là xây dựng

một cơ chế kiểm soát quyền lực đủ sức ngăn chặn các hành vi lạm quyền,

chuyên quyền, sử dụng quyền lực vì mụch đích tối đa hoá lợi ích của bản thân.

Các cơ chế kiểm soát quyền lực đó chính là nguyên tắc tổ chức quyền lực nhà

nước (tam quyền phân lập, kiềm chế đối trọng), cạnh tranh chính trị giữa các

đảng và sự tồn tại của các đảng đối lập trung thành, sự phản biện xã hội đối với

việc thực thi quyền lực nhà nước của các nhóm lợi ích…Đó cũng chính là quá

trình xã hội hoá, dân chủ hoá hoạt động tổ chức và thực thi quyền lực nhà nước.

Ở nước ta hiện nay, tham nhũng ngày càng lộng hành, một bộ phận

không nhỏ quyền lực nhà nước dường như được sử dụng nhằm tối đa hoá lợi

ích của các quan chức thoái hoá, biến chất. Hậu quả do tham nhũng gây ra có

thể rất dễ nhận thấy, thế nhưng việc xác định, nhận diện tham nhũng lại là vấn

đề rất khó khăn. Chính sự gia tăng của tình trạng tham nhũng làm cho nhân

dân cảm thấy mình uỷ quyền nhưng đã bị mất quyền.

Có thể nói, chúng ta chưa tạo ra được chiếc phanh an toàn cho sự vận

hành của bánh xe quyền lực. Cơ chế kiểm soát quyền lực còn hết sức lỏng lẻo,

chức năng giám sát tối cao của Quốc hội chưa thực sự hiệu quả trong việc phát

hiện và đấu tranh với nạn tham nhũng, các cơ quan tư pháp hoạt động chưa

được độc lập, thẩm quyền còn nhiều hạn chế, vai trò giám sát của MTTQ và

các tổ chức thành viên đối với việc thực thi quyền lực của các cơ quan và công

chức nhà nước không phát huy được, các quy định pháp luật về quyền làm chủ

của nhân dân mới chỉ dừng lại ở các quy định có tính nguyên tắc chứ chưa phải

là các chế định cụ thể, các thiết chế làm chủ của nhân dân còn hình thức và rất

khó thực hiện,… Chính vì vậy, trước sự tác động của nền kinh tế đang chuyển

đổi sang thị trường, tham nhũng có cơ hội bùng phát trở thành những hành

động mang tính phổ biến.

Từ trước đến nay, Đảng và nhà nước ta đã nhận thức được hậu quả do

tham nhũng gây ra và xác định nó là một trong bốn nguy cơ có khả năng gây

đổ vỡ chế độ. Để đối phó với nó, Đảng và nhà nước đã đưa ra nhiều biện pháp

phòng, chống thế nhưng hiệu quả của “liều thuốc kháng sinh” chưa chế ngự

được loại “vi rút” này, dường như nó càng ngày càng mạnh lên và đang gây

những hậu quả nặng nền cho xã hội.

Sở dĩ, căn bệnh tham nhũng tác oai tác quái là do chúng ta, dù nỗ lực rất

nhiều, vẫn chưa hiểu đầy đủ về nguồn gốc, bản chất, đặc điểm, nội dung và các

hình thức biểu hiện của các hành vi tham nhũng, chưa có các giải pháp phòng,

chống hiệu quả. Vì vậy, các biện pháp, giải pháp dù rất nhiều với quyết tâm cao

của cộng đồng quốc tế và trong nước, tham nhũng vẫn chưa được kiềm chế và

đẩy lùi. Việc nhận diện tham nhũng ở nước ta được ví như câu chuyện thầy bói

xem voi ngày xưa. Mỗi người, mỗi ngành nhận diện về tham nhũng ở những khía

cạnh khác nhau với những mức độ khác nhau chứ chưa thấy được tổng thể và các

mối quan hệ nảy sinh bên trong các hành vi tham nhũng. Tham nhũng là nguy cơ

như thế nào, đã được nhiều ý kiến, nhiều nhận định ở nhiều diễn đàn và công luận

đề cập đến. Tuy vậy, không thể nói rằng chúng ta đã biết đầy đủ về tính chất và

mức độ nguy hại do các hành vi ấy gây ra cho Nhà nước, cho xã hội. Những nhận

thức chung chung rằng “Tham nhũng là quốc nạn”, là “kẻ thù số một” là “giặc nội

xâm” v.v..không đủ để đẩy những cuộc đấu tranh chống tham nhũng tới một

ngưỡng cần thiết và hiệu quả. Do không nhận diện đầy đủ các hành vi tham

nhũng nên đang tồn tại một tình trạng khá phổ biến là, ai cũng nghĩ là tham nhũng

