Nghiên cứu việc vận hành và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam: Luận văn thạc sĩ kinh tế / Nguyễn Tuấn Anh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN TUẤN ANH

NGHIÊN CỨU VIỆC VẬN HÀNH VÀ PHÁT TRIỂN THỊ

TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN TUẤN ANH

NGHIÊN CỨU VIỆC VẬN HÀNH VÀ PHÁT TRIỂN THỊ

TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ

Chuyên ngành: Kinh tế tài chính, Ngân hàng

Mã ngành: 60.34.02.01

Người hướng dẫn khoa học TS. LÊ VĂN HẢI

TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2018

i

TÓM TẮT

Thị trường Chứng khoán Phái sinh (TTCKPS) là một thị trường bậc cao vừa

mới đi vào hoạt động tại Việt Nam, là một thị trường rất được quan tâm và chuẩn bị

rất kỹ càng. TTCKPS ra đời để đáp ứng lại nhu cầu của nhà đầu tư (NĐT) về một

kênh bảo hiểm giá cả khi giao dịch trên Thị trường Chứng khoán (TTCK), hoàn thiện

và phát triển TTCKPS tạo nên một thị trường có nhiều công cụ giúp bảo hiểm rủi ro

biến động giá, cung cấp thông tin minh bạch và là kênh đầu tư hấp dẫn cho nhiều đối

tượng quan tâm.

Phương pháp chính được sử dụng để nghiên cứu là tổng hợp phân tích, tác giả

tổng hợp cơ sở lý luận, kết quả các công trình nghiên cứu và số liệu từ thị trường sau

đó phân tích, so sánh. Ngoài việc đưa ra các cơ sở lý thuyết, luận văn còn chỉ ra các

điều kiện để phát triển thị trường cũng như phân tích cụ thể các điều kiện đó trong

thực tế. Tiếp theo luận văn nghiên cứu sơ bộ một số thị trường chứng khoán phái sinh

trên thế giới, từ các bài học mà các thị trường trên thế giới đã trải qua tác giả phân

tích và chỉ ra một số bài học cho TTCKPS Việt Nam.

Bên cạnh đó, luận văn còn sử dụng phương pháp khảo sát từ những người đang

làm việc liên quan trực tiếp đến TTCKPS để đánh giá năng lực của thị trường. Luận

văn trình bày kết quả khảo sát thành viên thị trường về đánh giá năng lực thị trường

hiện tại, tìm ra những điểm còn tồn tại trong thị trường và nguyên nhân những tồn tại

đó.

Dựa trên cơ sở lý thuyết, phân tích thực tiễn, bài học từ kinh nghiệm các nước

và kết quả khảo sát, luận văn đã đề xuất những giải pháp để thúc đẩy TTCKPS Việt

Nam phát triển.

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là: Nguyễn Tuấn Anh

Sinh ngày 07 tháng 09 năm 1992 tại: tỉnh Thanh Hóa; Quê quán: tỉnh Thanh Hóa

Là học viên cao học khóa 17 của Trường Đại học Ngân hàng TP . Hồ Chí Minh

Cam đoan luận án:

Nghiên cứu việc vận hành và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt

Nam

Người hướng dẫn khoa học : TS Lê Văn Hải

Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại

học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu

là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các

nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ

trong luận văn.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của tôi .

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2018

Nguyễn Tuấn Anh

iii

LỜI CÁM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn đến quý thầy cô Trường Đại học Ngân hàng Tp.HCM

đã giúp tôi hoàn thành luận văn của mình là các thầy cô trực tiếp giảng dạy trong thời

gian tích lũy kiến thức nâng cao trong khóa học. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu

sắc đến TS Lê Văn Hải đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong luận văn này. Để hoàn thành

luận văn tôi xin gửi lời cảm ơn đến các nhân viên môi giới của Công ty cổ phần chứng

khoán Sài Gòn chi nhánh Nguyễn Văn Cừ và chi nhánh Nguyễn Huệ thành phố Hồ

Chí Minh đã giúp tôi hoàn thành việc khảo sát cũng như hỗ trợ tìm kiếm thông tin,

số liệu. Tôi xin được gửi lời cảm ơn đến bố mẹ gia đình đã luôn động viên cho tôi

hoàn thành nghiên cứu. Tôi xin cám ơn bạn bè, đồng nghiệp đã luôn tạo điều kiện,

động viên và hỗ trợ tôi trong thời gian học tập và thực hiện luận văn.

iv

MỤC LỤC

TÓM TẮT ....................................................................................................................i

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................ii

LỜI CÁM ƠN ........................................................................................................... iii

MỤC LỤC..................................................................................................................iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT............................................................................... viii

DANH MỤC BẢNG...................................................................................................x

DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ...................................................................xi

MỞ ĐẦU...................................................................................................................xii

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VẬN HÀNH VÀ PHÁT TRIỂN THỊ

TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH ................................................................1

1.1 TỔNG QUAN VỀ CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VÀ THỊ TRƯỜNG

CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH ..............................................................................1

1.1.1 Chứng khoán phái sinh...............................................................................1

1.1.1.1 Khái niệm............................................................................................1

1.1.1.2 Tài sản cơ sở........................................................................................1

1.1.1.3 Các sản phẩm chứng khoán phái sinh.................................................2

1.1.2 Thị trường chứng khoán phái sinh .............................................................5

1.1.2.1 Khái niệm............................................................................................5

1.1.2.2 Thành viên của thị trường chứng khoán phái sinh..............................6

1.1.2.3 Sự khác biệt giữa giao dịch chứng khoán và giao dịch chứng khoán

phái sinh ..........................................................................................................7

