Nghiên cứu thoái hóa đất phục vụ định hướng sử dụng hợp lý tài nguyên đất trong phát triển nông nghiệp huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TAO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

NGUYỄN THỊ KIM OANH

NGHIÊN CỨU THOÁI HÓA ĐẤT PHỤC VỤ

ĐỊNH HƯỚNG SỬ DỤNG HỢP LÝ TÀI NGUYÊN ĐẤT

TRONG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP

HUYỆN SƠN HÒA, TỈNH PHÚ YÊN

Chuyên ngành: Địa lí tự nhiên

Mã số: 8440217

Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Huyền

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đề tài: “Nghiên cứu thoái hóa đất phục vụ định hướng

sử dụng hợp lý tài nguyên đất trong phát triển nông nghiệp huyện Sơn Hòa,

tỉnh Phú Yên.” là công trình nghiên cứu của bản thân dưới sự hướng dẫn của

TS. Nguyễn Thị Huyền.

Các kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được

công bố, một số kế thừa kết quả nghiên cứu của người khác đều được trích dẫn

rõ ràng, chính xác.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Kim Oanh

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện và hoàn thành đề tài luận văn, tôi xin được bày

tỏ lòng biết ơn sâu sắc và chân thành tới TS. Nguyễn Thị Huyền, người đã tận tình

hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài.

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài, tác giả xin chân

thành cảm ơn sự quan tâm của Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo sau đại học,

Khoa Địa lí - Địa chính Trường Đại học Quy Nhơn và các cơ quan địa phương

liên hệ thực hiện đề tài: Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Phát

triển nông thôn tỉnh Phú Yên, UBND huyện Sơn Hòa, Phòng Tài nguyên và

Môi trường, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, phòng Kinh tế và Kế

hoạch, Phòng Thống Kê huyện Sơn Hòa.

Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đối với sự giúp đỡ, sự động viên, khích

lệ của các thầy cô, bạn bè và người thân, những người đã luôn dõi theo và bên

cạnh tôi trong suốt thời gian qua.

Xin trân trọng cảm ơn!

Bình Định, ngày 25 tháng 10 năm 2021

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Kim Oanh

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU

DANH MỤC HÌNH

MỞ ĐẦU....................................................................................................... 1

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI...................................................................................1

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU............................................................................2

3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU...........................................................................2

4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU..............................................3

5. QUAN ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................3

6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN VĂN.................7

7. CẤU TRÚC LUẬN VĂN ..............................................................................8

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THOÁI HÓA ĐẤT................................ 9

1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU THOÁI HÓA ĐẤT .........9

1.1.1. Nghiên cứu thoái hóa đất trên thế giới......................................................9

1.1.2. Ở Việt Nam...............................................................................................13

1.1.3. Tổng quan các nghiên cứu thoái hóa đất ở Phú Yên và huyện Sơn

Hòa........................................................................................................................17

1.2. LÝ LUẬN VỀ NGHIÊN CỨU THOÁI HÓA ĐẤT...............................19

1.2.1. Các khái niệm liên quan...........................................................................19

1.2.2. Các dạng thoái hóa đất .............................................................................21

1.3. QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ THOÁI HÓA ĐẤT ĐAI.23

1.3.1. Tiêu chí và quy trình nghiên cứu thoái hóa đất tiềm năng....................26

1.3.2. Quy trình nghiên cứu thoái hóa đất hiện tại...........................................28

1.4. TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN THOÁI HÓA ĐẤT...30

Tiểu kết chương 1................................................................................................33

Chương 2: ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI HUYỆN SƠN

HÒA, TỈNH PHÚ YÊN .............................................................................. 34

2.1. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ.............................................................................................34

2.2. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN.............................................................................35

2.2.1. Địa chất......................................................................................................35

2.2.2. Địa hình, địa mạo......................................................................................38

2.2.3. Khí hậu.......................................................................................................39

2.2.4. Thủy văn....................................................................................................42

2.2.5. Thổ nhưỡng...............................................................................................44

2.2.6. Sinh vật......................................................................................................48

2.3. KHÁI QUÁT VỀ TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI

HUYỆN SƠN HÒA ...........................................................................................50

2.3.1. Dân cư và lao động...................................................................................50

2.3.2. Thực trạng phát triển kinh tế....................................................................51

2.4. Hiện trạng sử dụng đất huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên ............................53

Tiểu kết chương 2................................................................................................57

Chương 3: ĐÁNH GIÁ THOÁI HÓA ĐẤT TIỀM NĂNG VÀ MỘT SỐ GIẢI

PHÁP SỬ DỤNG HỢP LÝ ĐẤT NÔNG NGHIỆP, HUYỆN SƠN HÒA, TỈNH

PHÚ YÊN.................................................................................................... 58

3.1. ĐÁNH GIÁ THOÁI HÓA ĐẤT TIỀM NĂNG......................................58

3.1.1.Tiêu chí đánh giá tiềm năng thoái hóa đất huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú

Yên........................................................................................................................58

3.1.2. Đánh giá tiềm năng thoái hóa đất theo tiêu chí hình thành...................59

3.1.3. Đánh giá tổng hợp thoái hóa tiềm năng đất huyện Sơn Hòa, Phú

Yên........................................................................................................................76

3.2. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU THOÁI HÓA ĐẤT VÀ ĐỊNH

HƯỚNG SỬ DỤNG HỢP LÝ ĐẤT NÔNG NGHIỆP HUYỆN SƠN HÒA,

TỈNH PHÚ YÊN.................................................................................................81

3.2.1. Phân tích tác động của thoái hóa đất đến sản xuất nông nghiệp. .........81

3.2.2. Giải pháp giảm thiểu thoái hóa đất và sử dụng hợp lý đất nông

nghiệp...................................................................................................................84

Tiểu kết chương 3: ..............................................................................................90

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..................................................................... 91

1. KẾT LUẬN.....................................................................................................91

2. KIẾN NGHỊ ....................................................................................................92

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN THẠC SĨ (BẢN SAO)

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết đầy đủ Chữ viết tắt

1

Biến đổi khí hậu BĐKH

2

Diện tích tự nhiên DTTN

3

Điều kiện tự nhiên ĐKTN

4

Kinh tế - xã hội KT - XH

5

Sử dụng hợp lý SDHL

6

Tài nguyên thiên nhiên TNTN

7

Thoái hóa đất THĐ

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Bảng tóm tắt hệ thống phương pháp đánh giá, tiêu chí đánh giá sử và

đơn vị đánh giá THĐ ở các cấp phạm vi lãnh thổ khác nhau.........24

Bảng 2.1. Nhiệt độ trung bình tháng trạm Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên ....................40

Bảng 2.2. Lượng mưa trung bình các tháng và năm tại Sơn Hòa (mm)............41

Bảng 2.3. Diện tích, tỷ lệ các loại đất huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên ................44

Bảng 2.4. Cơ cấu sử dụng đất huyện Sơn Hòa năm 2019...................................53

Bảng 2.5. Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp huyện Sơn Hòa năm 2019.......54

Bảng 2.6. Hiện trạng sử dụng đất phi nông nghiệp huyện Sơn Hòa năm 2019 55

Bảng 3.1. Dạng, nguy cơ và cường độ thoái hóa của loại đất ở huyện Sơn

Hòa........................................................................................................59

Bảng 3.2. Kết quả mức độ thoái hóa tiềm năng các loại đất ở huyện Sơn Hòa 60

Bảng 3.3. Diện tích tiềm năng thoái hóa các loại đất theo đơn vị hành chính...61

Bảng 3.4. Thoái hóa tiềm năng đất theo độ dốc ở huyện Sơn Hòa, Phú Yên....63

Bảng 3.5. Diện tích tiềm năng thoái hóa từ tiêu chí độ dốc theo đơn vị

hành chính............................................................................................64

Bảng 3.6. Thoái hóa tiềm năng đất theo tiêu chí tầng dày ở huyện Sơn Hòa....66

Bảng 3.7. Diện tích tiềm năng thoái hóa từ tiêu chí tầng dày theo đơn vị

hành chính............................................................................................67

Bảng 3.8. Thoái hóa tiềm năng đất theo tiêu chí độ cao địa hình ở huyện

Sơn Hòa................................................................................................69

Bảng 3.9. Diện tích tiềm năng thoái hóa từ tiêu chí độ cao theo đơn vị

hành chính............................................................................................70

Bảng 3.10. Tiêu chí địa mạo trong đánh giá THĐ tiềm năng huyện Sơn Hòa..72

Bảng 3.11. Thoái hóa tiềm năng đất theo tiêu chí dạng địa mạo ở huyện

Sơn Hòa................................................................................................72

Bảng 3.12. Diện tích tiềm năng THĐ từ tiêu chí địa mạo theo đơn vị hành

chính .....................................................................................................73

Bảng 3.13. Tiêu chí tính cực đoan của khí hậu trong đánh giá THĐ tiềm

năng ......................................................................................................75

Bảng 3.14. Diện tích tiềm năng THĐ từ tiêu chí khí hậu theo đơn vị hành

chính .....................................................................................................75

Bảng 3.15. Tiềm năng thoái hóa đất ở huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên...............77

Bảng 3.16. Diện tích thoái hóa đất tiềm năng theo đơn vị hành chính huyện Sơn

Hòa........................................................................................................80