ở chỗ khác chứ không nghĩ là tại cơ sở mình, việc đấu tranh chống tham nhũng có

những yếu kém là yếu kém của người khác, của cấp khác chứ không phải của

mình, ở đơn vị mình, v.v. Cứ như vậy, tham nhũng là một “quốc nạn” nhưng chỉ

nghe mà không thấy. Đây là một trong những lý do làm cho hầu hết các vụ việc

tham nhũng đều do nhân dân và báo chí phanh phui ra. Không một tổ chức đảng

nào phát hiện được tham nhũng.

Các biện pháp đấu tranh với tham nhũng của chúng ta đã đến lúc cần

được xem xét lại một cách nghiêm túc. Các biện pháp mang tính thể chế và chế

tài tưởng như hiệu quả thế nhưng chưa đẩy lùi được tình trạng tham nhũng, các

biện pháp mang tính giáo dục (tự phê bình và phê bình, giáo dục đạo đức tư

tưởng Hồ Chí Minh, làm gương...) dường như đã bị mất tác dụng. Do vậy, việc

nghiên cứu, đổi mới và tìm kiếm các biện pháp chống tham nhũng hiệu quả

hơn đang là thách thức lớn đối với Đảng, Nhà nước và xã hội.

Chính vì vậy, nghiên cứu, nhận diện tham nhũng và giải pháp phòng,

chống tham nhũng ở nước ta hiện nay là một việc làm cấp thiết.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Trên thế giới

Có thể nói, việc nghiên cứu về tham nhũng không chỉ có tính chất quốc

gia, mà còn mang tính khu vực và quốc tế. Các cuốn sách nghiên cứu về vấn

đề này ngày càng nhiều với những nội dung rất phong phú, cung cấp những

cách tiếp cận, khám phá bản chất và hậu quả của tham nhũng, giới thiệu các

biện pháp, mô hình chống tham nhũng hiệu quả mà các quốc gia đạt được

trong việc chống tham nhũng. Đã có những cuốn sách chuyên khảo nổi tiếng

về vấn đề này như: Corruption: its nature, causes and functions (Tham nhũng:

bản chất, nguyên nhân và tác động của nó) năm 1990 của Alatas H.S; Why

worry about corruption? (Tại sao lo lắng về tham nhũng) năm 1997 và The

effects of Corruption on Growth, Investment and Government Expenditure

(Hậu quả của tham nhũng đối với tăng trưởng, đầu tư và tiêu dùng của chính

phủ) năm 1996 của Mouro Paolo; Political Corruption in Europe and Latin

America (Tham nhũng chính trị ở Châu Âu và Mỹ la tinh) năm 1996 của

Eduardo Posada; Corruption Around the World: Causes, Consequences, Scope

and Cures (Tham nhũng trên thế giới: nguyên nhân, hậu quả, phạm vi và cách

xử lý) năm 1998 của Tanzi V do Ngân hàng thế giới ấn hành; Curbing

corruption: Toward a model for building national integrity (Kiềm chế tham

nhũng - Hướng tới một mô hình xây dựng sự trong sạch quốc gia) năm 1999

của Stapenhurst Rick, Kpundeh Sahr J. (Cuốn sách này đã được Nxb Chính trị

quốc gia dịch và ấn hành năm 2002); Power of Institution (Quyền lực của các

thể chế) của A.Mc Intyre; “Nhà nước trong một thế giới đang chuyển đổi”

năm 1998 của Ngân hàng thế giới; Tham nhũng – tệ nạn của mọi tệ nạn (bản

dịch của Viện thông tin KHXH, 1997); Chống tham nhũng ở Đông Á, giải

pháp từ khu vực kinh tế tư nhân của Jean Francois Arvis và Ronald

E.Berenbeim do Ngân hàng thế giới ấn hành năm 2004 (bản dịch tiếng Việt);

