Nghiên cứu xuất khẩu nông sản của Việt Nam sau khi gia nhập WTO

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HÀ

NGHIÊN CỨU XUẤT KHẨU NÔNG SẢN CỦA VIỆT NAM

SAU KHI GIA NHẬP WTO

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

THÁI NGUYÊN – 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HÀ

NGHIÊN CỨU XUẤT KHẨU NÔNG SẢN CỦA VIỆT NAM

SAU KHI GIA NHẬP WTO

Chuyên ngành: ĐỊA LÍ HỌC

Mã ngành: 60.31.05.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN XUÂN TRƯỜNG

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, dựa trên các nguồn

thông tin tư liệu chính thức với độ tin cậy cao và chưa từng được ai công nhận

trong bất cứ một công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2015

Học viên

Nguyễn Thị Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Luận văn này là kết quả của quá trình được đào tạo tại khoa Địa lí, Trường

Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên.

Lời đầu tiên, em xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới Ban chủ nhiệm khoa Địa

lí, các thầy giáo, cô giáo trong khoa.

Qua đây em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Xuân Trường,

người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu

và thực hiện đề tài.

Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn nhận được sự giúp đỡ của Ban giám

hiệu, phòng Đào tạo - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, Ban Giám hiệu

trường THPT Lộc Bình cùng các đồng nghiệp đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong

suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn

đến những người thân và bạn bè đã luôn quan tâm, động viên, giúp đỡ và khuyến

khích tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2015

Học viên

Nguyễn Thị Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

Trang

Trang bìa phụ

Lời cam đoan................................................................................................................i

Lời cảm ơn ..................................................................................................................ii

Mục lục.......................................................................................................................iii

Danh mục ký hiệu, các chữ viết tắt............................................................................iv

Danh mục các bảng ..................................................................................................... v

Danh mục các biểu đồ, hình vẽ ..................................................................................vi

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................ 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề......................................................................... 2

3. Mục tiêu, nhiệm vụ, giới hạn và phạm vi nghiên cứu ............................... 4

4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu.................................................... 5

5. Những đóng góp của đề tài........................................................................ 8

6. Cấu trúc của đề tài ..................................................................................... 8

NỘI DUNG ................................................................................................................9

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XUẤT KHẨU NÔNG

SẢN VÀ WTO ...........................................................................................................9

1.1. Cơ sở lý luận về xuất, nhập khẩu............................................................ 9

1.1.1. Một số khái niệm liên quan................................................................. 9

1.1.2. Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và những cam kết về sản xuất

và xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp trong khuôn khổ WTO .............. 13

1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp ............................ 18

1.2. Cơ sở thực tiễn...................................................................................... 21

1.2.1. Tình hình xuất khẩu của Việt Nam trước khi gia nhập WTO........... 22

1.2.2. Tình hình xuất khẩu của Việt Nam sau khi gia nhập WTO.............. 24

Tiểu kết chương 1....................................................................................................28

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

iv

Chương 2. PHÂN TÍCH TIỀM NĂNG VÀ THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU

NÔNG SẢN SAU KHI VIỆT NAM GIA NHẬP WTO .......................................29

2.1. Phân tích tiềm năng và hiện trạng phát triển nông nghiệp Việt Nam -

Cơ sở hàng hóa cho xuất khẩu nông sản .............................................. 29

2.1.1. Các tiềm năng sản xuất nông nghiệp Việt Nam................................ 29

2.1.2. Hiện trạng sản xuất nông nghiệp Việt Nam...................................... 34

2.1.3. Tình hình phát triển các ngành nông sản xuất khẩu chủ lực............. 38

2.2. Thực trạng xuất khẩu nông sản Việt Nam trước và sau khi gia nhập WTO.... 50

2.2.1. Những nét chung về xuất khẩu nông sản Việt Nam ......................... 50

2.2.2. Phân tích sự thay đổi các mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực

trước và sau khi gia nhập WTO ........................................................ 53

2.3.1. Thành tựu........................................................................................... 78

2.3.2. Khó khăn và hạn chế ......................................................................... 79

Tiểu kết chương 2....................................................................................................81

Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP XUẤT KHẨU NÔNG SẢN

VIỆT NAM ..............................................................................................................82

3.1. Định hướng về chiến lược xuất khẩu nông sản của Việt Nam............. 82

3.1.1. Định hướng chung về xuất khẩu của Việt Nam............................... 82

3.1.2. Định hướng xuất khẩu nông sản của Việt Nam ................................ 83

3.2. Mục tiêu xuất khẩu nông sản Việt Nam đến năm 2020 ....................... 87

3.3. Giải pháp thúc đẩy xuất khẩu nông sản Việt Nam ............................... 88

3.3.1. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật.................... 88

