Nghiên cứu thoái hóa đất tiềm năng và đề xuất giải pháp sử dụng hợp lý đất đai huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TAO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

NGUYỄN VĂN HUY

NGHIÊN CỨU THOÁI HÓA ĐẤT TIỀM NĂNG VÀ

ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP SỬ DỤNG HỢP LÝ ĐẤT ĐAI

HUYỆN PHÙ CÁT, TỈNH BÌNH ĐỊNH

Chuyên ngành: ĐỊA LÝ TỰ NHIÊN

Mã số: 8440217

Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Huyền

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đề tài: “Nghiên cứu thoái hóa đất tiềm năng và đề xuất

giải pháp sử dụng hợp lí đất đai huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định .” là công trình

nghiên cứu của bản thân dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Huyền. Các kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công

bố, một số kế thừa kết quả nghiên cứu của người khác đều được trích dẫn rõ ràng, chính xác. Tác giả luận văn

Nguyễn Văn Huy

LỜI CẢM ƠN

Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Huyền, người đã trực

tiếp hướng dẫn về khoa học và giúp đỡ tận tình trong suốt quá trình nghiên cứu

và thực hiện luận văn. Xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm khoa; quý thầy, cô giáo khoa Khoa

học tự nhiên trường Đại học Quy Nhơn; quý thầy, cô giáo thỉnh giảng đã nhiệt

tình giảng dạy, giúp đỡ trong suốt thời gian học tập tại trường và luôn tạo điều

kiện thuận lợi để giúp tác giả hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của các cơ quan địa phương

liên hệ thực hiện đề tài: Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Phát

triển nông thôn tỉnh Bình Định, UBND huyện Phù Cát, Phòng Tài nguyên và

Môi trường, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, phòng Kinh tế và Kế

hoạch, Phòng Thống Kê huyện Phù Cát. Xin chân thành cảm ơn những người thân trong gia đình, bạn bè và đồng

nghiệp đã động viên, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và thực hiện

luận văn. Xin trân trọng cảm ơn!

Bình Định, ngày 25 tháng 08 năm 2022

Tác giả luận văn

Nguyễn Văn Huy

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU

DANH MỤC HÌNH ẢNH

MƠ ĐÂU............................................................................................................... 1

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI................................................................................... 1

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU............................................................................ 2

3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU............................................................................ 2

4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU............................................... 3

4.1. Đối tượng nghiên cứu: ..............................................................................3

4.2. Phạm vi nghiên cứu:..................................................................................3

5. QUAN ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...................................3

5.1. Quan điểm nghiên cứu.............................................................................. 3

5.2. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................5

6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN VĂN................... 7

7. CẤU TRÚC LUẬN VĂN.................................................................................7

Chương 1: CƠ SƠ LÝ LUẬN TRONG NGHIÊN CỨU THOÁI HÓA ĐẤT 9

1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGHIÊN CỨU THOÁI HÓA ĐẤT...................9

1.1.1. Khái niệm về đất và thoái hóa đất.......................................................... 9

1.1.2. Các nguyên gây thoái hóa đất............................................................... 12

1.2. TỔNG QUAN CÁC TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU THOÁI HÓA ĐẤT 15

1.2.1. Nghiên cứu thoái hóa đất trên thế giới.................................................. 15

1.2.2. Ở Việt Nam..........................................................................................19

1.3. TIÊU CHÍ VÀ QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU THOÁI HÓA ĐẤT TIỀM

NĂNG HUYỆN PHÙ CÁT...........................................................................22

Tiểu kết chương 1...............................................................................................24

Chương 2: ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ HIỆN

TRẠNG SỬ DỤNG ĐẤT HUYỆN PHÙ CÁT, TỈNH BÌNH ĐỊNH.............25

2.1. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ.............................................................................................25

2.2. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN............................................................................. 27

2.2.1. Địa chất................................................................................................27

2.2.2. Địa hình............................................................................................... 29

2.2.3. Khí hậu................................................................................................ 30

2.2.4. Thủy văn.............................................................................................. 34

2.2.5. Thổ nhưỡng..........................................................................................35

2.2.6. Sinh vật............................................................................................... 40

2.3. KHÁI QUÁT VỀ TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI

HUYỆN PHÙ CÁT............................................................................................ 40

2.3.1. Dân cư, lao động và việc làm..............................................................40

2.3.2. Thực trạng phát triển kinh tế............................................................ 41

2.4. HIỆN TRẠNG SỬ DỤNG ĐẤT HUYỆN PHÙ CÁT, TỈNH BÌNH

ĐỊNH....................................................................................................................44

Tiểu kết chương 2...............................................................................................48

Chương 3: ĐÁNH GIÁ THOÁI HÓA ĐẤT TIỀM NĂNG VÀ MỘT SỐ GIẢI

PHÁP SỬ DỤNG HỢP LÝ ĐẤT NÔNG NGHIỆP HUYỆN PHÙ CÁT, TỈNH

BÌNH ĐỊNH........................................................................................................ 50

3.1. CÁC DẠNG THOÁI HÓA ĐẤT CHÍNH Ơ HUYỆN PHÙ CÁT..........50

3.2. ĐÁNH GIÁ THOÁI HÓA ĐẤT TIỀM NĂNG........................................52

3.2.1. Tiêu chí đánh giá thoái hóa đất tiềm năng huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định

...................................................................................................................... 53