Đương đầu với tham nhũng ở Châu Á Vinay Bhargava & Emil Bolongaita do

Ngân hàng thế giới ấn hành năm 2005…

Các công trình trên đã đưa ra rất nhiều quan niệm và định nghĩa về tham

nhũng. Có cách tiếp cận từ lĩnh vực kinh tế học, chính trị học, khoa học quản

lý, luật học, xã hội học và tội phạm học…với những phân tích, đánh giá sâu

sắc nhằm lý giải cho nguồn gốc, bản chất, nội dung, hình thức biểu hiện, các

mánh khóe tham nhũng và biện pháp phòng, chống tham nhũng. Các công

trình này cũng đã chỉ ra rất cụ thể các dấu hiệu của hành vi tham nhũng, tổng

kết các bài học kinh nghiệm, rút ra nguyên nhân thành công và thất bại của các

quốc gia trong việc đấu tranh với tham nhũng, từ đó đưa ra chiến lược tổng thể

chống tham nhũng.

Các công trình cũng cho rằng cải cách kinh tế là cần nhưng chưa đủ để

kìm hãm nạn tham nhũng. Mô hình chống tham nhũng hiệu quả được nhiều

công trình đề cập tới và phân tích đó là Hồng Kông và Singapo với sự hoạt

động hết sức hiệu quả của Uỷ ban độc lập chống tham nhũng và những hình

phạt nghiêm khắc đối với các hành vi tham nhũng. Nhiều công trình cũng đề

cập đến các cơ chế kiềm chế chính thức để giữ cho nhà nước và các viên chức

của nó có tinh thần trách nhiệm về những hoạt động của họ. Để tồn tại lâu dài

và được tin cậy, những cơ chế này phải được cột chặt vào những thể chế cốt lõi

của nhà nước. Hai cơ chế kiềm chế chính thức được nhiều công trình đề cập

đến đó là một nền tư pháp độc lập mạnh mẽ và sự phân lập các quyền lực, để

các nhánh quyền lực có thể kiềm chế và đối trọng lẫn nhau. Ngoài ra, các công

trình còn đề cập đến những giải pháp khác như: Thu hút xã hội công dân tham

gia vào cuộc đấu tranh chống tham nhũng, tự do báo chí và vai trò của các

phương tiện thông tin đại chúng, nâng cao tính trách nhiệm và đạo đức trong

khu vực công cộng, công khai hoá các quyết định của Chính phủ, xây dựng chế

độ kiểm toán độc lập và minh bạch hoá nền tài chính,...Đây chính là những giải

pháp đã giúp các nước phương Tây và một số nước Châu Á phát triển sử dụng

và kiềm chế hiệu quả nạn tham nhũng ở nước mình.

Từ những công trình nghiên cứu trên, người ta có thể thấy được những

quan niệm hiện đại về tham nhũng nói chung, nhận diện tham nhũng và các

biện pháp chống tham nhũng nói riêng ở các nước phương Tây. Đó cũng chính

là cơ sở chi phối quan điểm của họ trong việc nhìn nhận và đánh giá về tình

hình tham nhũng của các quốc gia khác trên thế giới.

Ở Trung Quốc, ngày càng có nhiều công trình nghiên cứu về tham nhũng.

Các công trình này nêu lên hiện tượng tham nhũng ở Trung Quốc, phản ánh quá

trình đấu tranh và các bài học kinh nghiệm rút ra qua các vụ án tham nhũng.

Những thành công bước đầu của Trung Quốc trong cuộc chiến chống tham nhũng

là do vai trò lãnh đạo cũng như quyết tâm chính trị của Đảng Cộng sản Trung

Quốc. Để cuộc chiến chống tham nhũng hiệu quả phải phát huy vai trò của các cơ

quan chống tham nhũng như Uỷ ban kiểm tra kỷ luật Đảng, công an, viện kiểm

sát và toà án vào công cuộc chống tham nhũng.