3.3.2. Quy hoạch phát triển vùng sản xuất nông sản................................... 89

3.3.3. Phát triển công nghiệp chế biến, đầu tư công nghệ........................... 89

3.3.4. Phát triển nguồn nhân lực................................................................. 90

3.3.5. Nâng cao chất lượng hàng nông sản ................................................. 91

3.3.6. Phát triển xuất khẩu nông sản theo hướng bền vững ........................ 92

3.3.7. Tiếp tục mở rộng thị trường xuất khẩu nông sản .............................. 93

3.3.8. Xây dựng thương hiệu cho nông sản Việt Nam................................ 94

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

v

3.3.9. Giải pháp thực hiện tốt liên kết ‘‘4 nhà’’: Nhà nước - nhà khoa học

- doanh nghiệp - nhà nông................................................................. 95

Tiểu kết chương 3....................................................................................................97

KẾT LUẬN..............................................................................................................98

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................100

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

iv

DANH MỤC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

- : Không tồn tại

AFTA : Hiệp định thương mại tự do ASEAN

ASEAN : Hiệp hội các nước Đông Nam Á

CNH : Công nghiệp hóa

CIF : Giá thành, Bảo hiểm và Cước

EU : Liên minh châu Âu

FOB : Giao lên tàu

GATT : Hiệp định chung về thuế quan và thương mại

GDP : Tổng thu nhập quốc nội

Ha : Héc ta

HĐH : Hiện đại hóa

IMF : Quỹ tiền tệ Thế giới

ISO : Hệ thống tiêu chuẩn chất lượng

Kg : Kilogram

SPS : Các biện pháp về vệ sinh, kiểm dịch động, thực vật

USD : Đồng đô la Mỹ

WB : Ngân hàng Thế giới

WTO : Tổ chức Thương mại thế giới

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 1.1: Kim ngạch và tốc độ tăng trưởng xuất khẩu giai đoạn 2003 - 2006 .......22

Bảng 1.2: Cơ cấu hàng xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2003 - 2006..................23

Bảng 1.3: Các mặt hàng xuất khẩu đạt giá trị trên 1 tỷ USD trong năm 2007 và 2013...........27

Bảng 2.1: Tốc độ tăng trưởng sản xuất nông nghiệp 2006 -2013.............................36

Bảng 2.2: Diện tích, năng suất, sản lượng lúa cả năm giai đoạn 2004 - 2006..........38

Bảng 2.3: Diện tích, năng suất, sản lượng lúa giai đoạn 2007 - 2013 ......................40

Bảng 2.4: Diện tích trồng cà phê của cả nước giai đoạn 2007 - 2013 ......................41

Bảng 2.5: Năng suất và sản lượng cao su giai đoạn 2000- 2006 ..............................43

Bảng 2.6: Diện tích và sản lượng hồ tiêu giai đoạn 2001 - 2006..............................45

Bảng 2.7: Diện tích, năng suất điều giai đoạn 2000 - 2006 .....................................46

Bảng 2.8: Diện tích và năng suất điều giai đoạn 2007 - 2013 .................................47

Bảng 2.9: Sản lượng và kim ngạch xuất khẩu gạo giai đoạn 2004 - 2006 ...............53

Bảng 2.10: Một số thị trường xuất khẩu gạo lớn năm 2006 .....................................54

Bảng 2.11: Một số loại gạo xuất khẩu chính năm 2006............................................55

Bảng 2.12: Sản lượng và kim ngạch xuất khẩu cà phê giai đoạn 2004 - 2006........58

Bảng 2.13: Sản lượng và kim ngạch xuất khẩu hồ tiêu giai đoạn 2001 - 2006 ........65

Bảng 2.14: Sản lượng và kim ngạch hồ tiêu xuất khẩu giai đoạn 2007 - 2013 .......66

Bảng 2.15: Sản lượng và kim ngạch xuất khẩu điều giai đoạn 2004 - 2006 ............68

Bảng 2.16: Cơ cấu thị trường xuất khẩu cao su giai đoạn 2011 - 2013....................74

Bảng 2.17: Sản lượng chè xuất khẩu qua các năm từ 2007 -2013............................76

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ

Trang

Hình 1.1: Kim ngạch và tốc độ tăng trưởng xuất khẩu giai đoạn 2007 - 2013 .............25

Hình 1.2: Kim ngạch xuất khẩu bình quân đầu người từ 2007 - 2013 .....................26

Hình 1.3: Cơ cấu hàng xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2007 - 2013 ..................27

Hình 2.1: Giá trị sản xuất nông nghiệp theo giá so sánh 2010 .................................35

Hình 2.2: Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp giai đoạn 2005 - 2013 .....................36

Hình 2.3: Lược đồ Nông nghiệp chung Việt Nam...................................................37

Hình 2.4: Lược đồ sản lượng một số nông sản chủ lực của Việt Nam năm 2012 ....39

Hình 2.5: Diện tích trồng hồ tiêu giai đoạn 2007 - 2013 ..........................................46