1.1.3 Vai trò và tính tất yếu của chứng khoán phái sinh và thị trường chứng

khoán phái sinh ...................................................................................................8

1.1.3.1 Vai trò..................................................................................................8

1.1.3.2 Tính tất yếu .......................................................................................10

1.2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ VIỆC VẬN HÀNH VÀ PHÁT TRIỂN THỊ

TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH ..........................................................11

1.2.1 Khái niệm.................................................................................................11

v

1.2.2 Tiêu chí đánh giá việc vận hành và phát triển thị trường chứng khoán

phái sinh ............................................................................................................11

1.2.2.1 Tiêu chí định tính ..............................................................................11

1.2.2.2 Tiêu chí định lượng...........................................................................12

1.2.3 Điều kiện chính để vận hành và phát triển thị trường chứng khoán phái

sinh ....................................................................................................................12

1.2.3.1 Cơ sở pháp lý ....................................................................................12

1.2.3.2 Điều kiện kinh tế tài chính ................................................................13

1.2.3.3 Điều kiện hàng hóa cơ sở..................................................................14

1.2.3.4 Điều kiện về kỹ thuật ........................................................................14

1.3 BÀI HỌC KINH NGHIỆM TRONG VIỆC VẬN HÀNH VÀ PHÁT

TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH......................................15

1.3.1 Đối với thị trường chứng khoán phái sinh Singapore..............................15

1.3.2 Đối với thị trường chứng khoán phái sinh Hàn Quốc..............................17

1.3.3 Đối với thị trường chứng khoán phái sinh Trung Quốc...........................19

1.3.4 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.........................................................22

CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG VẬN HÀNH VÀ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG

CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM............................................................25

2.1 THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT

NAM .....................................................................................................................25

2.1.1 Cấu trúc thị trường ...................................................................................25

2.1.1.1 Mô hình tổ chức của sở giao dịch chứng khoán phái sinh................25

2.1.1.2 Thành phần tham gia thị trường........................................................26

2.1.1.3 Mô hình giao dịch chứng khoán phái sinh........................................32

2.1.2 Phân tích tình hình hoạt động của thị trường chứng khoán phái sinh Việt

Nam...................................................................................................................39

vi

2.2 PHÂN TÍCH CÁC ĐIỀU KIỆN VẬN HÀNH VÀ PHÁT TRIỂN THỊ

TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM......................................42

2.2.1 Cơ sở pháp lý ...........................................................................................42

2.2.2 Điều kiện về hàng hóa cơ sở ....................................................................44

2.2.2.1 Chỉ số VN30, Chỉ số HNX30 và Trái phiếu chính phủ ....................44

2.2.2.2 Các tài sản cơ sở khác .......................................................................45

2.2.3 Điều kiện về kinh tế .................................................................................45

2.2.4 Điều kiện về kỹ thuật ...............................................................................47

2.2.5 Đánh giá về các điều kiện vận hành và phát triển thị trường chứng khoán

phái sinh Việt Nam............................................................................................47

2.2.5.1 Kết quả đạt được ...............................................................................47

2.2.5.2 Những tồn tại và nguyên nhân của các tồn tại ..................................48

2.3 KẾT QUẢ KHẢO SÁT THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH

VIỆT NAM ...........................................................................................................51

2.3.1 Lựa chọn mô hình và các yếu tố phân tích ..............................................51

2.3.2 Thiết kế bảng khảo sát .............................................................................52

2.3.3 Phương pháp đo lường .............................................................................52

2.3.4 Tổng hợp và phân tích các kết quả nhận được.........................................53

CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI

SINH VIỆT NAM PHÁT TRIỂN.............................................................................57

3.1 ĐỊNH HƯỚNG CỦA CHÍNH PHỦ VỀ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG

CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH ............................................................................57

3.2 GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH

VIỆT NAM PHÁT TRIỂN ...................................................................................58

3.2.1 Giải pháp đối với cơ quan, tổ chức quản lý, điều hành và giám sát thị

trường ................................................................................................................58

3.2.1.1 Cập nhật các văn bản pháp luật phù hợp và kịp thời ........................58

vii

3.2.1.2 Tái cấu trúc tổ chức thị trường giao dịch chứng khoán ....................59

3.2.1.3 Tăng cường chất lượng các hàng hóa cơ sở......................................60

3.2.2 Giải pháp đối với nhà phát hành, cung cấp sản phẩm, dịch vụ................61

3.2.2.1 Đa dạng hóa các sản phẩm phái sinh ................................................61

3.2.2.2 Hoàn thiện và phát triển nhà tạo lập thị trường ................................62

3.2.2.3 Nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng ...................................................63

3.2.3 Giải pháp đối với nhà đầu tư....................................................................64

KẾT LUẬN...............................................................................................................67

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................68

PHỤ LỤC I: PHIẾU KHẢO SÁT VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI

SINH VIỆT NAM.....................................................................................................72

PHỤ LỤC II: KẾT QUẢ KHẢO SÁT VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI

SINH VIỆT NAM.....................................................................................................75

PHỤ LỤC III: ĐẶC ĐIỂM HỢP ĐỒNG TƯƠNG LAI CHỈ SỐ VN30..................77

PHỤ LỤC IV: ĐẶC ĐIỂM HỢP ĐỒNG TƯƠNG LAI CHỈ SỐ HNX 30 VÀ HỢP

ĐỒNG TƯƠNG LAI TRÁI PHIẾU CHÍNH PHỦ ..................................................78