Các công trình đề cập đến vấn đề này có thể kể đến: “Đối mặt với tham

nhũng” của Lu Jing, “Sự thất thoát tài sản quốc doanh ở Trung Quốc” của Du

Dịch Phong; “Đặc điểm và xu hướng tham nhũng hiện nay: lựa chọn và chính

sách” của Wang Huining; “Những năm 90: bộ mặt đang thay đổi của nạn tham

nhũng ở Trung Quốc” (Bản dịch của Ngô Thị Mai Diên),...

Ở Việt Nam, trong 4 nguy cơ mà Văn kiện Đại hội VIII, IX, X đưa ra thì

tham nhũng được coi là nguy cơ của mọi nguy cơ vì nó đang lan rộng, đe doạ trực

tiếp đến sự lãnh đạo của Đảng, giảm sút niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà

nước và chế độ XHCN. Chính vì vậy mà việc nghiên cứu vấn đề tham nhũng và

chống tham nhũng đang được coi là vấn đề mang tính “thời sự”, cấp thiết đang

đặt ra và cần phải giải quyết.

Trước đây, các nghiên cứu về tham nhũng và chống tham nhũng chủ yếu

được đề cập ở các góc độ triết học và luật học. Đến nay, nó còn được nghiên

cứu cả ở góc độ chính trị học, kinh tế học, xã hội học, khoa học quản lý và xây

dựng Đảng, thậm chí còn mang tính liên ngành.

Có thể kể đến một số công trình sau:

- “Nhận diện tham nhũng và biện pháp đấu tranh” của Vũ Xuân Kiều,

Tạp chí Cộng sản, 1996, số 20 , tr 32 – 35;

- “Tham nhũng: Nhận diện từ các khía cạnh pháp lý và cơ sở pháp lý

mới của việc đấu tranh chống tham nhũng ở nước ta” của Đào Trí Úc, Tạp chí

Nhà nước và Pháp luật số 9/1996, tr 3-10;

- “Chống tham nhũng - thực trạng và giải pháp” của Nguyễn Văn Bảo,

Tạp chí Quản lý nhà nước, số 1/1998, tr 33-38;

- “Mấy vấn đề về chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay” của Phạm

Đức Thành, Tạp chí Kinh tế và phát triển số 59 (2002), tr 3;

- “Mấy vấn đề về tham nhũng và đấu tranh chống tham nhũng ở nước ta

hiện nay” của Trần Quang Nhiếp, Tạp chí Kinh tế và phát triển số 57 (2002), tr 48;

- “Tham nhũng” của Đặng Xuân Thanh, Tạp chí Nghiên cứu kinh tế số

315 (8/2004), tr 13-20 và số 316 (9/2004), tr 16-25…

Ở phạm vi và quy mô lớn hơn cũng có một số công trình chuyên khảo

về tham nhũng và chống tham nhũng ở Việt Nam như: cuốn “Khắc phục

những sơ hở trong cơ chế quản lý kinh tế - một số biện pháp chủ động ngăn

chặn tham nhũng” của Phạm Quang Lê, Nxb Sự thật, H, 1991; cuốn “Việt

Nam đấu tranh với tham nhũng” của Ngân hàng thế giới năm 2002; “Tham

nhũng và chống tham nhũng: Tổng luận phân tích” của Viện nghiên cứu Mác￾Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, 1996. Bên cạnh đó cũng đã có công trình hệ

thống hoá các luật chống tham nhũng trên thế giới như để giới thiệu những bài

học kinh nghiệm, tham khảo cho Việt Nam trong quá trình xây dựng cơ sở

pháp lý phòng, chống tham nhũng như cuốn Pháp luật chống tham nhũng của

các nước trên thế giới của Nguyễn Văn Kim và Nguyên Huy Hoàng chủ biên

(2003), dự án SIDA của Thụy Điển tài trợ cho Việt Nam nghiên cứu về tham

nhũng và các biện pháp chống tham nhũng ở Việt Nam...

