nguồn gốc, bản chất của lợi nhuận và vai trò của lợi nhuận trong nền kinh tế thị trường

§Ò tµi: "Nguån gèc, b¶n chÊt cña lîi nhuËn vµ

vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng"

§Æt vÊn ®Ò:

Häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d lµ mét trong hai ph¸t kiÕn vÜ ®¹i cña M¸c.

Dùa vµo häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d, M¸c lµ ngêi ®Çu tiªn ®· ph©n tÝch mét

c¸c khoa häc, s©u s¾c, cã ý nghÜa c¶ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ nguån gèc cña

lîi nhuËn. Tríc M¸c, c¸c nhµ cæ ®iÓn Anh tõ A. Smith ®Õn Ricardo ®Òu

míi dõng l¹i ë lý thuyÕt tiÒn c«ng mµ cha ®a ra ®îc mét luËn chøng vÒ

nguån gèc cña lîi nhuËn. Sang thÕ kû 20, nhiÒu nhµ kinh tÕ häc ®· ®a ra

nhiÒu c¸ch lý gi¶i kh¸c nhau, song tùu chung ®Òu nh»m biÖn hé cho lîi

nhuËn, kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i ®¬ng nhiªn vµ hîp lý cña lîi nhuËn trong

nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d kh«ng ph¶i riªng cã cña chñ

nghÜa t b¶n, nã tån t¹i nh lµ mét bíc tiÕn cña x· héi mµ ë ®ã n¨ng suÊt lao

®éng vît khái lao ®éng tÊt yÕu cña hä, nã lµ nguån gèc cña tÝch luü dÔ më

réng vµ hiÖn ®¹i ho¸ s¶n xuÊt kinh doanh, lµ nguån gèc cña sù giµu cã

v¨n minh.

M¸c ®· cho chóng ta ph¬ng ph¸p luËn cã tÝnh phíng híng vËn dông

nh÷ng t tëngvµ nguyªn lý cña häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d vµo thùc tiÔn x·

héi míi.

VËn dông lý luËn cña M¸c vµo thùc tiÔn x· héi míi, cã néi dung

kinh tÕ -x· héi míi, cÇn ph¶i xem xÐt lîi nhuËn lµ mét thùc tÕ hiÓn nhiªn,

cã ý nghÜa kinh tÕ hÕt søc quan träng ®èi víi doanh nghiÖp. Lîi nhuËn lµ

môc tiªu kinh tÕ cao nhÊt, lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh

nghiÖp. VÊn ®Ò tèi ®a ho¸ lîi nhuËn mang tÝnh quyÕt ®Þnh th¸i ®é øng xö

cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng. V× thÕ, lîi nhuËn cã ¶nh hëng trùc tiÕp

1

®Õn viÖc gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n

xuÊt cho ai vµ s¶n xuÊt nh thÕ nµo?

ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ míi, nÒn kinh

tÕ thÞ trêng tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn (trong ®ã cã thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n

chñ nghÜa), kh¸i niÖm lîi nhuËn, kh¸i niÖm bãc lét mang néi dung mëi

mÎ, kh¸c h¬n nhiÒu; v× thÕ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai lÇm tån t¹i trong

viÖc thùc hiÖn ph©n phèi thu nhËp, ph©n phèi lîi nhuËn cÇn gi¶i quyÕt.

V× vËy cÇn ph¶i nhËn thøc ®óng b¶n chÊt cña lîi nhuËn vµ ý nghÜa

cña nã trong ®êi sèng kinh tÕ.

2

II- Néi dung:

A- Lý luËn vÒ lîi nhuËn.

1. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lý luËn vÒ lîi nhuËn.

M¸c lµ ngêi ®Çu tiªn x©y dùng hoµn chØnh lý luËn vÒ nÒn s¶n xuÊt

t b¶n chñ nghÜa, trong ®ã ®Æc biÖt lµ häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d. Nhng

trong lÞch sö thÕ giíi th× chñ nghÜa träng th¬ng lµ häc thuyÕt kinh tÕ ®Çu

tiªn cña giai cÊp t s¶n nh»m nghiªn cøu vµ gi¶i thÝch vÒ mÆt lý luËn nhng

vÊn ®Ò vÒ ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö

thÕ giíi cè g¾ng nhËn thøc chñ nghÜa t b¶n vµ t×m ra nguån gèc ®Çu tiªn c

ña sù lµm giµu t b¶n ®ã lµ lîi nhuËn th¬ng nghiÖp, nh Marl ®¸nh gi¸ "c¸i

®ã mét phÇn do t b¶n th¬ng nghiÖp lµ h×nh th¸i tån t¹i tù do ®Çu tiªn cña

t b¶n nãi chung.... nã xuÊt ph¸t tõ nh÷ng hiÖn tîng bÒ ngoµi cña qu¸ tr×nh

lu th«ng, khi nh÷ng hiÖn tîng ®ã trë thµnh ®éc lËp trong sù vËn ®éng cña

t b¶n th¬ng nghiÖp". Nh÷ng ngêi träng th¬ng cho r»ng, lîi nhuËn th¬ng

nghiÖp lµ kÕt qu¶ cña sù trao ®æi kh«ng ngang gi¸, lµ sù lõa g¹t nh chiÕn

tranh. Ngêi nµy thu ®îc lîi th× sÏ lµm cho kÎ kh¸c bÞ thiÖt ®i. D©n téc nµy

lµm giµu b»ng c¸ch hy sinh lîi Ých cña d©n téc kh¸c. Trong trao ®æi ph¶i

cã mét bªn ®îc, mét bªn thua. §ã chÝnh lµ h¹n chÕ cña chñ nghÜa träng

th¬ng mµ sau nµy M¸c ®· chØ râ: viÖc trao ®æi kh«ng ngang gi¸ kh«ng t¹o

ra gi¸ trÞ thÆng d hay lîi nhuËn, ®ã chØ lµ sù lµm giµu cña mét nhµ t b¶n

c¸ biÖt chø kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®îc sù lµm giµu cña toµn bé giai cÊp t

s¶n. Nh M¸c nãi lµ toµn bé c¸c nhµ toµn bé cña mét níc kh«ng thÓ lµm

giµu trªn lng giai cÊp cña m×nh".

Do xuÊt ph¸t tõ hiÖn tîng bÒ ngoµi cña qu¸ tr×nh lu th«ng nªn chñ

nghÜa träng th¬ng cã h¹n chÕ vÒ nhËn thøc nguån gèc cña lîi nhuËn vµ v×

thÕ víi viÖc nghiªn cøu lý luËn chuyÓn tõ qu¸ tr×nh lu th«ng sang lÜnh vùc

s¶n xuÊt; lîi Ých kinh tÕ cña giai cÊp t s¶n ®· chuyÓn sang lÜnh vùc s¶n

xuÊt, thêi kú tÝch luü ban ®Çu cña chñ nghÜa t b¶n vµ thêi kú s¶n xuÊt t

3