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Phương pháp đánh giá theo ma trận ....................................................29

Hình 1.2. Sơ đồ quy trình thành lập bản đồ đánh giá tổng hợp THĐ ................30

Hình 2.1. Bản đồ hành chính huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên..............................35

Hình 2.2. Bản đồ địa chất huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên....................................37

Hình 2.3. Biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa TB các tháng huyện Sơn Hòa..........41

Hình 2.4. Bản đồ đất huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên............................................48

Hình 3.1. Biểu đồ tỷ lệ % cường độ thoái hóa các loại đất ở huyện Sơn Hòa...60

Hình 3.2. Bản đồ thoái hóa tiềm năng các loại đất huyện Sơn Hòa, Phú Yên ..62

Hình 3.3. Biểu đồ tiềm năng thoái hóa theo độ dốc, huyện Sơn Hòa.................64

Hình 3.4. Bản đồ thoái hóa tiềm năng đất theo độ dốc huyện Sơn Hòa.............65

Hình 3.5. Biểu đồ tiềm năng THĐ theo tiêu chí tầng dày ở huyện Sơn Hòa ....67

Hình 3.6. Bản đồ tiềm năng thoái hóa đất theo tầng dày huyện Sơn Hòa..........68

Hình 3.7. Biểu đồ diện tích tiềm năng thoái hóa đất theo độ cao huyện Sơn

Hòa........................................................................................................70

Hình 3.8. Bản đồ tiềm năng thoái hóa đất theo độ cao huyện Sơn Hòa.............71

Hình 3.9. Biểu đồ tiềm năng thoái hóa đất theo chí địa mạo các đơn vị

hành chính............................................................................................73

Hình 3.10. Bản đồ tiềm năng thoái hóa đất theo địa mạo huyện Sơn Hòa. .......74

Hình 3.11. Biểu đồ tỷ lệ % diện tích thoái hóa đất tiềm năng ở huyện Sơn

Hòa,.......................................................................................................78

Hình 3.12. Bản đồ thoái hóa đất tiềm năng huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên.......79

1

MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Trong những năm gần đây, thoái hóa đất đai đã trở thành một trong

những vấn đề sống còn mà nhiều quốc gia đang phải đối mặt giải quyết, nhằm

hạn chế tình trạng đói nghèo, đảm bảo an ninh lương thực, đặc biệt trong điều

kiện biến đổi khí hậu (BĐKH) như hiện nay. Theo Công ước Liên Hợp Quốc

về Phòng chống sa mạc hóa (UNCCD) năm 2017, suy thoái đất và hoang mạc

hóa ảnh hưởng tới 168 quốc gia với 30% diện tích đất đai bị suy thoái, 1,5 tỷ

người dân sẽ là nạn nhân của hiện tượng thoái hóa đất nông nghiệp. Đồng thời,

thoái hóa đất sẽ khiến nền kinh tế thế giới thiệt hại 23.000 tỷ USD vào năm

2050. Nếu không có biện pháp bảo vệ và khắc phục, đến năm 2075 hầu như sẽ

không còn đất để canh tác, đặc biệt ở các quốc gia Nam Á– nơi BĐKH đang có

những tác động nặng nề nhất [26].

Ở Việt Nam, theo Văn phòng thường trực Công ước chống sa mạc hóa,

năm 2016 Việt Nam có 1,3 triệu ha (chiếm 4% diện tích) bị thoái hóa, 2,3 triệu

ha (chiếm 7,3% diện tích) có dấu hiệu suy thoái và 6,6 triệu ha (20,3% diện

tích) có nguy cơ suy thoái, tập trung ở 3 vùng Tây Bắc, Tây Nguyên và duyên

hải Nam Trung Bộ, làm ảnh hưởng đến đời sống của hơn 20 triệu người [26].

Do vậy, vấn đề quản lý, sử dụng đất bền vững luôn được đặt lên hàng đầu trong

chiến lược phát triển quốc gia ở Việt Nam. Điển hình, Chương trình hành động

của Chính phủ về chủ động ứng phó với BĐKH, đã xác định rõ nội dung, nhiệm

vụ trọng tâm về quản lý nguồn tài nguyên đất: “Bảo vệ, phòng chống hoang

mạc hóa, sa mạc hóa, thoái hóa đất (THĐ) canh tác nông nghiệp”. Năm 2012,

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1892/QĐ-TTg, trong đó yêu

cầu Bộ Tài nguyên và Môi trường cần “Tập trung điều tra cơ bản, đánh giá tiềm

năng và chất lượng tài nguyên đất đai toàn quốc. Trong đó, chú trọng việc điều