Hình 2.6: Kim ngạch xuất khẩu hàng hóa nông sản của Việt Nam giai đoạn 2003 - 2013. .....51

Hình 2.7: Tỷ trọng % một số mặt hàng nông sản .....................................................52

trong tổng xuất khẩu nông sản năm 2013 .................................................................52

Hình 2.8: Sản lượng, kim ngạch gạo xuất khẩu giai đoạn 2007 - 2013....................56

Hình 2.9: Cơ cấu xuất khẩu cà phê sang các châu lục năm 2005 .............................59

Hình 2.10: Sản lượng và kim ngạch xuất khẩu cà phê của Việt Nam giai đoạn 2007 - 2013...60

Hình 2.11: Xuất khẩu cà phê theo châu lục năm 2013 .............................................63

Hình 2.12: Thị phần của các thị trường nhập khẩu hồ tiêu năm 2004......................65

Hình 2.13: Sản lượng và kim ngạch xuất khẩu điều giai đoạn 2007 - 2013.............69

Hình 2.14: Sản lượng và kim ngạch xuất khẩu cao su giai đoạn 2000 - 2006..........71

Hình 2.15: Sản lượng và kim ngạch xuất khẩu cao su giai đoạn 2007 - 201372Error! Bookmark not defined.

Hình 2.16: Kim ngạch chè xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2007 - 2013 ............77

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Viêṭ Nam có nhiều điều kiên thu ̣ ận lơi đ̣ ể phá

t triển nông nghiêp, ̣ từ điều

kiên t ̣ ự nhiên (đất đai, đia ḥ ình, nguồn nước, khí hâu..) đ ̣ ến điều kiên kinh t ̣ ế - xã

hội (dân cư và lao động, nguồn vốn, cơ sở kỹ thuâṭ ha ̣ tầng, chính sách, thi ̣

trường...). Trong thờ

i kỳ hội nhâp̣ kinh tế quốc tế đang được đẩy maṇ h, Viêt Nam ̣

đang mở rôṇ g cánh cửa giao lưu buôn bán vớ

i các quốc gia trên thế giớ

i, mỗi nước

có lơị thế so sánh riêng của mình thì hàng hóa nông sản đươc coi l ̣ à môṭ thế manh ̣

của nước ta. Việc tăng cường xuất khẩu nông sản là môṭ trong những hướng đi mũi

nhọn của nền kinh tế hiện nay cũng như trong tương lai để khai thác có hiêu qu ̣ ả

nguồn lực sẵn có về điều kiên ̣ khíhâu, t ̣ à

i nguyên, nguồn nhân lực, tao công ăn vi ̣ êc ̣

làm cho người lao động, tăng thu nhập cho ngườ

i dân, góp phần xóa đó

i, giảm

nghèo và giải quyết tốt các vấn đề xãhôi. Đ̣ ồng thờ

i tranh thủ những lơi th ̣ ế từ bên

ngoà

i cho viêc̣ phá

t triển kinh tế- xãhôi c̣ ủa đất nước.

Ngày 11/01/2007, Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ

chức Thương mại thế giới (WTO), kết thúc quá trình đàm phán lâu dài 11 năm

(1995 - 2006). Tham gia WTO, Việt Nam có nhiều cơ hội để xây dựng và phát triển

đất nước. Nền kinh tế nói chung, nền nông sản xuất nông nghiệp nói riêng (trong đó

có xuất khẩu nông sản) có điều kiện tiếp cận thị trường hàng hóa và dịch vụ ở tất cả

các nước thành viên một cách bình đẳng, không bị phân biệt đối xử, tạo cơ hội cho

nước ta mở rộng thị trường xuất khẩu, có điều kiện để đấu tranh bảo vệ sự công

bằng và hợp lý hơn các lợi ích của đất nước, của doanh nghiệp cũng như của người

dân. Trong những năm gần đây, xuất khẩu nông sản Việt Nam đạt được những

thành tựu to lớn, chiếm trên 20% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước [19]. Đăc ̣

biêt ḷ à ở môt ṣ ố măt ḥ àng như gao, c ̣ à phê, cao su đãđóng góp môt ph ̣ ần không nhỏ

vào tổng kim ngach xu ̣ ất khẩu của nước ta nó

i riêng và

tổng sản phẩm GDP nó

i

chung. Bên cạnh những thành tựu đó cũng xuất hiện những thách thức không nhỏ vì

cạnh tranh ngày càng gay gắt hơn. Nông sản xuất khẩu sản xuất manh mún nhỏ lẻ,

phụ thuộc vào mùa vụ, chủ yếu là các sản phẩm thô, có tính cạnh tranh thấp trên thị

trường toàn cầu. Từ thực tế đó, để có thể tận dụng hết lợi thế, cơ hội và vượt qua