3.2.2. Đánh giá tiềm năng thoái hóa đất theo tiêu chí hình thành.....................54

3.2.3. Tổng hợp thoái hóa đất tiềm năng đất huyện Phù Cát, Bình Định......... 76

3.3. GIẢI PHÁP NHẰM HẠN CHẾ THOÁI HÓA ĐẤT VÀ ĐỊNH HƯỚNG

SỬ DỤNG HỢP LÝ ĐẤT NÔNG NGHIỆP HUYỆN PHÙ CÁT, TỈNH

BÌNH ĐỊNH........................................................................................................ 82

3.3.1. Một số nguyên tắc sử dụng đất hợp lý, hạn chế thoái hóa đất................ 82

3.3.2 Giải pháp giảm thiểu thoái hóa đất phục vụ sử dụng hợp lý đất nông

nghiệp huyện Phù Cát.................................................................................... 83

Tiểu kết chương 3:..............................................................................................91

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................................... 92

1. KẾT LUẬN..................................................................................................... 92

2. KIẾN NGHỊ....................................................................................................93

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................94

PHỤ LỤC..........................................................................................................100

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết đầy đủ Chữ viết tắt

1 Biến đổi khí hậu BĐKH

2 Diện tích tự nhiên DTTN

3 Điều kiện tự nhiên ĐKTN

4 Kinh tế - xã hội KT - XH

5 Sử dụng hợp lý SDHL

6 Tài nguyên thiên nhiên TNTN

7 Thoái hóa đất THĐ

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1 Một số đặc trưng khí hậu huyện Phù Cát.........................................31

Bảng 2.2 Diện tích các nhóm đất chính ở huyện Phù Cát...............................36

Bảng 2.3 Cơ cấu sử dụng đất huyện Phù Cát năm 2019................................. 45

Bảng 2.4 Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp huyện Phù Cát năm 2019..... 45

Bảng 2.5 Hiện trạng sử dụng đất phi nông nghiệp huyện Phù Cát năm 2019 47

Bảng 2.6 Hiện trạng sử dụng đất chưa sử dụng huyện Phù Cát năm 2019.....48

Bảng 3.1 Dạng, nguy cơ và cường độ thoái hóa các loại đất ở huyện Phù Cát

.......................................................................................................................... 54

Bảng 3.2 Kết quả mức độ thoái hóa tiềm năng các loại đất ở huyện Phù Cát 55

Bảng 3.3 Diện tích THĐ tiềm năng các loại đất cấp xã ở huyện Phù Cát......56

Bảng 3.4 Thoái hóa tiềm năng đất theo độ dốc ở huyện Phù Cát, Bình Định 58

Bảng 3.5 Diện tích tiềm năng thoái hóa từ tiêu chí độ dốc theo đơn vị hành

chính................................................................................................................. 59

Bảng 3.6 Thoái hóa tiềm năng đất theo tiêu chí tầng dày ở huyện Phù Cát... 61

Bảng 3.7 Diện tích tiềm năng THĐ từ tiêu chí tầng dày theo đơn vị hành

chính................................................................................................................. 62

Bảng 3.8 Thoái hóa đất tiềm năng theo độ cao địa hình ở huyện Phù Cát..... 65

Bảng 3.9 Diện tích tiềm năng thoái hóa từ tiêu chí độ cao theo đơn vị..........67

Bảng 3.10 Thoái hóa tiềm năng đất theo tiêu chí lượng mưa ở huyện........... 68

Bảng 3.11 Diện tích tiềm năng thoái hóa từ tiêu chí lượng mưa theo đơn vị

hành chính........................................................................................................ 69

Bảng 3.12 Phân cấp mức độ ảnh hưởng của phân cắt sâu đến quá trình thoái

hóa đất.............................................................................................................. 71

Bảng 3.13 THĐ tiềm năng theo tiêu chí phân cắt sâu ở huyện Phù Cát.........71

Bảng 3.14 Diện tích tiềm năng thoái hóa từ tiêu chí phân cắt sâu theo đơn vị

hành chính (đơn vị: ha).................................................................................... 72

Bảng 3.15 THĐ tiềm năng theo tiêu chí dạng phân cắt ngang ở huyện......... 74

Bảng 3.16 Diện tích tiềm năng thoái hóa từ tiêu chí phân cắt ngang theo đơn

vị hành chính.................................................................................................... 75

Bảng 3.17 Tiềm năng thoái hóa đất ở huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định...........78

Bảng 3.18 Diện tích thoái hóa đất tiềm năng theo đơn vị hành chính huyện

Phù Cát............................................................................................................. 80

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1 Bản đồ hành chính huyện Phù Cát........................................................26

Hình 2.2 Mô hình số độ cao DEM huyện Phù Cát, tinh Bình Định....................29