Cuốn Phòng chống tham nhũng ở Việt Nam và thế giới của GS TS Nguyễn

Xuân Yêm, PGS TS Nguyễn Hòa Bình, TS Bùi Minh Thanh đồng chủ biên, do

Nxb. Công an nhân dân ấn hành năm 2007, là một công trình khá đồ sộ và công

phu nghiên cứu về tham nhũng dưới góc độ tội phạm học. Trong công trình này,

tham nhũng được coi là một loại tội phạm liên quan đến chức vụ và tội phạm kinh

tế. Các tác giả đã phân tích chi tiết các hành vi cấu thành tội phạm tham nhũng và

cách nhận dạng các tội phạm đó. Ngoài những kiến thức chung về tham nhũng,

cuốn sách còn cung cấp những kỹ năng điều tra, đấu tranh với loại tội phạm nguy

hiểm này.

Vấn đề tham nhũng và chống tham nhũng còn được đề cập đến như một

vấn đề liên quan trong nhiều công trình nghiên cứu về xây dựng Đảng, xây

dựng nhà nước pháp quyền, đổi mới hệ thống chính trị, mở rộng và phát huy

dân chủ XHCN, cải cách thể chế kinh tế... Chẳng hạn, Giáo trình “Xử lý tình

huống chính trị” của Viện Khoa học chính trị đề cập đến tham nhũng như là

một tình huống chính trị có vấn đề; Đề tài khoa học cấp bộ “Dân chủ trong nội

bộ Đảng cộng sản” do PGS. TSKH Phan Xuân Sơn làm chủ nhiệm đề cập đến

tham nhũng như là một trong những lực cản chính trong quá trình thực hiện

dân chủ trong Đảng và dân chủ ngoài xã hội; Đề tài khoa học độc lập cấp nhà

nước “Nghiên cứu một số vấn đề nhằm củng cố và tăng cường hệ thống chính

trị ở cơ sở trong sự nghiệp đổi mới và phát triển ở nước ta hiện nay” do GS.TS

Hoàng Chí Bảo làm chủ nhiệm năm 2000 – 2002 đề cập đến tham nhũng như

là một trong những nguyên nhân chính gây ra các điểm nóng chính trị - xã hội

và tình trạng mất dân chủ ở cơ sở; Đề tài khoa học cấp bộ “Một số nhân tố chủ

yếu có khả năng gây mất ổn định chính trị ở nước ta hiện nay” do TS Nguyên

Văn Vĩnh chủ nhiệm đề cấp đến tham nhũng như là một nguy cơ sống còn đối

với chế độ; Đề tài khoa học cấp bộ “Đảng cầm quyền trong thời đại ngày nay

và những vấn đề rút ra trong công cuộc đổi mới, chỉnh đốn Đảng ta” do GS

Đậu Thế Biểu chủ nhiệm đề cập đến vấn đề tham nhũng như là một căn bệnh

dễ dẫn đến mất vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản...

Để khẳng định quyết tâm chính trị cũng như tạo cơ sở pháp lý cho việc

đấu tranh với tham nhũng, Đảng đã ban hành Nghị quyết Trung ương 3 (Khóa

X) về phòng, chống tham nhũng. Nhà nước cũng đã nâng Pháp lệnh phòng,

chống tham nhũng năm 1998 lên thành Luật phòng, chống tham nhũng 2006

và ngay sau đó đã sửa đổi luật này (2007), bổ sung điều khoản thành lập các

Ban chống tham nhũng ở các địa phương do Chủ tịch UBND tỉnh đứng đầu.

Có thể thấy, việc nghiên cứu vấn đề tham nhũng dù trực tiếp hay gián

tiếp, từ các góc độ khác nhau trong những năm qua đã có những thành tựu

đáng ghi nhận:

+ Các công trình ngày càng làm rõ hơn nội dung, bản chất, hình thức và

các dấu hiệu của hành vi tham nhũng, chủ yếu từ khía cạnh luật học, chính trị

học, kinh tế học và tội phạm học.

+ Nhiều công trình đã khảo cứu các mô hình và cơ chế kiềm chế tham

nhũng ở nước ngoài về cả những thành công lẫn thất bại, từ đó rút ra những bài

học kinh nghiệm có giá trị tham khảo cho Việt Nam trong quá trình đấu tranh

với tham nhũng.

Các công trình cũng đã chỉ rõ những mặt hạn chế của Việt Nam trong

việc kiềm chế tham nhũng, đó là: chúng ta còn hiểu chưa đầy đủ về bản chất

của tham nhũng, chưa nhận diện đầy đủ các hành vi tham nhũng (chính vì vậy

mà nhiều lúc, nhiều nơi chúng ta đã hình sự hoá các quan hệ kinh tế, dân sự);

cơ chế phòng chống tham nhũng của chúng ta còn hình thức và kém hiệu quả,

các biện pháp đấu tranh với tham nhũng chưa đủ mạnh, thậm chí không mang

tính khả thi. Nhiều công trình đã thẳng thắn chỉ ra rằng, nguyên nhân chống

tham nhũng kém hiệu quả đó là do quyết tâm chống tham nhũng của Đảng và

Nhà nước ta chưa cao, nặng về hô hào, khẩu hiệu, do vậy mà cuộc chiến chống

tham nhũng đã được bắt đầu từ rất sớm và nhận được sự ủng hộ rộng rãi của

dư luận xã hội, nhưng số lượng các vụ tham nhũng ngày càng gia tăng, tính

chất ngày càng phức tạp, nhưng mức độ phát hiện và xử lý còn quá ít, chưa đạt

mức làm thay đổi cục diện cuộc đấu tranh chống tham nhũng.

Có thể nói, cuộc đấu tranh chống tham nhũng của chúng ta chưa đạt

được hiệu quả mong muốn, trước hết là do việc nhận diện chúng chưa rõ ràng;

thứ hai là do tổ chức phòng chống tham nhũng chưa tốt; thứ ba, hệ thống thực

thi quyền lực nhà nước chưa chặt chẽ, còn nhiều sơ hở, là mảnh đất màu mỡ

cho các hoạt động tham nhũng.

Nói tóm lại, việc nhận diện và kiềm chế tham nhũng ở nước ta phụ thuộc

lớn vào việc tổ chức và vận hành của hệ thống chính trị, trước hết là phụ thuộc

vào vai trò lãnh đạo của Đảng và vai trò tổ chức thực thi pháp luật phòng,

chống tham nhũng của Nhà nước.

+ Các công trình nêu trên cũng đã vạch ra những phương hướng cũng

như các giải pháp cả về dài hạn lẫn ngắn hạn để phòng, chống tham nhũng có

hiệu quả và thiết thực hơn, như:

- Thực hiện dân chủ thực sự trong nội bộ Đảng, thực hiện kê khai tài sản

đối với cán bộ, công chức, cải cách bộ máy nhà nước, cải cách thủ tục hành

chính theo hướng đơn giản, thuận tiện những hiệu quả, tránh gây phiền hà cho

người dân, tăng tính độc lập của các cơ quan tư pháp, thành lập Uỷ ban chống

tham nhũng chuyên trách, khắc phục dần những sơ hở về mặt pháp lý, những

yếu kém trong quản lý nhà nước, cải cách chế độ tiền lương đối với cán bộ,

công chức, trừng trị nghiêm khắc các tội tham nhũng…

- Đổi mới về nội dung và phương thức hoạt động của MTTQ và các tổ

chức thành viên của nó, tạo cho nó cơ chế hoạt động độc lập để thực hiện tốt

chức năng giám sát và phản biện xã hội đối với nhà nước.

- Cải cách thể chế kinh tế, khắc phục được những thất bại của cơ chế thị

trường, đảm bảo sự bình đẳng giữa các thành phần kinh tế, tự do kinh doanh,

xây dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh, cải cách hệ thống tài chính, ngân

hàng, hoạt động kế toán, kiểm toán theo hướng hiện đại hoá và minh bạch hoá.

Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu về tham nhũng và đấu tranh chống

tham nhũng cũng còn một số hạn chế sau:

+ Chưa đi sâu nghiên cứu một cách cơ bản và cụ thể về các dấu hiệu của

tham nhũng, từ đó dẫn đến cách hiểu tham nhũng một cách chung chung. Đây

là một trong những nguyên nhân làm bỏ lọt tội phạm tham nhũng. Bên cạnh

đó, còn quá ít các công trình nghiên cứu tham nhũng trên cơ sở những tập quán