Hình 2.3 Biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa trung bình năm huyện Phù Cát.......... 32

Hình 2.4 Bản đồ phân bố lượng mưa huyện Phù Cát.......................................... 33

Hình 2.5 Bản đồ thổ nhưỡng huyện Phù Cát....................................................... 38

Hình 3.1 Biểu đồ THĐ tiềm năng các loại đất ở các xã thuộc huyện Phù Cát....56

Hình 3.2 Bản đồ thoái hóa tiềm năng các loại đất huyện Phù Cát, Bình Định... 57

Hình 3.3 Biểu đồ tỷ lệ % THĐ tiềm năng theo độ dốc, huyện Phù Cát..............59

Hình 3.4 Bản đồ thoái hóa tiềm năng đất theo độ dốc huyện Phù Cát................60

Hình 3.5 Biểu đồ tiềm năng THĐ theo tiêu chí tầng dày các xã huyện Phù Cát 62

Hình 3.6 Bản đồ tiềm năng thoái hóa đất theo tầng dày huyện Phù Cát............. 64

Hình 3.7 Biểu đồ tỷ lệ % THĐ tiềm năng theo độ cao ở huyện Phù Cát........... 66

Hình 3.8 Bản đồ tiềm năng thoái hóa đất theo độ cao huyện Phù Cát................ 66

Hình 3.9 Bản đồ tiềm năng thoái hóa đất theo lượng mưa huyện Phù Cát......... 70

Hình 3.10 Bản đồ tiềm năng thoái hóa đất theo phân cắt sâu huyện Phù Cát.....73

Hình 3.11 Biểu đồ tỷ lệ % diện tích THĐ tiềm năng theo mức độ phân.............75

Hình 3.12 Bản đồ tiềm năng thoái hóa đất theo phân cắt ngang huyện.............. 76

Hình 3.13 Biểu đồ tỷ lệ % diện tích thoái hóa đất tiềm năng ở huyện Phù Cát.. 79

Hình 3.14 Bản đồ thoái hóa đất tiềm năng huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định ........80

Hình 3.15 Biểu đồ diện tích THĐ tiềm năng theo các xã ở huyện Phù Cát........82

1

MƠ ĐÂU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Hiện nay, thoái hóa đất và hoang mạc hóa đất đai là một trong những vấn

đề môi trường nổi cộm, đe dọa đến đời sống, sản xuất của người dân mà nhiều

quốc gia trên thế giới đang phải đối mặt giải quyết. Trong những thập niên vừa

qua, Liên Hợp Quốc đã đưa ra cảnh báo là 1/3 tài nguyên đất trên thế giới đang

có dấu hiệu thoái hóa do ô nhiễm, xói mòn, suy giảm chất dinh dưỡng. FAO

cũng đưa ra nhận định “Đất đai trên toàn cầu đang chịu áp lực vô cùng lớn”, đến

nay trên thế giới có gần 40% diện tích đất bị thoái từ trung bình đến nhẹ, gây ảnh

hưởng nghiêm trọng đến an ninh lương thực trên thế giới (theo Van Khuc et al., 2021) [49]. Báo cáo của Global Land Outlook 2 đã ước tính, có thể mất khoảng

44.000 tỷ USD/ năm (gần 50% GDP của thế giới) do suy thoái đất, mà nguyên

nhân chủ yếu của tình trạng này là do quá trình quản lý đất chưa tốt của con

người. Riêng Việt Nam, nhiều nghiên cứu đã xác định, năm 2018 nước ta có đến

9,34 triệu ha đất bị hoang hóa, trong đó khoảng 7,85 triệu ha bị ảnh hưởng mạnh

mẽ do sa mạc hóa. Phần lớn đất xói mòn trơ sởi đá, bạc màu, đất trống, đồi núi

trọc, đều có nguy cơ bị thoái hóa nghiêm trọng (Sfarm.vn, 2018). Đất bị thoái

hóa, kéo theo sự suy giảm đáng kể của các hệ sinh thái, đa dạng sinh học, giảm

sản lượng lương thực, dẫn đến tình trạng đói nghèo, mất an ninh lương thực, dẫn

đến nhiều hệ lụy khác trong cuộc sống của người dân. Đặc biệt là trong điều kiện

biến đổi khí hậu (BĐKH) ngày càng diễn biến phức tạp, khó lường, nắng nóng, hạn hán, mưa lũ kéo dài, ảnh hưởng mạnh mẽ đến tình trạng suy thoái đất, mà

Việt Nam là quốc gia chịu tác động mạnh mẽ của BĐKH. Do vậy, thực sự đòi

hỏi các cộng đồng cần quan tâm nhiều hơn việc tìm các giải pháp ngăn chặn

thoái hóa đất (THĐ). Trong đó, quy hoạch sử dụng đất hướng tới phát triển bền

vững, trên cơ sở nghiên cứu tổng hợp THĐ, phù hợp với từng khu vực, góp phần

hạn chế tình trạng THĐ là một việc làm hết sức cần thiết ở tất cả các tỉnh thành

trong cả nước.